کاهش تولید زباله، مغفول در برنامه‌ریزی مدیریت پسماند

دورریزهای حاصل از خانه‌تکانی، مخرب محیط زیست/ بورس بازیافت راهکار شفافیت تجارت زباله

سپهرغرب، گروه زیست بوم - طاهره ترابی مهوش : هرچه به روزهای پایانی سال نزدیک می‌شویم مردم کشور طی آیین کهن خود شروع به خانه‌تکانی می‌کنند که حاصل آن، تولید و افزایش پسماند و تحمیل هزینه آن بر محیط زیست و مدیریت شهری است، مثلاً روزانه هزار و 200 تا هزار و 300 تن زباله عادی و شهری در استان همدان تولید می‌شود که این آمار با نزدیک شدن به نوروز و آغاز خانه‌تکانی به‌صورت تصاعدی افزایش می‌یابد.

از طرفی عمده پسماندهای تولیدی حاصل از خانه‌تکانی‌ها، پسماندهایی شامل مبلمان، کابینت آشپزخانه، لامپ‌های مهتابی، قفسه کتاب و غیره است که حجم قابل توجهی داشته و حتی ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی پسماندهای شهری قابلیت انتقال این دسته از پسماندها را ندارد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص تأثیر این افزایش پسماند گفت‌وگویی با دانش‌آموخته دکتری محیط زیست و استاد دانشگاه ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدهادی حیدرزاده با بیان اینکه اساساً دورریزها اعم از خشک، حجیم و یا تَر از دو منظر عامل تخریب محیط زیست هستند گفت: نخست اینکه باعث تولید و ایجاد پسماند می‌شوند که خود آلودگی محیط زیست را در پی دارد.

وی افزود: از طرفی انرژی بیشتری برای تولید مجدد آن‌ها استفاده می‌شود یعنی تولید کالاهای جدید نیازمند استفاده بیشتر از منابع طبیعی است که بسیاری از این منابع قابل تجدید هم نیستند؛ برای مثال تولید مواد پلاستیکی به نفت نیاز دارند یا تولید چوب منجر به از بین رفتن زیستگاه‌های حیات وحش، تخریب اکوسیستم‌ها و تهدید زندگی جوامع محلی خواهد شد.

وی با تأکید بر اینکه اصولاً فرهنگ درست مصرف کردن چندین دهه است که دچار تغییر شده، اذعان کرد: درواقع موضوع قناعت که پیشتر در همه مباحث و مصارف جزو فرهنگ ما ایرانی‌ها بود، جای خود را به فرهنگ مصرف‌گرایی و چشم و هم‌چشمی داده است.

این دانش‌آموخته دکترای محیط زیست با تأکید بر اینکه درواقع قناعت از فرهنگ ما ایرانیان مدت‌هاست که رخت بربسته و فراموش شده، اذعان کرد: بر این اساس میزان دورریز ما در حوزه‌های مختلف همچون پسماندهای حجیم که اغلب در خانه‌تکانی‌ها شامل لوازم خانگی می‌شود و همچنین در سایر پسماند‌ها روز به‌روز در کشور در حال افزایش است.

حیدرزاده با بیان اینکه این افزایش پسماندها نتیجه‌ای جز تخریب محیط زیست را به‌دنبال نداشته، خاطرنشان کرد: البته طی چند سال اخیر نمی‌دانم متأسفانه یا خوشبختانه، بنا به شرایط اقتصادی و تنگنای ایجادشده مردم بالاجبار نه از روی اختیار از مواد مصرفی به‌صورت بهینه استفاده می‌کنند؛ یعنی بنا به گران شدن کالا‌ها دیگر امکان خرید مجدد کمتر شده و فرد تعمیر و استفاده مجدد وسایل را ترجیح می‌دهد که میزان تولید پسماندها کمتر شده، این امر برای دهک‌های متوسط و پایین بیشتر نمود پیدا می‌کند.

وی با اشاره به اینکه تنگنای اقتصادی در مدیریت پسماند تهدیدی است که برای محیط زیست و حفاظت از آن به فرصت بدل شده، افزود: درواقع به خاطر شرایط اقتصادی، فرهنگ قناعت بالاجبار دوباره جای خود را در خانواده‌ها باز کرده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه برای حل معضل افزایش پسماندها به‌ویژه در آستانه سال نو نخستین گام فرهنگ‌سازی و بازگشت به فرهنگ قناعت است، اذعان کرد: این امر از طریق آموزش و پرورش در مدارس و انتقال مفاهیم از طریق فضای مجازی امکان‌پذیر خواهد بود.

حیدرزاده ادامه داد: از طرفی ما نیازمند تعریف یک سامانه هستیم که در تشکل‌های مردم‌نهاد و خیریه‌های قابل اعتماد می‌توانند نقش مؤثری را ایفا کنند، حال آنکه از طریق این سامانه می‌توان نسبت به جمع‌آوری وسایل قابل استفاده اقدام کرد و سپس این وسایل را در اختیار افراد نیازمند به‌صورت عام‌المنافع قرار داد.

