مساجدی که طراحی‌های سنتی را به چالش کشیدند

طراحی یک مسجد چالش‌های بسیار ویژه‌ای را برای معماران به همراه دارد زیرا باید الزامات دقیقی که قرن‌ها پیش برای حفظ قداست مساجد و عملکرد آن‌ها برای عبادت ایجاد شده را در عین اضافه کردن عناصر معماری معاصر حفظ کنند. در نتیجه، این ساختمان‌ها مدت‌هاست که با سبک‌های محافظه‌کارانه همراه بوده‌اند که از فرم‌های سنتی شناخته‌شده و جزئیات زیبایی‌شناختی بهره می‌برند.

با این حال، معماران تلاش کرده‌اند تا ثابت کنند که می‌توان یک مسجد مدرنی طراحی کرد که معماری‌اش با نسل جوان اسلامی ارتباط برقرار می‌کند و در عین حال به سنت‌های قدیمی نیز احترام می‌گذارد. در ادامه با چند طرح مدرن از مساجد در سراسر جهان آشنا می‌شویم.

  مسجد معاصر، کپنهاگ

در سال 2015، معماران دانمارکی از طرح‌هایی برای مسجدی معاصر در کپنهاگ رونمایی کردند که مجموعه‌ای از گنبدهایی مواج را در ترکیبی زیبا از سبک‌های نوردیک و اسلامی به نمایش می‌گذارد. طرح این مسجد شامل یک فضای مرکزی بزرگ زیر سقفی موج‌دار با یک حوض دایره‌ای‌شکل در محوطه مرکزی است که به عنوان یک نقطه کانونی بازتابنده عمل می‌کند.

دیوارها و سقف توسط منافذی پنجره‌مانند به حالت نورگیرها ایجاد شده‌اند که به نوعی روشنایی را به سمت محیط داخلی هدایت می‌کنند و در عین حالت معنوی نور مخفی را نیز برقرار می‌کند. فرم‌های گنبدی و جزئیات مینیمالیستی، تفسیری انتزاعی از معماری سنتی عربی را تشکیل می‌دهند و همین امر ترکیبی مدرن از معماری سنتی و مدرن را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد.

  مسجد، مرکز اسلامی و موزه تساهل، تیرانا

مسجد تساهل نه‌تنها برای جامعه مسلمانان شهر و محله‌های اطراف آن طراحی شده است، بلکه معماری آن به عموم مردم در مورد ارزش‌های اسلامی آموزش می‌دهد و به‌عنوان نمادی برای منش سازگاری مذهبی عمل می‌کند.

این طراحی به‌دلیل توانایی آن در ایجاد یک فضای عمومی دعوت‌کننده و انعطاف‌پذیر برای پذیرایی از کاربران روزانه (نمازگزاران) و رویدادهای مذهبی بزرگ و در عین حال ارتباط هماهنگ با میدان اسکندربیگ شهر تیرانا و شهروندان آن با مذاهب مختلف انتخاب شد.

معماری و جهت‌گیری دیوار اصلی مسجد طوری طراحی شده که رو به شهر مقدس اسلام، مکه باشد. این مسجد می‌تواند تا هزار نفر را در حال اقامه نمازهای یومیه در خود جای دهد. از طریق چیدمان منحصربه‌فرد حیاط‌ها و فضای عمومی، تساهل میزبان پذیرایی از گروه‌های پنج هزار نفری در روزهای جمعه و تا 10 هزار نفر در روزهای مقدس خاص است. نما با انبوهی از پنجره‌های مستطیل شکل از مشربیه‌های اسلامی الهام می‌گیرد، که نور و حریم خصوصی را فراهم می‌کنند.

  مسجد هلیده ادیپ ادیوار، استانبول

معماران در طراحی مسجد هلیده ادیپ ادیوار تلاش کردند تا حریم خصوصی مختص مساجد را به نوعی با فضاهای عمومی باز که اکنون در طراحی مدنی معاصر محبوب هستند، ترکیب کنند.

نقطه کانونی محیط مسجد مانند یک جعبه بتنی ساده و پیکسلی است که با استفاده ظریفی از نورپردازی مشبک طراحی شده است و با روشن شدن چراغ‌های مسجد در شب، شبیه به یک فانوس شهری می‌شود. همین ظرافت در معماری، اجاره ورود نورهای غیرمستقیم و مبهمی را می‌دهد که رکن اصلی برقراری ارتباط معنوی در مساجد است.

  مسجد منطقه مالی ملک عبدالله، عربستان

این مسجد به‌عنوان بخشی از پروژه توسعه عظیم شهر ریاض عربستان سعودی در نظر گرفته شده است. این طراحی از مواد سنتی مانند مرمر سیاه و سفید به روشی معاصر استفاده می‌کند و یک ساختار چندوجهی را تشکیل می‌دهد که با صفحه‌های آلومینیومی پوشانده شده است.

نقوش ستاره هشت پر اسلامی نیز زینت‌بخش دیوارها است که نقش ورودی نور همچنین تشکیل تصاویر عرفانی هنگام تابش خورشید را نیز ایفا می‌کنند.

  مسجد کاملیکا، استانبول

هدف طراحی این مسجد بر فراز تپه کاملیکا ایجاد پناهگاهی مقدس است که از طراحی سنتی فراتر برود و معنویت را با المان‌های طبیعی ترکیب کند. این شاهکار معماری با مناره‌های سر به فلک‌کشیده و گنبدی باشکوه که به معماری کلاسیک اسلامی ادای احترام می‌کند، به‌عنوان شاهدی بر عناصر معماری نوآور عمل می‌کند.

حیاط مسجد واحه‌ای سرسبز با گل‌های رز و یاس است که یادآور باغ افسانه‌ای عدن است. این حیاط که توسط یک دیوار سبز تزئین شده است، به عنوان یک خلوتگاه آرام عمل می‌کند و نمازگزاران و بازدیدکنندگان را برای ارتباط با طبیعت و یافتن آرامش در آغوش الهی دعوت می‌کند.

  گنبد دیواری، کوزوو

گنبد دیواری شاید نامتعارف‌ترین طرح مسجد در کوزوو باشد که به‌عنوان پیوندی یکپارچه از دو عنصر اصلی معماری مسجد، «دیوار قبله» و «گنبد» در نظر گرفته شده است. ساختار مسجد به‌گونه‌ای است که گنبد آناز یک دیوار به‌صورت دایره بیرون زده است. پوسته بیرونی توسط مجموعه‌ای از پنل‌هایی پوشیده شده از یک سیستم فتوولتائیک نازک ساخته شده است که انرژی را برای استفاده مسجد جمع‌آوری می‌کند.

این پنل‌های خورشیدی با بهره‌گیری از شکل کروی، تابش خورشید را بهینه می‌کنند. این بنا از یک رویکرد انرژی غیرفعال استفاده می‌کند، به‌طوری‌که دیوارهای جنوبی که به سمت قبله است به‌عنوان یک عنصر گلخانه‌ای عظیم عمل می‌کند که گرما را جذب می‌کند و در صورت نیاز در دماهای پایین، آن را به داخل آزاد می‌کند.