تعالی شهر و شهروندان در سایه حکمرانی خوب شهری

امروزه الگوی حکمرانی خوب شهری نقش مؤثری در بهبود مدیریت شهری دارد. حکمرانی خوب، مفهوم جدیدی است که از ترکیب علوم سیاسی و مدیریت دولتی به‌وجود آمده است. در حکمرانی خوب شهری، کیفیت دولت برای انجام سیاست‌ها مدنظر است نه کمیت آن. تحقیقات نشان داده در مناطقی که شاخصه‌های حکمرانی خوب شهری وجود دارد، حقوق شهروندی نیز محقق شده است. از این رو حکمرانی خوب شهری از اهمیت بالایی برخوردار است و سیستم مدیریت شهری باید آن را در نوع و روش مدیریت بر شهر لحاظ کند تا به توسعه پایدار دست یابد. در این راستا با مهدی ابراهیمی، دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن در ادامه از نظرتان می‌گذرد:

  هدف از حکمرانی خوب شهری چیست؟

از گذشته تا به امروز، نقش دولت‌ها و حکومت‌ها در پیشرفت و تعالی جوامع و حتی عقب‌ماندگی آن‌ها مورد بحث بوده است. طی چند دهه اخیر با مشاهده توسعه‌یافتگی برخی از کشورها، این مهم بیش‌ازپیش نمایان شده و مباحثی مانند دولت کوچک، کارآمد، کارآفرین، الکترونیک و به‌دنبال آن حکمرانی خوب شهری به عنوان پارادایم‌های مختلف مطرح شده است.

حکمرانی خوب شهری در اواخر دهه 1980 میلادی توسط بانک جهانی زیرمجموعه سازمان ملل‌متحد مطرح شد و امروزه به عنوان پارادایم غالب در اندیشه توسعه مطرح می‌شود. در فرهنگ دینی اسلام نیز بارها به مؤلفه‌های حکمرانی خوب اشاره شده و منظور آن، حکومتی است که بتواند مبانی توسعه عادلانه و شهروندسالاری را فراهم کند.

هدف حکمرانی خوب شهری این است که با درنظرگرفتن جامعه مدنی، بخش دولتی و خصوصی، تعالی شهر و شهروندان را به سرانجام برساند. حکمرانی خوب شهری، به‌عنوان یک عنصر مهم در گفتمان توسعه، با فراهم کردن شرایط سبب تقویت پایه‌های نظام سیاسی و بالا بردن مشروعیت سیاسی و سلامت نظام حکومتی می‌شود. این نوع حکمرانی معمولاً با افزایش سرمایه اجتماعی همراه است و به‌طورقطع بدون حکمرانی خوب شهری به سطح بالایی از اعتماد و سرمایه اجتماعی دست نمی‌یابیم. رویه حکمرانی خوب شهری، موجب توسعه جوامع شده و باعث می‌شود دولت از عهده انجام وظایف ذاتی خود برآید.

  حکمرانی خوب شهری با چه مؤلفه‌هایی همراه است؟

نخستین موضوع در رویکرد حکمرانی خوب شهری این است که در کشور تنها شهروندان می‌توانند برای آن نسخه بنویسند و هیچ تجویزی بدون درنظرگرفتن شرایط بومی، تاریخی و اجتماعی مفید نخواهد بود. توجه به رویکرد حکمرانی خوب شهری سبب توانمندسازی می‌شود و اینکه شهرداری و دولت افراد جدید را به هر دلیلی جایگزین و استخدام کنند، با این موضوع سازگاری ندارد.

در این روش اداره دولت به کمک شهروندان انجام شده و مدیریت شهری می‌تواند مؤثر واقع شود. حکمرانی خوب شهری، گفتمان جدیدی است که با مؤلفه‌هایی مانند قانون‌مندی، مشارکت، مسؤلیت‌پذیری، پاسخ‌گویی، شفافیت، اثربخشی و کارایی، کرامت انسانی، نظارت، کنترل‌پذیری، پاسداری از امنیت، عدالت‌محوری و برابری همراه است و بانک جهانی با توجه به رویکرد خود، این مولفه‌ها را به مؤلفه‌های شش‌گانه حق اظهارنظر برای شهروندان و پاسخ‌گویی حاکمان، ثبات سیاسی، کارایی و اثربخشی دولت، کیفیت قوانین و مقررات، حاکمیت قانون و کنترل فساد تقسیم‌بندی می‌کند.

