حال ناخوش زنبورستان‌های همدان

جای پای سموم غیر استاندارد روی گلوی صنعت زنبورداری/ احاطه عسل‌های تقلبی بر بازار

طبق آخرین آمار منتشرشده، ایران نزدیک به 12 میلیون کلنی زنبور عسل در 109 هزار و 759 زنبورستان، رتبه سوم دنیا در تعداد زنبورستان‌ها را دارد، میانگین تولید عسل در کشورمان پایین‌تر از حد استاندارد و حدود چهار کیلوگرم و در کلنی‌های مدرن به طور میانگین 9.6 کیلوگرم است، در حالی که ظرفیت تولید تا حدود 25 کیلوگرم وجود دارد.

حال آنکه 21 آذرماه سال جاری سرپرست مدیریت امور طیور و پرورش زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان همدان از تولید بیش از چهار هزار و 392 تن عسل در همدان خبر داد و گفت: با وجود خشک‌سالی و کاهش نزولات آسمانی، افزایش تولید در دستور کار بوده است.

اما در گفت‌وگویی به این رسیدیم که نظر زنبورداران همدان در شهرستان‌های مختلف استان با این مقام مسئول متفاوت است.

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با سه تن از زنبورداران شهرستان‌های نهاوند، اسدآباد و تویسرکان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

یکی از زنبورداران نهاوندی با بیان اینکه از سال 80 که فارغ‌التحصیل شدم در کنار کارم، به زنبورداری به‌عنوان شغل و پیشه پدری‌ام پرداختم، گفت: شاید بتوان گفت در حوزه تولید عسل این روزها اصلی‌ترین نیاز به ترتیب اولویت، تهیه شکر است.

سلمان جلالوند با تأکید بر اینکه امروز به‌دلیل گران شدن قیمت شکر و داروها تهیه این مواد اولیه برای زنبورداران مقدور نیست، افزود: در این بین گرچه شکر یارانه‌دار در اختیار زنبورداران قرار می‌گیرد اما به‌دلیل مشکل در فروش محصول همچنان زنبوردار از پس مخارج زنبورستان برنمی‌آید.

وی با تأکید بر اینکه وجود عسل تقلبی امروز اصلی‌ترین مشکل پیش روی زنبورداران است، اذعان کرد: مسئله وقتی اسف‌بارتر می‌شود که عسل در بین اذهان عمومی به‌عنوان یک کالای لوکس نیز مطرح است.

این زنبوردار نهاوندی با تأکید بر اینکه میزان نیاز هر کندو به شکر در یک دوره برداشت وابسته به مسائل مختلفی همچون منطقه، میزان گل و گیاه در آن و جمعیت زنبور و غیره دارد، افزود: با این وجود هر کندو برای یک دوره تقریباً بین پنج تا هفت کیلو شکر نیاز دارد.

جلالوند با تأکید بر اینکه به طور متوسط از هر کندو پنج تا 30 کیلو عسل می‌توان برداشت کرد، افزود: میزان برداشت محصول بسته به جمعیت کندو و سلامت آن متفاوت است مثلاً سال جاری بنده به طور متوسط از هر کندو 10 کیلو عسل برداشت کردم.

وی با بیان اینکه متأسفانه امکان تشخیص عسل تقلبی حتی برای بسیاری از ما زنبورداران نیز در حالت عادی مهیا نیست گفت: مسئله این است که آزمایشگاه‌های موجود نیز تنها سطح ساکاروز موجود در عسل را تعیین می‌کنند نه تقلبی بودن آن را حال آنکه امروز بازار عسل را عسل‌های تقلبی احاطه کرده است.

وی با تأکید بر اینکه تنها راه، خرید از افراد قابل اعتماد است، تشریح کرد: در حال حاضر در بازار عسل را از 120 هزار تومان تا 700 هزار تومان می‌توان یافت.

این زنبوردار نهاوندی با بیان اینکه متأسفانه روی صنعت زنبورداری نمی‌توان به‌عنوان شغل حساب باز کرد، افزود: در بهره‌مندی از فناوری‌های روز نیز باید بگویم فرایندی که در کشور و استان دنبال می‌شود نیمه‌صنعتی است.

