حال آنکه در طرح کاشت یک میلیارد درخت، سهم جنگل‌ها 300 میلیون اصله نهال یعنی 30 درصد، زراعت چوب 300 میلیون اصله (30 درصد)، فضای سبز 200 میلیون اصله نهال (20 درصد) و بیابان 200 میلیون اصله نهال (20 درصد) است که اگر همگی این درختان بعد از چهار سال سبز شوند می‌توانند 160 میلیون تن ترسیب کربن، 6.2 میلیون تن تولید اکسیژن، 171.5 میلیون مترمکعب تأمین آب، 27.5 میلیون تن کاهش فرسایش خاک، 172.7میلیون تن جذب گرد و غبار را به‌دنبال داشته باشند.

با یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی می‌توان دریافت که کشورهای زیادی ازجمله عربستان، چین و پاکستان نیز چنین برنامه‌ای را در دستور کار دارند؛ عربستان در قالب طرح عربستان سبز در نظر دارد تا سال 2030 میلادی بیش از 40 میلیارد نهال بکارد، همچنین چین کاشت 70 میلیارد نهال در مدت 10 سال را در دستور کار خود قرار داده و پاکستان نیز برای کاشت 14 میلیارد اصله نهال برنامه‌ریزی کرده است.

حالا که صدای فریاد طبیعت بلند شده، به خود آمدیم که ای دل غافل باید دست بجنبانیم وگرنه چیزی از طبیعت باقی نمی‌ماند.

تا اینجای کار حرفی نیست و به‌نظر می‌رسد طرح کاشت یک میلیارد درخت کار بسیار خوبی باشد که در راستای نجات محیط زیست و گونه‌های گیاهی و جانوری موجود در آن گام برمی‌دارد اما در این میان یک مسئله مهمی وجود دارد و آن توجه به ظرفیت‌های موجود در طبیعت و نوع گیاهانی است که در این طرح از آن‌ها استفاده خواهد شد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسین آخانی عنوان کرد: بنده شخصاً با اجرای این طرح مخالف و معتقد هستم حتی نباید امروز در کشور حتی یک نهال کاشته شود.

وی با تأکید بر اینکه اجرای این طرح آسیب‌های بسیاری به کشور وارد خواهد کرد افزود: میلیون‌ها نهال در اجرای این طرح کاشته می‌شود که برای تولید آن‌ها هزینه هنگفتی صرف شده و چون ما دانش لازم را نداریم که بدانیم کجا مناسب کاشت درخت است معمولاً بیش از 90 درصد آن‌ها از بین می‌روند و اجرای این طرح به یک جشن درخت‌کشی بدل خواهد شد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه این طرح نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز انجام شده و نتیجه مطلوبی به‌دنبال نداشته و حتی اخیراً نیز افرادی که ایده اجرای این گونه طرح را داده بودند پس از چند سال خود متوجه شدند این کار اشتباه است و خواستار متوقف کردن آن شدند، افزود: از آنجایی که ایران در بحران کم‌آبی و خشک‌سالی قرار دارد، کاشت درخت منتج به احیای جنگل نخواهد شد.

آخانی با بیان اینکه اگر متولیان اجرای این طرح واقعاً صادق هستند و دغدغه کشور را دارند تنها راه ایجاد درخت و یا بازسازی جنگل، ایجاد قرق است، تشریح کرد: این کار را می‌توان در هر منطقه‌ای از محیط‌های طبیعی کوچک گرفته تا بزرگ، انجام داد.

وی با تأکید بر اینکه با اجرای قرق به طور طبیعی، در پی زادآوری در جنگل درختان دوباره به‌وجود آمده و جنگل ایجاد می‌شود، خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است اینکه هر درخت 10 هزار و حتی گاهی صدها هزار و در مواردی میلیون‌ها دانه تولید می‌کند که در پی قرق این دانه‌ها فرصت تبدیل شدن به نهال و سپس درخت را خواهند داشت.

این استاد محیط ‌زیست با اشاره به اینکه در حال حاضر معضل اصلی ما بهره‌برداری بیش از توان جنگل‌ها و تخریب آن‌هاست که به طرق مختلف ازسوی ما انجام می‌شود، گفت: در پی اجرای قرق مباحثی همچون چرای دام که امروز جنگل‌های زاگرس را به نابودی رهنمون می‌کند را می‌توان متوقف کرد چراکه امروز دام موجود در زاگرس نه‌تنها بلوط‌های نورس را نابود کرده بلکه امکان رشد و نمو به دانه‌ها را نیز نمی‌دهد.