  آیا حکمرانی خوب شهری مغایرتی با آموزه‌های دینی اسلام دارد؟

حکمرانی خوب شهری از منظر اسلام، عامل رفع فقر، مبارزه با فساد و تبعیض، تأمین عدالت، ایجاد شفافیت و مشارکت شهروندان برای خودسازی در عرصه‌های فردی و اجتماعی است.

  کدام‌یک از مؤلفه‌های حکمرانی خوب شهری در کشور رعایت شده است؟

شاخص ثبات سیاسی، یکی از مولفه‌هایی است که به طور نسبی در کشور وجود داشته است. همچنین در کشور قانون داریم؛ درحالی‌که ممکن است در کشورهای دیگر حتی جلساتی برای وضع قانون وجود نداشته باشد. البته هنوز به سطح اعلای این شاخص‌ها دست نیافته‌ایم و با توجه به اینکه حکمرانی خوب شهری برای کشورهای در حال توسعه روش نوظهوری است و شهروندان آن را تجربه نکردند، درحال‌حاضر در میانه راه هستیم و باید برای رسیدن به جایگاهی بهتر در حکمرانی خوب شهری، اقدامات و تلاش‌های بیشتری انجام شود.

  شهروندان چه تأثیری در تحقق حکمرانی خوب شهری دارند؟

شهروندان تقریباً در تمام مباحث و زمینه‌های حکمرانی خوب شهری ازجمله پاسخ‌گویی، عدالت و برابری، کرامت انسانی، نظارت و امنیت به طور مستقیم و غیرمستقیم دخیل هستند و نقش بسزایی در تحقق حکمرانی خوب شهری دارند.

برای دستیابی به حکمرانی خوب شهری در ابتدا باید قوانین مربوط در مجلس شورای اسلامی تصویب و سپس نظارت کافی برای اجرای آن‌ها انجام شود. منشور حقوق شهروندی که در دولت قبل مطرح شد، بخشی از حکمرانی خوب شهری است؛ اما عملکرد دولت به گونه‌ای بود که حقوق شهروندان به طور کامل رعایت نشد. همچنین این قوانین در چارچوب قانون اساسی و آموزه‌های دینی تصویب شده و لازم است آموزش حقوق شهروندی و مدنی به‌ویژه توسط آموزش و پرورش در دستور کار قرار گیرد تا شهروندان از کودکی با حقوق و وظایف خود آشنا شوند.

از طریق حکمرانی خوب شهری، نوعی از توسعه ایجاد می‌شود که در آن قشر ضعیف، مسائل مرتبط با زنان، محیط‌زیست پایدار، اشتغال و خدمات رفاهی مورد توجه قرار می‌گیرد؛ بنابراین در عرصه‌های قانون‌گذاری، اجرایی و دادخواهی باید اقدامات مناسبی انجام شود تا حکمرانی خوب شهری محقق شود و در پی آن شاهد مفهوم توسعه پایدار باشیم.

  نقش مدیریت شهری در دستیابی به حکمرانی خوب شهری چیست؟

مدیریت شهری، بخشی از دولت و حتی جزو نهادهای عمومی است که قوانین خاص خود را دارد. اگر به‌صورت آرمانی به مدیریت شهری نگاه کنیم، شورای اسلامی شهر قانون‌گذاری، حراست و بازرسی را برعهده دارد و شهرداری بخش اجرایی‌، نظارت و دادخواهی را عهده‌دار است. با عملیاتی شدن این موضوعات، حقوق شهروندی رعایت خواهد شد و حکمرانی خوب شهری نیز محقق می‌شود.