در ادامه زنبوردار تویسرکانی و نیز مدیرعامل تعاونی زنبورداران این شهرستان ضمن تصدیق مسائل عنوان‌شده در بالا، گفت: بالغ بر 25 سال است که در این حرفه مشغول فعالیتم و اکنون حدود 350 کندوی زنبور عسل دارم.

سعید محمدقلیئی با تأکید بر اینکه از این تعداد کندو سالانه سه تن و 500 کیلو عسل برداشت می‌کنم، اذعان کرد: طی سال جاری از هر کندو تقریباً 10 کیلو عسل برداشت کردم.

وی با تأکید بر اینکه طی دو سال گذشته وضعیت زنبورداران استان و شهرستان خوب نبوده گفت: آنچه این شرایط را به بار آورده بالا رفتن هزینه تولید است.

عضو هیئت‌مدیره اتحادیه زنبورداران استان همدان افزود: از طرفی برای فروش محصول تولیدشده نیز با مشکل مواجهیم به طوری که امروز با وجود عسل‌های تقلبی بسیار در بازار، فرصتی برای فروش عسل واقعی زنبورداران مهیا نیست.

محمدقلیئی با بیان اینکه افزایش عسل‌های زیرزمینی و زنبورندیده، عرصه را بر صنعت زنبورداری کشور تنگ کرده، ابراز کرد: این عسل‌های تقلبی به‌مراتب از عسل‌های طبیعی ارزان‌تر است پس مردم به خرید آن ترغیب شده و عسل طبیعی روی دست زنبوردار باقی می‌ماند به گونه‌ای که امروز زنبوردار راضی است که زنبور را با قیمت نازل به فروش برساند.

وی با بیان اینکه سال جاری بالغ بر 95 درصد از زنبورداران شهرستان تویسرکان برای فروش محصول خود دچار ضرر و خسارت شده‌اند، تشریح کرد: متأسفانه بسیاری افراد هنوز موفق به فروش عسل تولیدشده در زنبورستان‌های خود نشده‌اند حال آنکه برای تولید هر کیلو عسل بالغ بر 120 تا 130 هزار تومان هزینه می‌شود.

این زنبوردار پیشکسوت تویسرکانی با تأکید بر اینکه البته با این وضعیت نبود صادرات نیز بی‌تأثیر نیست، افزود: به‌نظر می‌رسد در حال حاضر نه‌تنها از شهرستان بلکه در سطح استان صادرات عسل نداریم.

محمدقلیئی بیان کرد: در شهرستان تویسرکان بالغ بر 70 هزار کندوی عسل داریم که در این بستر 452 زنبوردار فعالیت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه دیگر چیزی به‌عنوان نهاده یارانه‌دار به زنبوردارها تعلق نمی‌گیرد، ابراز کرد: یکی دیگر از مشکلات نبود بیمه است حال آنکه این قشر طی فعالیت خود زحمات بسیاری را متحمل می‌شوند اما حتی از بدیهی‌ترین نیازها بی‌بهره‌اند.

وی افزود: یکی دیگر از مشکلات ما سم‌پاشی است؛ مثلاً اواخر سال گذشته و ابتدای سال جاری در پی استفاده از سموم غیر‌استاندارد و بی‌رویه در بخشی از مزارع تعدادزیادی از کندوهای زنبور عسل این شهرستان به طور کلی نابود شدند.

عضو هیئت‌مدیره اتحادیه زنبورداران استان همدان با تأکید بر اینکه متأسفانه در خصوص سم‌پاشی مزارع نظارتی ازسوی جهاد کشاورزی وجود ندارد و کشاورزان از سر ناآگاهی به‌صورت بی‌رویه از این سموم استفاده می‌کنند تشریح کرد: تأسف‌بارتر اینکه در شهرستان اسدآباد وضعیت زنبورداران بسیار بغرنج‌تر است به گونه‌ای که برخی‌ها بر اثر خسارتی که دیگران بر آن‌ها متحمل کرده‌اند قادر به ادامه کار نیستند.

محمدقلیئی افزود: البته دلیل اینکه تنها بخشی از زنبورداران تویسرکان از معضل آسیب دیدند این بود که شانس با ما یار بود و هنوز زنبوردارانی که نسبت به کوچ کندو به مناطق گرمسیری اقدام کرده بودند، به شهرستان نیامده بودند پس تنها زنبورداران بومی از این آفت آسیب دیدند.

