نجات جان نخل‌های تاریخی با پرتو‌های هسته‌ای

سید پژمان شیرمردی؛ معاون سازمان اتمی، در یادداشتی نوشت: سوسک سرخرطومی حنایی یکی از مهم‌ترین آفات نخیلات در کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی است که در اواخر دهه 60 هجری شمسی وارد ایران شده و طبق گزارش‌ها از کشور عمان به ایران آمده و بر روی درختان نخل در استان سیستان و بلوچستان در شهرستان سراوان به ثبت رسیده. هم‌اکنون در استان‌های جنوبی کشور مانند هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان و فارس آلودگی به این آفت دیده شده است.
این حشره پس از رسیدن به درخت، اقدام به حفر تونل در داخل تنه درخت و پاجوش‌ها می‌کند. سوسک ماده پس از ایجاد حفره‌ها تخم‌ریزی کرده و حدود 500 -200 تخم رها می‌کند.
بافت‌های جوان درخت تغذیه مناسب لاروهای بیرون زده از تخم‌هاست و تغذیه از بافت خرما تا پایان مرحله لاروی (حدود یک ماه) ادامه دارد. حشره ماده بیشتر تخم‌گذاری را در محل اتصال برگ به ساقه و در تاج درخت انجام می‌دهند. لارو سوسک می‌تواند سوراخ‌هایی به طول یک متر در تنه درخت خرما ایجاد کرده و پس از مرگ یک درخت به سمت یک درخت دیگر پرواز می‌کند.
درخت نخل به‌عنوان نماد مقاومت، یکی از مهم‌ترین دلایل سکونت بخش قابل ملاحظه‌ای از مردم در فلات مرکزی و مناطق جنوبی کشور است و با تولید بیش از یک میلیون تن خرما (ایران جزو سه کشور برتر بزرگ تولیدکننده خرما در دنیاست) حدود 500 هزار شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده و عدم توجه به کنترل این آفت در آینده موجب ایجاد خسارات جبران‌ناپذیر اقتصادی و اجتماعی خواهد شد بنابراین باید با حمایت از این سرمایه ملی به حفظ سلامت و ارتقای کمی و کیفی آن کمک کنیم.
سازمان انرژی اتمی نیز در راستای منویات مقام معظم رهبری و سیاست‌های کلی سند راهبردی صنعت هسته‌ای در افق 1420 مبنی بر بهره‌مندی بیشتر مردم از فناوری راهبردی هسته‌ای، در دو سال گذشته اقدام به ارائه راهکارهایی برای حل آفات در بخش کشاورزی کرده و همواره در تلاش است تا نقش خود را در سلامت غذا و ارتقای امنیت غذایی کشور بیش از پیش نمایان‌تر نماید.
یکی از مهم‌ترین این اقدامات، به‌کارگیری امواج مایکرویو و ساخت دستگاه‌های آفت‌زدای ماکرویو است که نخستین سامانه با نام آروان پرتو با هدف حذف آفات حبوبات، غلات و گیاهان دارویی و میوه‌های خشک در بهمن سال 1401 در برج میلاد تهران رونمایی شد و سامانه صنعتی آروان پرتو با توان 60 کیلووات نیز با حضور سرپرست وقت وزارت جهاد کشاورزی و رئیس سازمان انرژی اتمی در سال 1402 و در محل سازمان انرژی اتمی ایران در تهران رونمایی شد.
در ادامه سیاست بهره‌مندی بیشتر مردم از ظرفیت‌های موجود در صنعت هسته‌ای کشور و با تأکیدات رئیس محترم سازمان انرژی اتمی، مردادماه سال 1402 در جلسه‌ای سه‌جانبه با حضور استاندار هرمزگان، نماینده سازمان انرژی اتمی (معاون سازمان و مدیر عامل شرکت توسعه کاربرد پرتوها) و نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی (رئیس سازمان حفظ نباتات کشور و رئیس سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان) موضوع آسیب‌های سوسک سرخرطومی حنایی مطرح و طی آن تفاهم‌نامه‌ای برای طراحی و ساخت یک دستگاه رینگ میکرویو برای مبارزه با سوسک سرخرطومی حنایی توسط شرکت توسعه کاربرد پرتوها امضا شد و مقرر گردید طی یک برنامه سه الی چهار ماهه دستگاه مذکور ساخته شود.
رینگ مایکروویو یک تجهیز جدید با فناوری پیشرفته، مبتنی بر دانش روز و سازگار با محیط زیست است که مبنای عملکرد آن بر اساس فناوری مایکروویو است. با توجه به اینکه این سیستم می‌تواند به‌خوبی بر علیه باکتری، حشرات و انواع ارگانیسم‌های مضر عمل کند، از آن برای آفت‌زدایی از درختان به‌‌ویژه درخت نخل استفاده می‌شود.
همانطور که در بالا اشاره شد، شروع فرایند از بین رفتن نخل با حمله‌ سوسک قرمز به قسمت بالایی یا تاج درخت همراه بوده و پس از آن سوسک ماده بر روی درخت شروع به تخم‌گذاری می‌کند. یکی از علائم رایج این پدیده خم شدن شاخه‌های قدیمی است که درخت به شکل یک چتر باز می‌شود. حمله پروانه پالم در دراز مدت همین نتایج را برای درخت خرما ایجاد می‌کند. نشانه رایج این حمله این است که این پروانه‌ها لبه‌های شاخه‌های جدید را از بین برده، مانع رشد طبیعی آن‌ها می‌شوند. همچنین یک نشانه دیگر وجود خاک اره در حاشیه پشت برگ‌ها است. با این رویه به‌تدریج درخت خرما به سمت مرگ حتمی سوق داده می‌شود.
