پیرجی؛ دهکده سیاه‌وسفید قرون وسطایی

خیوس (Chios) پنجمین جزیره بزرگ یونان است که در شمال دریای اژه قرار دارد و به عنوان خانه شاعر حماسی هومر شناخته می‌شود. خیوس از زمان‌های قدیم با ماستیک که نوعی رزین طبیعی است و به دلیل خواص معطر و شفابخشش ارزشمند است، بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کرد. پیرجی یک روستای قرون وسطایی زیبا در این جزیره است که در نمای منحصربه‌فرد خانه‌های سنگی آن اشکال هندسی متشکل از نقوش تزئینی خیره‌کننده خاکستری و سفید به کار رفته است و به همین دلیل به «دهکده نقاشی‌شده» معروف است.

امروزه بیش از یک‌هزار و 200 نفر در پیرجی زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها به تولید ماستیک و کشاورزی مشغول هستند. این روستا حتی پس از زلزله‌های بزرگی که جزیره را لرزاند، دست نخورده باقی ماند و ویژگی آن خیابان‌های باریک، بالکن‌های زیبا، خانه‌های سنگی تزئین شده با تزئینات هندسی دیواری به نام زیستا (Xysta) است و حلقه‌هایی از گوجه فرنگی‌های کوچک که از بالکن‌ها آویزان شده تا خشک شوند.

***ریاضیات قومی و زیستا

ریاضیات قومی یک زمینه تحقیقاتی نسبتاً جدید است که به مطالعه رابطه بین ریاضیات و فرهنگ می‌پردازد. تحقیقات قومی ریاضی رویکردی کل‌نگر به ریاضیات دارد و نشان می‌دهد که همه فرهنگ‌ها صرف نظر از ریاضیات آکادمیک که در مدارس تدریس می‌شود، در زندگی روزمره از مفاهیم ریاضی استفاده می‌کنند و این را می‌توان در پس سازه‌ها و سنت‌های فرهنگی هر قوم دید. برای مثال در خیپوس، سیستم باستانی ریاضیات و حسابداری مبتنی بر سیستم پیچیده‌ای از گره زدن در طناب‌های پنبه‌ای رنگی یا شتری بود. نمونه‌های گوناگون دیگری را در طراحی هندسی غنی هنرمندانه در موزامبیک و سایر نقاط آفریقا می‌توان یافت.

***ساخت زیستا

زیستا به معنی خراش، یک شیوه طراحی سنتی است که به ساختن نقوش هندسی به‌طور عمده روی نمای ساختمان و با خراش دادن گچ مربوط می‌شود. پیشه‌وران، نمای گچ‌کاری شده ساختمان را سفیدکاری می‌کنند و روی بخشی از سطح نم‌دار آن الگوهای هندسی را طراحی می‌کنند و آنها را با یک چنگال می‌تراشند. نقوشی که ظاهر می‌شود نتیجه تضاد بین سفیدکاری تراشیده‌شده و گچ است. به گفته بعضی منابع، این تکنیک از ژنواها در زمان تسلطشان بر خیوس آموخته شده است و نقوش زیستا از فرش‌هایی گرفته شده است که مردم ژنووس برای اهداف تزئینی در بیرون خانه‌های خود آویزان می‌کردند. بعضی دیگر معتقدند که الگوهای کاپادوکیه در ترکیه الهام‌بخش زیستا بوده است.

***معماری روستایی و طراحی سنتی منحصربه‌فرد

به دلیل حملات دشمن در قرن شانزدهم، این روستا مانند یک قلعه ساخته شد، خانه‌های ساخته شده از سنگ به یکدیگر متصل شدند و دیواری را در اطراف روستا تشکیل دادند. این خانه‌ها در ضلع بیرونی هیچ پنجره یا دری ندارند و فقط به سمت داخل روستا دید دارند. از آنجایی که خانه‌ها باریک و تاریک هستند، ساکنان زمان زیادی را در بیرون از خانه می‌گذرانند و کل زندگی مردم در میدان مرکزی و خیابان‌های اطراف آن می‌گذرد و منطقی است که این واقعیت بر روش زیباسازی نمای بیرونی خانه‌ها تأثیر گذاشته باشد.

الگوهای xysta پس از جنگ جهانی دوم به طور فزاینده‌ای پیچیده شد و استفاده از رنگ‌ها کنار گذاشته شد. در حال حاضر الگوهای زیستای معاصر سیاه و سفید هستند و بر خلاف دوره‌های قبلی، نه فقط در بخشی از نما بلکه در تمام سطح نمای ساختمان گسترش می‌یابند. تا امروز، ساکنان پیرجی به‌طور جدی زیستا را با هویت خود مرتبط می‌دانند و از الگوهای تزئینی به عنوان راهی برای اطمینان از تداوم سنت طراحی خود استفاده می‌کنند.