وی تأکید کرد: تأسف‌بارتر اینکه حتی این سم‌پاشی‌ها که اغلب در بادام‌زارها انجام و باعث شد که درختان دیرتر شکوفه باز کرده و سرمازده نشوند هم پاسخگوی نیاز کشور نبود و تنها عایدی ما از این اتفاق نابودی زنبورستان‌ها بود.

در ادامه دیگر زنبوردار استان که بالغ بر 15 سال است در عرصه زنبورداری فعالیت دارد گفت: در حال حاضر 800 کندوی عسل را مدیریت می‌کنم.

احمد قادری در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر وضعیت زنبورداری در شهرستان را مطلوب ارزیابی می‌کنید یا خیر؟ ابراز کرد: پیشتر مطلوب بود اما از اسفندماه سال گذشته دیگر نیست زیرا اوایل سال جاری در پی سم‌پاشی مزارع کشاورزی بالغ بر 16 هزار و 900 کلونی زنبور عسل شهرستان آسیب دیدند.

وی با بیان اینکه طبق آماری که جهاد کشاورزی منتشر کرده بیش از 11 هزار کلونی به‌صورت کامل نابود شده‌اند، اذعان کرد: این در حالی است که این شهرستان 22 هزار کلونی دارد.

این زنبوردار با اشاره به اینکه میزان برداشت از هر کندو به طور متوسط 10 کیلوگرم است، اذعان کرد: در پی این اتفاق تعدادی از زنبورداران شهرستان دیگر توان قد راست کردن نداشته و فعالیت در این عرصه را رها کردند.

قادری با اشاره به اینکه متأسفانه در عرصه ترویج ازسوی جهاد کشاورزی به لحاظ بهره‌مندی از فناوری‌های نوین حمایت خاصی نمی‌شود مگر اینکه فرد خود با هزینه شخصی در این عرصه وارد شود ابراز کرد: تأسف‌بارتر اینکه ما سهمی در بازار صادرات هم نداریم چراکه میزان سموم باقی‌مانده در عسل در پی استفاده از سموم غیراستاندار در مزارع، این فرصت را از ما سلب کرده است.

وی با تأکید بر اینکه وجود عسل تقلبی باعث شده امکان فروش محصول توسط زنبوردار واقعی سلب شود و عسل تولیدی روی دست فعالان این عرصه بماند تشریح کرد: مسئله این است که هیچ نهادی مرجع تعریف استاندارد برای عسل نیست و یا اینکه کسی به‌عنوان مدیر و یا مرجع در عرصه تعریف استانداردهای صادراتی این محصول وجود ندارد.

مع‌الوصف علیرغم تأکید سیاست‌های دولت به حمایت از تولید و رفع موانع این حوزه، صنعت زنبورداری همدان با وجود ظرفیت‌های بالقوه مهجور مانده و مدیران این حوزه برای حذف مشکلات این بخش تلاشی نمی‌کنند به طوری که مسائلی همچون عسل تقلبی، نبود نظارت بر عرضه بازار این محصول، عدم نظارت کافی بر قیمت‌گذاری عسل، نبود کارخانه‌های فراوری و بسته‌بندی و آزمایشگاه مجهز برای تشخیص بیماری‌ها و آفات زنبورعسل، نبود بازار فروش مناسب و نبود آزمایشگاه‌های پیشرفته برای تشخیص عسل طبیعی از تقلبی از دیگر دغدغه‌های زنبورداران همدانی است.

متأسفانه در بازار عده‌ای سودجو عسل تقلبی را با قیمتی گزاف عرضه می‌کنند و کسی هم بر این موضوع نظارتی ندارد، درواقع به‌رغم تلاش و زحمات شبانه‌روزی زنبورداران در این حوزه، چون در قسمت بسته‌بندی و ویژندسازی به‌دلیل مشکلات مالی موفق ظاهر نمی‌شوند، معمولاً دلالان این محصول را با رقمی ناچیز از آن‌ها می‌خرند و بسیار گران به مصرف‌کننده عرضه می‌کنند.

بنابراین می‌توان گفت نبود بازار فروش عسل و نبود نظارت بر سمپاشی مزارع و نیز آزمایشگاه‌های پیشرفته برای تشخیص عسل طبیعی از تقلبی از مشکلات اصلی این حوزه است، نیاز است تا مدیران استانی در این بخش به مدد صنعت زنبورداری بیایند.