اطلس زبان‌شناسی، نیاز امروز فرهنگ غنی استان همدان

درواقع زبان‌شناسی علم مطالعه زبان است؛ مقصود از زبان در این تعریف، زبانی طبیعی است که از سوی انسان برای برقراری ارتباط به‌کار می‌رود. این رفع ابهام از واژه‌ زبان از آن رو ارائه شد که واژه‌ زبان در معانی استعاری مثل زبان هنر یا مانند آن نیز به‌کار می‌رود و نیز به برخی نظام‌های ارتباطی ساختگی نیز به تسامح، زبان اطلاق می‌شود؛ اما زبان‌شناسی به مطالعه زبانی مثل فارسی معاصر یا فارسی باستان یا حتی یکی از گویش‌های این زبان‌ها گفته می‌شود.

بر این اساس با توجه به اهمیت و جایگاه اساتید این رشته در بالندگی فرهنگی یک شهر و یک منطقه و به تبع آن یک کشور، بر آن شدیم تا در این شماره گفت‌وگویی را با محمد راسخ‌مهند، استاد تمام زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌‌خوانید:

این استاد تمام زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه متولد 16 اردیبهشت‌ماه سال 1352 در همدان است، گفت: حوزه پژوهش‌های من شامل نحو، دستور زبان فارسی، زبان‌شناسی شناختی، گونه‌شناسی زبان و تحلیل کلام است.

محمد راسخ‌مهند با تأکید بر اینکه سردبیری نشریه پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی را برعهده دارد، اذعان کرد: در دوازدهمین جشنواره نقد کتاب، به‌عنوان برگزیده بخش زبان‌شناسی شناخته شدم.

راسخ‌مهند با اشاره به اینکه پس از طی دوره کارشناسی مترجمی زبان انگلیسی دوره فوق‌ لیسانس و دکترای زبان‌شناسی را در دانشگاه علامه طباطبایی گذرانده و در سال 1382 از رساله دکتری خود دفاع کردم، اظهار کرد: از آن پس در گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان مشغول تدریس و تحقیق هستم.

این زبان‌شناس ایرانی با اشاره به اینکه پس از طی کردن دوره‌های استادیاری و دانشیاری در سال 1393 به رتبه استادی این دانشگاه رسیدم، خاطرنشان کرد: تاکنون چیزی حدود 20 مقاله بین‌المللی و 120 مقاله ملی در مجلات علمی مختلف به چاپ رسانده‌ام که بیشتر آن‌ها در زمینه نحو زبان فارسی‌ است.

وی با بیان اینکه در گروه زبان، ادبیات و زبان‌شناسی نیز در سطح بزرگ‌سال با کتاب «نحو زبان فارسی- نگاهی نقشی رده شناختی» در دوازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فارابی موفق به کسب عنوان برتر کشوری شدم، گفت: اهمیت این مهم به آن جهت است که این اتفاق در رسته علوم انسانی کمتر اتفاق می‌افتد.

استاد تمام دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با اشاره به فارغ‌التحصیل کردن 11 دانش‌آموخته دکتری و بیش از 20 دانشجوی کارشناسی ارشد در این رشته، اذعان کرد: بنده در سال 82 جزء بنیان‌گذاران گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان بودم؛ به‌طوری که با تلاش‌های صورت‌گرفته، توانستیم مقطع کارشناسی ارشد و دکتری زبان‌شناسی را نیز به رشته‌های این دانشگاه اضافه کنیم.

راسخ‌مهند با تأکید بر اینکه گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان طی 15 سال گذشته جزء گروه‌های موفق در سطح دانشگاه‌های کشور بوده است، عنوان کرد: به نظر می‌رسد دانشگاه بوعلی‌سینا همدان هم به‌لحاظ شاخصیت کارمندان و همکاران که از آن برخوردار است و هم به‌لحاظ فضای علمی که بر آن حاکم بوده، جزء دانشگاه‌های خوب کشور باشد؛ زیرا بنده اغلب دانشگاه‌های داخلی را از نزدیک دیده و حتی در بسیار ی از دانشگاه‌های خارجی نیز تجربه کاری دارم.

این استاد تمام زبان‌شناسی با اشاره به اینکه دانشگاه بوعلی‌سینا همدان به‌لحاظ شاخص‌های علمی در بسیاری از رشته‌ها در سطح ملی سرآمد است، ابراز کرد: دراین‌بین گروه زبان‌شناسی این دانشگاه جزء گروه‌هایی بوده که یک‌دست و هماهنگ است و اعضای آن باهم رفیق هستند که همین ویژگی‌ها باعث شده هم ما اساتید به موفقیت‌های خوبی دست پیدا کرده و هم دانشجویان این رشته در بسیاری از موارد جزء سرآمدان شوند که حتی به‌عنوان اساتید این رشته در دانشگاه‌ها، شاهد تدریس آن‌ها باشیم.