امواج مایکروویو در لایه‌های مختلف تنه نخل نفوذ کرده و با حشره در هر بازه‌ای از زندگی که باشد (تخم، لارو، شفیره، حشره بالغ) برخورد می‌کند. با اطمینان می‌توان گفت که در سراسر جهان هیچ روش درمانی وجود ندارد که بتواند نتایجی به این خوبی را ارائه کند. درمان با سیستم مایکروویو سازگار با محیط زیست است. این روش از ریشه با سایر روش‌های آفت‌زدایی از درخت نخل متفاوت است چراکه از انرژی پاک در فرکانس بالا استفاده می‌کند که سازگار با محیط زیست است و ضرری برای انسان و گیاه ندارد.
استفاده از سیستم مایکروویو امن و بی‌خطر است چراکه هیچ تشعشعی از آن نشت نمی‌کند. درمان با این سیستم سریع و فوری صورت می‌گیرد چراکه تمام عوامل آفت‌زا را از بین می‌برد. این درمان بسته به میزان آفت‌زدگی درخت نخل بین 20 تا 60 دقیقه زمان می‌برد. روش مایکروویو روشی 100 درصد مؤثر است. امروزه این روش به‌عنوان روش نهایی برای احیای درخت آفت‌زده در آستانه مرگ به‌کار می‌رود. از ملزومات اساسی برای موفقیت این روش این است که لارو حشره، قلب درخت نخل را تخریب نکرده باشد. این پدیده تنها پس از پاکسازی دقیق قسمت تاج و برداشتن شاخه‌های آفت‌زده و قسمت‌هایی از تنه که دچار آفت نشده باشد قابل تشخیص است. این روش در نقاط مختلف دنیا انجام شده که هزاران نخل تاریخی را از خطر مرگ حتمی نجات داده‌اند.
فاصله تاج درخت نخل تا زمین حدوداً 10 تا 12 متر می‌باشد که دستگاه رینگ مایکروویو دقیقاً در زیر تاج درخت نخل قرار می‌گیرد، بنابراین قسمتی از تنه را که نمی‌توان با پاکسازی دارویی و بیولوژیکی به آن دسترسی پیدا کرد، آفت‌زدایی می‌کند. به همین دلیل است که سیستم رینگ مایکروویو بهترین سیستم موجود در پاکسازی گونه‌های نخل با میزان موفقیت بالاست. این دستگاه، پیشرفته و مجهز به منابع مایکروویو مستقل است که انرژی کنترل شده را با فرکانس‌های بسیار بالا به مرکز درخت نخل می‌تاباند. رینگ مایکروویو مجهز به بخش‌هایی است که می‌توانند (با دقت بالا و از طریق کنترل از راه دور) در اطراف تنه درخت خرما باز و بسته شوند. در نمونه‌های خارجی هم به‌دلیل فاصله 10 تا 12 متری رینگ مایکروویو از سطح زمین و همچنین سیستم کنترلی بی‌سیم که در فاصله پنج تا هفت متری می‌توان دستگاه را کنترل کرد. شایان ذکر است، درمان گونه‌های نخل با دستگاه رینگ مایکروویو توسط آژانس حفاظت از محیط زیست ایتالیا آزمایش و تأیید شده. این روش در سال‌های گذشته با موفقیت زیادی در بسیاری از کشورهای جهان مانند ایتالیا، اسپانیا، فرانسه، امارات، ترکیه و... اجرا شده است.
رینگ مایکرویو ساخته شده در سازمان انرژی اتمی ایران که با نام آریو رینگ نام‌گذاری شده، برای نخستین‌بار در کشور و با هدف از بین بردن حشرات چوبخوار درختان با محوریت شرکت توسعه کاربرد پرتوها و در زمانی حدود چهارماه طراحی و ساخته شد. این دستگاه محصول یک حرکت جهادی بوده و دستاوردی دانشی و کاربردی از متخصصین جوان کشورمان در صنعت هسته‌ای است. این دستگاه فناورانه که تلفیقی از مهندسی برق، مکانیک، فیزیک و... است شامل چهار بخش اصلی به شرح زیر می‌باشد: 1- حلقه موج با توان تابشی Kw 122- بالابر هیدرولیک با قابلیت جابجایی تا ارتفاع 10 متر3- سامانه خنک‌کننده 4- مولد توان(Kw60) دوازدهم بهمن‌ماه سال 1402 و همزمان با سفر استانی دکتر رئیسی، رئیس محترم جمهور به استان هرمزگان گام مهم دیگری در ارتباط مؤثر بین سازمان انرژی اتمی و بخش راهبردی کشاورزی کشور برداشته شد و مراسم رونمایی از رینگ مایکرویو (با نام آریورینگ) در حضور وزیر محترم جهاد کشاورزی در سازمان جهاد کشاورزی استان هرمزگان و در نخستین روز دهه مبارک فجر انجام پذیرفت. امید است استفاده از این محصول فناورانه موجب درمان یکی از بیماری مهم در بخش نخیلات کشور گردد و مردم عزیزمان بیش از پیش حضور مؤثر فناوری هسته‌ای را در زندگی خود لمس نمایند.