کاهش آب کشاورزی اصلی‌ترین راهکار گذر از تابستان داغ 1403

برخلاف پیش‌بینی سازمان هواشناسی مبنی بر اینکه در سال 1402، پاییز و زمستان پربارشی را خواهیم داشت، بارش‌های سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال‌آبی گذشته کاهشی 32درصدی دارد و بارش‌های مناسب یک هفته اخیر نیز نتوانسته در میزان کلی کم‌بارشی امسال، اثر قابل توجهی بگذارد.

میزان بارش‌های سال آبی جاری از ابتدای مهر تا هفتم بهمن‌ماه، 61.4 میلیمتر بوده که این رقم نسبت به متوسط آمار بارش‌های درازمدت کاهشی 43درصدی را نشان می‌دهد. در واقع اگر امسال یک سال نرمال بارشی بود، باید تا این زمان از سال میزان بارش‌های کشور از مرز 100 میلیمتر عبور می‌کرد.

با در نظر گرفتن این شرایط به‌نظر می‌رسد که ایران وارد چهارمین سال خشک‌سالی شدید خود شده و شرایط حاکی از این است که تابستان بسیار سختی را خواهیم داشت. کاهش بارش‌ها علاوه بر اینکه کشور را در زمینه تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت دچار چالش می‌کند، باعث عدم آبگیری تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز شده است و به‌نظر می‌رسد که باید از همان روزهای ابتدایی سال 1403، منتظر طوفان‌های گرد و غبار باشیم.

در این رابطه کارشناس ارشد محیط زیست به تسنیم گفت: خشک‌سالی واژه غریبه‌ای برای کشور ما نیست و به سبب قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک جهان همواره کشوری هستیم که در معرض خشک‌سالی است اما در سال‌ها اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، اثر این خشک‌سالی‌ها و دوره آن‌ها طولانی‌تر شده. خشک‌سالی در سال‌های اخیر همواره کشور ما را تحت تأثیر قرار داده به طوری که سرانه آب در دسترس هر ایرانی از حدود هفت هزار مترمکعب در نیم قرن پیش، به 1200 مترمکعب نزدیک شده که عدد بسیار کمی است.

الهه موحدی؛ ادامه داد: نکته‌ای که درخصوص خشک‌سالی سال جاری کشور وجود دارد، مربوط به پیش‌بینی اشتباه سازمان هواشناسی بود که سال پربارشی را برای کشور پیش‌بینی کرد و مردم را امیدوار کرده و همچنین باعث شد تا مسئولان دستگاه‌های مختلف در رابطه با آماده شدن برای یک سال خشک دیگر تغییر کند. بنابراین این پیش‌بینی غلط پیامدهای بدی برای کشور خواهد داشت.

وی تأکید کرد: با توجه به شرایطی که در بارش‌ها، ذخایر سدها و ذخایر طبیعی برف در ارتفاعات کشور رقم خورده، مسلم است که امسال شرایط سختی را تجربه خواهیم کرد و این مورد لزوم برنامه‌ریزی درخصوص سازگاری با کم‌آبی در کشور را بیشتر‌ می‌کند. این برنامه‌ریزی باید به صورتی باشد که در ابتدا تأمین آب شرب بدون مشکل اتفاق بیفتد و در مراحل بعد حقابه محیط زیست، کشاورزی و صنعت در نظر گرفته شود.

این کارشناس ارشد محیط زیست توضیح داد: در این راستا، وظیفه اصلی بر دوش وزارت نیرو است که باید مدیریت تأمین و مدیریت مصرف را به‌درستی انجام دهد. در بخش مدیریت تأمین باید در ابتدا 16 استان و 30 شهری که شرایط ویژه‌تری دارند در اولویت قرار بگیرند و سپس به سایر استان‌ها توجه شود. در مواردی می‌توان با انجام یک لوله‌گذاری در مسیرهای کوتاه آب مورد نیاز این شهرها را تأمین کرد که با توجه به چالشی‌ که در پیش داریم، انتقال آب در مسیرهای خیلی کوتاه می‌تواند یک راهکار باشد.

موحدی بیان کرد: نکته مهم این است که وزارت نیرو در این شرایط نباید به سراغ حفر چاه‌های بیشتر برود چراکه همین الان هم فشار زیادی بر آب‌های زیرزمینی کشور وارد است و در بعضی نقاط دچار مرگ آبخوان شده‌ایم. در عوض می‌توان از برخی‌ چاه‌های حفر شده که در اختیار شهرداری‌ها و نیروهای نظامی است استفاده کرد.