وی با تأکید بر اینکه دانشگاه بوعلی‌سینا همدان به نظر بنده از هیچ تلاشی به‌ویژه در بحث زبان‌شناسی فرو گذار نکرده است و فراهم بودن زیرساخت‌ها در آن برای تحقیقات و پژوهش‌ها و تلاش اساتید را شاهدیم، افزود: اگر بخواهیم حمایتی را در این رشته از مدیران استانی طلب کنیم، آن چیزی نیست جز تهیه و تدوین اطلس زبان‌های استان همدان؛ زیرا اطلس زبانی تنوعات زبانی را در گستره‌ای جغرافیایی نشان می‌دهد که در آن مباحثی همچون ‌گویش‌شناسی،‌ برنامه‌ریزی زبانی و‌ جامعه‌شناسی زبان اهمیت بسیار دارند. استان همدان به‌لحاظ هم‌جواری با استان‌های مختلف، از تنوع زبان‌های مختلف و حتی گویش‌های متفاوت برخوردار است؛ بنابراین این استان به سان قالی چند رنگی بوده که برای حفظ و نگهداری این نعمت باید کوشید و لازم است برای حفظ این داشته یک اطلس در این زمینه تهیه شود.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، زبان،‌ بنیادی‌ترین حوزه در میراث فرهنگی هر استان است و این بنیادی‌ترین وجه، متأسفانه بسیار ضربه‌پذیر بوده و به‌سرعت رو به نابودی می‌رود. بنابراین در دنیای امروز، گسترش فناوری و زبان رسانه برای گویش و زبان ما یک آسیب جدی است و هر زمان یک واژه بومی و محلی ما فراموش شود، نقطه‌ای از فرهنگ ما از بین می‌رود.

چنان که این استاد زبان‌شناسی عنوان کرد، اطلس زبانی مجموعه‌ای است از نقشه‌ها که به‌منظور تعیین محدوده‌های زبانی روی پهنه جغرافیایی تدوین می‌شود؛ بنابراین بسیاری از استان‌ها اطلس زبانی خود را دارند، اما متأسفانه فقدان این مهم در همدان با وجود اهمیت آن، به‌صورت جدی احساس می‌شود و این درحالی است که اغلب اطلس‌های زبان‌شناسی از چند هدف پیروی می‌کنند که ازجمله آن‌ها می‌توان به ارائه تصویری روشن از سیمای زبانی، نمایش اجتماعات زبانی در تماس و کشف زیر و زبر در سطوح مختلف، تشخیص زبان‌های در خطر و ترغیب سیاست‌های ویژه در امر اولویت‌بندی آن‌ها، ارائه‌ تصویری پذیرفته از سیمای زبانی منطقه با برآورد وضعیت گونه‌های مشترک با دیگر نقاط ایران، ترغیب حس وحدت در ابعاد ملی و منطقه‌ای از طریق نمایش اشتراکات زبانی، تقویت بنیه‌ گردشگری استان و کشور به‌وسیله جذب گردشگر علاقه‌مند به گونه‌های زبانی (متخصص /غیر متخصص)، تقویت بنیه علمی کشور از جنبه استفاده از مواد زبانی آشنا و هویت‌آفرین و درنهایت تقویت بنیه فعالیت‌های آتی در زمینه برنامه‌ریزی زبانی، اشاره کرد.

حال آنکه هریک از این اهداف خود دربرگیرنده مباحث فرهنگی و اجتماعی بسیاری است که باید ماه‌ها و سال‌ها به آن‌ها پرداخت؛ چراکه اکنون که سیل عظیم واژه‌های علمی، فرهنگی، اقتصادی، صنعتی و غیره در قالب محصولات مختلف از ناحیه کشورهای قدرتمند به طرف کشورهای درحال‌توسعه و مصرف‌کننده سرازیر شده است، متولیان حوزه فرهنگ باید تلاش خود را مضاعف کنند تا برای جانشین‌سازی واژه‌های بیگانه اقدام عملی در دستور کار قرار دهند که دراین‌بین به‌کارگیری بیشتر نیروهای آموزش‌دیده دانشگاهی، می‌تواند نقش عمده‌ای را بازی کند. از طرفی چنان که پیش‌تر گفته شد، تهیه اطلس زبان‌شناسی باید در صدر امور قرار گیرد، زبان‌ها و گویش‌های رو به زوال باید هرچه سریع‌تر ثبت شوند. بدیهی است این واژه‌های گویشی نقش بسزایی در غنای بیشتر زبان دارند و می‌توانند مخزن زبان در نقاط مختلف کشور بوده و آن را سرشار کنند.