مع‌الوصف بر اساس یافته‌های یک مقاله علمی که سال 1399 از سوی چند استاد دانشگاه در حوزه جنگل و منابع طبیعی منتشرشده، مساحت فعلی جنگل‌های ایران 1.9 میلیون هکتار است که معادل 3.7 درصد مساحت کشور را تشکیل می‌دهد. بنا بر گواهی اسناد موجود، سطح این جنگل‌ها طی سال‌های 1343 تا به امروز 1.5 میلیون هکتار کاهش ‌یافته است. درعین‌حال، روند نابودی جنگل‌های کشور در 100 سال گذشته روندی شتابان‌تر از قبل داشته است.

اما آنچه تاکنون بر سر جنگل‌ها و مراتع آورده‌ایم، بر سر این نهال‌ها نیز خواهد آمد. «در خلال چند دهه اخیر از 3/3 میلیون هکتار جنگل‌های بی‌نظیر هیرکانی در شمال کشور بیش از دو میلیون هکتار که معادل حداقل 500 میلیون اصله می‌‌شوند، نابود شده است. درختانی که هرکدام با قدمت صد‌ها سال، منبعی از طراوت و زندگانی بوده و از سرچشمه‌هایی از آب زلال پاسداری می‌کردند در برآوردی دیگر در حال حاضر در هر 20 ثانیه یک هکتار از سطح جنگل‌های کشور تخریب و نابود می‌شوند و تنها در سه دهه گذشته 35 درصد از سطح جنگل‌ها و مراتع شمال کشور به ویلا تبدیل‌شده است، برابر پیش‌بینی‌ها با چنین روندی باقیمانده جنگل‌های هیرکانی ظرف 50 سال آینده از بین می‌رود تأسف‌بارتر اینکه سطح جنگل‌های زاگرس نیز که در 12 استان کشور قرار دارد در خلال 70 سال گذشته از 12 میلیون هکتار به پنج میلیون هکتار کاهش ‌یافته است.

آیا حق هر شهروند این کشور نیست که بپرسد چرا در ابتدا به برقراری سیستمی‌ توانمند و با نگاه و انگیزه حراست از منافع ملی مبادرت نمی‌کنید که ظرفیت‌های موجود را از دستبرد تخریب حفاظت کند؟ آیا حداقل بهتر نیست قبل از اقدام به نهال‌کاری، گزارشی از وضعیت اصله نهال‌هایی که در چندسال گذشته کاشته شده، ارائه دهید؟»

زیرا وقتی پای احیا و کاشت گونه‌های بومی و عرصه‌های جنگلی به میان می‌آید، این مسئله با اما و اگرهای زیادی همراه است چراکه جنگل با تمام اجزا و عناصری که در خود دارد، اکوسیستم زنده‌ای است که طی سال‌ها به سازگاری رسیده است.

به‌همین دلیل کاشت هرگونه نهال باید باتوجه‌به شرایط اقلیمی، محیطی و طبیعی جنگل باشد، بنابراین، هر درخت بلوط که از بین می‌رود یعنی یک عضو چندصدساله ذخیره‌گاه اکولوژیک ملی با تمام عناصر آن از بین می‌رود، بنابراین احیای اکوسیستم به شکل سابقش، به‌سادگی ممکن نیست.

از سوی دیگر باید توجه داشت که برخی گونه‌های جنگل‌های طبیعی ما ارزش اکولوژیک و عمر بالایی دارند و احیای آن‌ها به‌سادگی ممکن نیست علاوه‌براین، کاشت گونه‌های جدید در یک منطقه به‌سادگی امکان‌پذیر نیست. هر گونه‌ گیاهی طی سال‌ها همزیستی با دیگر گونه‌ها در یک منطقه سازگار می‌شود و کاشتن گونه جدید در منطقه، تبدیل به گونه مهاجم می‌شود که بر روی اکوسیستم منطقه تأثیر نامطلوب و البته نامشخصی دارد. چراکه تبدیل فضایی جنگل‌زدایی شده به زیست‌بوم یک جنگل، فقط کاشتن درخت نیست. باید در زمان مناسب، بذر کاشته شود باید از آن مراقبت شود. بذر برای تبدیل‌شدن به درخت، نیازمند امنیت است و امنیت آب در صدر خواسته‌های چنین درختی قرار دارد حتی اگر بتواند بزرگ شود، اگر به میانسالی برسد، بازهم جنگل خلق نشده است. همچنان بعضاً تا 100 سال بایستی از چنین فضایی مراقبت شود تا بتوان جنگلی تازه، شبیه به اکوسیستم پیشین را شاهد بود.

قرق تنها راهکار پیش روی احیای جنگل