وی با تأکید بر اینکه استفاده مجدد از دورریزهای سالانه، موضوع مهم دیگری است گفت: هنگام خانه‌تکانی اگر وسایلی داریم که امکان تعمیر، تغییر کاربرد و استفاده مجدد دارند، آن‌ها را تعمیر و دوباره به چرخه مصرف برگردانیم چراکه این کار باعث کاهش ضایعات و آلودگی‌ها و در نهایت کاهش تولید پسماند خواهد شد.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا ما در فضای مدیریت پسماند در کشور با مشکل مواجهیم؟ گفت: چون به اصل موضوع نپرداخته‌ایم، یعنی اگر سامانه پسماند را تولید، جمع‌آوری و انتقال و دفع درنظر بگیریم همواره کار را از جمع‌آوری آغاز کرده و به کاهش تولید پسماند نمی‌پردازیم.

این کارشناس محیط زیست با تأکید بر اینکه اجتناب از تولید پسماند، نخستین اصل در مدیریت آن به‌شمار می‌رود، تشریح کرد: متأسفانه هیچگاه برای کاهش تولید پسماند برنامه‌ای ارائه نشده است.

حیدرزاده با تأکید بر اینکه میزان تولید پسماند را باید با فرهنگسازی و اعمال سیاست‌های تشویقی و تنبیهی‌کاهش دهیم، اذعان کرد: یعنی باید از تولیدکننده پسماند، مالیات و عوارض واقعی دریافت کرده و حتی برای آن در قانون، جریمه خاص درنظر گرفته شود.

وی با بیان اینکه درواقع ما به فنون کاهش زباله نپرداخته‌ایم تشریح کرد: البته در کنار این امر باید محرک‌های تشویقی برای کاهش پسماند نیز در نظر گرفت و بعد به سمت فرایندهای جمع‌آوری و دفع حرکت کنیم.

این دانش‌آموخته دکتری محیط زیست با بیان اینکه مدیریت پسماند منوط به ورود بخش خصوصی و داشتن نگاه اقتصادی به زباله است، اذعان کرد: یکی از مواردی که سازمان محیط زیست مطرح کرده؛ تشکیل بورس بازیافت در تالار بورس است چراکه قیمت‌گذاری و خرید و فروش زباله در بازار باید شفاف شود.

حیدرزاده، با بیان اینکه راه‌اندازی تالار بورس زباله در کشور می‌تواند بزرگترین بورس زباله در منطقه را ایجاد کند چراکه با توجه به حجم بالای آن در کشور در حال حاضر نیز به‌صورت غیر رسمی پسماندها مورد تجارت هستند خاطرنشان کرد: اگر این امر محقق شود قیمت‌گذاری رونق اقتصادی پسماند در کشور مشخص می‌شود.

وی تصریح کرد: برای راه‌اندازی تالار بورس که طرح آن از سوی محیط زیست آماده و در دولت مطرح شده، وزارت اقتصاد و سازمان بورس نیز باید همکاری کنند.

وی در خصوص طرح تفکیک از مبدأ زباله‌های خانگی نیز گفت: البته از تکالیف مدیریت شهری است که بایستی توسط مردم اجرا شود، اما چون این طرح مرتب از سوی مسئولان شهرداری تغییر می‌کند، منجر به عدم اعتماد مردم شده، با وجود اینکه این موضوع در همه جای دنیا نهادینه شده، ولی در کشور ما به‌درستی اجرا نمی‌شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: نباید مردم را شرطی کنیم که به جای تفکیک زباله‌ها از مبدأ انتظار داشته باشند تا بن کالا یا پول بگیرند بلکه باید احساس کنند این کار یک تکلیف شهروندی است چراکه در غیر این صورت تا زمانی که پاداشی باشد پای کار هستند و به محض قطع شدن پاداش‌ها همکاری نخواهند کرد.

حیدرزاده، اذعان کرد: این بازار نیاز به مدیریت دارد تا سرمایه‌گذاران با احساس امنیت بیشتری وارد شوند که امیدواریم با حمایت دولت و اجرایی کردن بورس بازیافت، داد و ستد در قالب منظمی انجام شود.

وی عدم حمایت از صنعت بازیافت را یکی از مشکلات دانست و افزود: حمایت‌های حاکمیتی موضوعی است که می‌تواند در رونق این صنعت و افزایش سهم آن در اقتصاد کشور نقش داشته باشد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد طبیعت سرمایه ارزشمند و غیرقابل تکراری است که حفظ آن موجب سلامت انسان‌ها و توسعه پایدار می‌شود و از طرف دیگر باید این سرمایه را با کمترین آسیب به آیندگان منتقل کرد، یکی از راه‌های حفاظت از محیط زیست و طبیعت، اصلاح آموزه‌ها و تغییر در نگرش انسان‌ها نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامونی از طریق آموزش است.

اگرچه تخریب محیط زیست، یکی از عوامل اصلی تهدید توسعه پایدار به‌شمار می‌رود اما تغییر رفتار در مواجهه با محیط زیست و شکل‌گیری فرهنگ احترام به طبیعت به رفع سایر موانع همچون فقر اقتصادی و فرهنگی و رعایت مناسب الگوهای تولید و مصرف نیاز دارد.