بی‌توجهی به گیشه انیمیشن عامل مهاجرت انیماتورهای ایرانی

امسال 4 فیلم انیمیشن در جشنواره فیلم فجر حضور داشت تا اتفاقی متفاوت در تاریخ جشنواره رقم بخورد. این موضوع باعث شد تا نگاه‌های بیشتری به سمت این حوزه از سینما جلب بشود.

پس از این اتفاق، شاهد برگزاری سیزدهمین جشنواره بین‌المللی پویانمایی تهران هستیم. رویدادی که از 13 اسفندماه آغاز شده و می‌تواند بستری برای شناسایی انیماتورهای جدید و استعدادهای بیشتر در این رشته باشند.

امید خوش‌نظر از چهره‌های شناخته شده در سینمای انیمیشن یکی از داوران بخش «مسابقه ایران» جشنواره پویانمایی است. در زیر گفت‌وگویی با وی داشتیم که آن را می‌خوانید:

 بعد از حضور پررنگ انیمیشن‌ها در جشنواره فیلم فجر، بسیاری از کارشناسان معتقد بودند که رونق خوبی در انیمیشن‌سازی در حال شکل‌گیری است. شما این فضا را چگونه ارزیابی می‌کنید‌؟

نزدیک به بیش از یک دهه بود که سینمای انیمیشن از رونقی که در اواخر دهه 80 داشت، افول کرد و فضای نامطلوبی در این بخش به وجود آمده بود، با این حال، در یکی دو سال اخیر، این فضا آرام آرام در حال شکسته شدن است و شاهدیم که انیمیشن‌های بهتری ساخته می‌شوند.

همانطور که می‌دانید تولید انیمیشن، ترکیبی از انیمیشن کوتاه، بلند و سریال است؛ باید بگویم که در تولید «انیمیشن‌های سریالی» افول بسیار زیادی داشتیم، در حالی که انیمیشن‌های کوتاه همچنان به روند رو به رشد خود ادامه می‌دهند و شاهد درخشش آنها در جشنواره‌های خارجی هستیم؛ یکی دو هفته پیش بود که در خبرها آمد، یک انیمیشن ایرانی نامزد دریافت جایزه اسکار شده است.

از سوی دیگر، وقتی از انیمیشن بلند حرف می‌زنیم باید به یک موضوع مهم و اساسی توجه کنیم و آنهم «گیشه» است. این موضوع در انیمیشن‌های بلند جهانی نقش بسیار مهمی دارد، چرا که بازگشت سرمایه برای آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. اکثر تولیدکنندگان انیمیشن در کشورهای مختلف جهان، هزینه‌های تولید خود را از بخش خصوصی تهیه می‌کنند و به دلیل لزوم بازگشت سرمایه در بخش خصوصی، «گیشه» برای آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این اتفاق در حالی است که بخش خصوصی در ایران سهم بسیار کمی در تولید انیمیشن دارد و متولی بیشتر آثار، بخش دولتی است.

وقتی از انیمیشن بلند حرف می‌زنیم باید به یک موضوع مهم و اساسی توجه کنیم و آن هم «گیشه» است. این موضوع در انیمیشن‌های بلند جهانی نقش بسیار مهمی دارد، چرا که بازگشت سرمایه برای آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

برای تهیه‌کننده دولتی، «محتوا» از «گیشه» اهمیت بیشتری دارد و همین موضوع باعث تغییر در محتوای انیمیشن می‌شود. محتوا به سمت بومی‌ شدن رفته و همین موضوع باعث می‌شود که گیشه آن محدود به داخل کشور شده و از گیشه‌های بین‌المللی جا بماند. این موضوع خلأ بسیار بزرگی در چرخه انیمیشن سازی است؛ چرا که هزینه بسیار بالا و زمان زیادی برای تولید انیمیشن صرف شده، اما به دلیل محدود شدن گیشه، بازگشت سرمایه به صورت کامل صورت نمی‌گیرد. به نظرم تلاش گروه‌های انیمیشن‌ساز و تهیه‌کنندگان این آثار باید به سمت تولیدات مشترک با دیگر کشورها برود تا مخاطبان بیشتری بتوانند آن پویانمایی را تماشا کنند. لازمه این موضوع، توجه به محتواهای مشترک بین انسانی است.