وی با اشاره به هدر رفت آب در شبکه گفت: یک موضوع مهم دیگر میزان آبی است که در شبکه انتقال هدر می‌رود که بعضی آمارها این عدد را 13 درصد حجم آب شرب انتقالی بیان می‌کنند. با توجه به کم‌آبی که در انتظار کشور است، ضرورت دارد هرچه سریع‌تر آب و فاضلاب برای تعمیر و جایگزینی خطوط انتقال اقدام کند.

وی بیان کرد: بخش دیگر مربوط به مدیریت مصرف است که نقش مردم در این مورد بسیار کلیدی است و اگر مصرف ما درست باشد، کمک زیادی به خروج کشور از شرایط بحرانی می‌کند.

این کارشناس محیط زیست درباره مصرف آب کشاورزی گفت: تغییر الگوی کشت در نقاطی که دچار تنش آبی شدید هستند و یا اجرای طرح نکاشت در برخی نقاط با توجه به شرایط آبی کشور ضرورت دارد. کشاورزی اصلی‌ترین مصرف‌کننده آب است و هر اقدامی که لازم است انجام شود باید از این بخش شروع شود. درحالی که میانگین مصرف آب کشاورزی در کشورهای جهان حدود 60 درصد است، این آمار در کشور ما حدود 90 درصد که به هیچ وجه قابل قبول نیست.

موحدی ادامه داد: اگر مصرف آب در کشاورزی مدیریت شود، قطعاً در سایر بخش‌ها نیز مشکلات کمتری را خواهیم داشت. این مهم نیازمند همکاری وزارت جهاد کشاورزی با وزارت نیرو است.

وی تأکید کرد: امنیت غذایی برای همه کشورها مهم است و قطعاً کشاورزی بستر اصلی امنیت غذایی است اما باید بدانیم که آب مایه حیات انسان است و بنابراین امنیت حیات در چنین شرایطی حتی بر امنیت غذایی نیز ارجحیت دارد.

این کارشناس ارشد محیط زیست گفت: با توجه به اینکه در کشور ما حقابه محیط زیست نیز به کشاورزی داده می‌شود، این مورد نیز در کنار کاهش بارندگی سال جاری می‌تواند منجر به تشدید طوفان‌های گرد و غبار کشور در نیمه نخست سال 1403 شود.

موحدی ادامه داد: مجموع این اقدامات در کوتاه‌مدت جواب می‌دهد و می‌تواند به کاهش تنش آبی کمک کند اما ما باید به دنبال راهکاری برای درازمدت باشیم. پیش از هر اقدامی باید تاب‌آوری زیست‌بوم را در توسعه کشور در نظر بگیریم. به‌عنوان مثال شهر تهران دیگر توانایی بارگذاری بیشتر را ندارد و منابع آب آن از همیشه محدود‌تر شده اما در همین شرایط می‌بینیم که بازهم توسعه شهرهای جدید در استان در جریان است.

وی ادامه داد: در همه جای دنیا توسعه صنایع در کنار آب اتفاق می‌افتد اما ما همچنان توسعه صنایع را در کویر مرکزی ایران تعریف می‌کنیم و برای تأمین آب آن‌ها صدها تا هزاران کیلومتر از خزر و خلیج فارسی لوله‌کشی می‌کنیم که این اقدام علاوه بر تحمیل هزینه گزاف خسارات جبران‌ناپذیری را نیز به‌دنبال خواهد داشت. ما همچنان افزایش امنیت غذایی را در گرو افزایش اراضی زیرکشت می‌دانیم و هیچ تلاشی برای توسعه روش‌های کشاورزی گلخانه‌ای، هیدروپونیک و... انجام نمی‌دهیم. آبیاری در کشور ما به روش نیاکان هزاران ساله ما انجام می‌شود و هیچ استفاده‌ای هم از تجارب سایر کشورها نمی‌کنیم.

این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد: باید بپذیریم که واقعیت به نام تغییر اقلیم وجود دارد و کشور ما نیز از پیامدهای آن ازجمله خشک‌سالی آسیب می‌بیند. بنابراین هر اقدام، هر طرح و برنامه و هر توسعه‌ای در کشور باید در راستای سازگاری با این تغییرات باشد.