سخن مشترک بسیاری از تولیدکنندگان انیمیشن در ایران، مهاجرت انیماتورهای باسابقه و از دست رفتن نیروهای تخصصی در این عرصه است. به نظر شما چه باید کرد تا جلوی این اتفاق را بگیریم؟

در سال‌های گذشته، شاهد مهاجرت حجم بزرگی از نخبگان عرصه انیمیشن به خارج از ایران بودیم و بسیاری از انیماتورهای حرفه‌ای ما جذب شرکت‌های خارجی شدند. از آنجا که پروژه‌های بزرگ و سودده نیز در داخل نداشتیم، آنان به استخدام شرکت‌های خارجی درآمدند. نباید فراموش کرد که ما به نیروی کار متخصص در این عرصه به شدت احتیاج داریم. حضور 4 فیلم انیمیشن در جشنواره فیلم فجر امسال، فارغ از کیفیت آنها، یک دستاورد مهم داشت و آنهم دیده شدن نیروهای جدید در سینمای انیمیشن بود. اگر چنین اتفاقاتی در سال‌های آینده نیز تکرار شود، باعث می‌شود که این افراد آرام آرام در مسیر حرفه‌ای‌تر شدن قرار گرفته و انگیزه بیشتری پیدا کنند.

اکثر تولیدکنندگان انیمیشن در کشورهای مختلف جهان، هزینه‌های تولید خود را از بخش خصوصی تهیه می‌کنند و به دلیل لزوم بازگشت سرمایه در بخش خصوصی، «گیشه» برای آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این اتفاق در حالی است که بخش خصوصی در ایران سهم بسیار کمی در تولید انیمیشن دارد و متولی بیشتر آثار، بخش دولتی است.

 شما اشاره‌ای به سرمایه‌گذاران در سینمای انیمیشن داشتید؛ به نظر شما سرمایه‌گذاری در این رشته، چگونه باید طراحی شود؟‌

فراموش نکنید که انیمیشن هم بسیار تاثیرگذار است، هم بسیار گسترده. حتی در جلوه‌های ویژه آثار سینمایی نیز از انیمیشن بسیار استفاده می‌شود که خود بیانگر اهمیت این حوزه است. چنین حوزه بزرگی، نیاز به سرمایه‌گذاری دارد، اما این سرمایه‌گذاری نیز باید منطبق بر اصول و قواعد انجام شود. اگر قرار است بخش دولتی انیمیشن بسازد و دست به حمایت بزند، باید در تیم خود یک تیم متخصص گیشه داشته باشد تا بازگشت سرمایه صورت بگیرد. از سویی دیگر، فیلم‌های انیمیشن باید محتوای جذاب بین‌المللی داشته باشد تا بتواند نظر مخاطبان خارجی را نیز به خود جلب کند.

وقتی بخش دولتی در انیمیشن سرمایه‌گذاری می‌کند تلاش می‌کند تا محتوای آن را به سمت موضوعات ایدئولوژیک ببرد. این اتفاق باعث می‌شود تا هر مخاطبی نتواند با آن ارتباط برقرار کند. از سویی دیگر، در سینمای انیمیشن یک حلقه جامانده داریم و آنهم «پخش‌کننده» است. این عنصر، یک واسطه است که بین سرمایه‌گذار و تیم تولید قرار می‌گیرد و تعیین می‌کند که این محصول در کجا عرضه شود تا بازگشت سرمایه به بهترین نحو صورت گیرد. باید دقت داشت که اگر یک انیمیشن نتواند در گیشه موفق شود یا حضور بین‌المللی را تجربه کند، آرام آرام انگیزه تیم تولید آن از بین می‌رود.

اگر قرار است بخش دولتی انیمیشن بسازد، باید در تیم خود یک تیم متخصص گیشه داشته باشد تا بازگشت سرمایه صورت بگیرد. فیلم‌های انیمیشن باید محتوای جذاب بین‌المللی داشته باشد تا بتواند نظر مخاطبان خارجی را نیز به خود جلب کند.

 شما داور جشنواره پویانمایی تهران هستید که در اسفندماه برگزار می‌شود؛ ارزیابی شما از آثار این دوره چگونه بود؟

جشنواره پویانمایی امسال تلفیقی از آثار جوانان، قدیمی‌ها و نسل سومی‌های انیمیشن بود، با این حال بهتر است بگویم بیش از 70 درصد کارها توسط جوانان ساخته شده بود. 

با این حال، به میزانی که انتظار داشتیم، کیفیت آثار خوب نبود. در حقیقت، سطحی که از جشنواره پویانمایی تهران بعد از برگزاری 12 دوره داریم، بسیار بالاتر است. چند اثر خیره‌کننده داشتیم که از کیفیت بسیار خوبی برخوردار بودند اما حجم آنها نسبت به مجموعه آثار رسیده زیاد نبود. شاید بخشی از این موضوع به دلیل دوسالانه بودن این رویداد است.