زنده ماندن تالاب‌های همدان در گرو اجرای قانون

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : سپهرغرب، گروه - سمیرا گمار : در فرآیند رشد جمعیت و توسعه اقتصادی کشور، تالاب‌ها نخستین قربانیان بوده‌اند و در حال حاضر بیشتر این اکوسیستم‌ها با بحران‌های جدی زیست‌محیطی روبه‌رو بوده و بسیاری از آن‌ها به مرحله نابودی کامل رسیده‌اند.با این وجود با توجه به ارزش‌های اکولوژیک و اقتصادی تالاب‌ها در تولید و ذخیره‌سازی آب، غنی‌سازی سفره‌های آب زیرزمینی، حفظ تنوع زیستی گیاهی و جانوری، مهار سیل و فرسایش، پالایش آب و تولید فرآورده‌های شیلاتی و پرندگان، اقدامات انجام‌شده به‌منظور حفظ و احیای آن‌ها در کشور، نتایج مطلوبی به‌دنبال نداشته است.

به طوری که به‌موازات پیشرفت در فناوری، روند تخریب در چند دهه اخیر نیز شتاب بیشتری گرفته در حالی که به گفته کارشناساسان یک تالاب در هر هکتار بین پنج تا 21 هزار دلار به انسان‌ها خدمات مستقیم و غیرمستقیم می‌دهد.

حال آنکه ارزش‌گذاری اقتصادی تالاب‌ها موضوع تاریخی چندین دهه بین اکولوژیست‌ها و مدیران توسعه بوده زیرا اکولوژیست‌ها از تنوع زیستی، توالی، زیست‌بوم و اکوسیستم سخن می‌گفتند در حالی که مدیران توسعه از ریال و دلار صحبت می‌کردند و نوع گفت‌و‌گوهایشان با یکدیگر متفاوت بود.

در نهایت اکولوژیست‌ها تصمیم گرفتند به زبان مدیران توسعه صحبت کنند؛ از این رو اکنون می‌گویند که یک کیلو خاک یا یک لیتر آب چقدر ارزش دارد؟ یک اصله درخت یا یک رأس گوزن چند دلار می‌ارزد؟ این ارزش‌گذاری اقتصادی نشان می‌دهد که هر زیستگاه یا گونه زیستی به طور مستقیم و غیرمستقیم چه خدماتی برای انسان‌ها دارد؛ برای نمونه خرید یک کیلوگرم ماهی از خدمات مستقیم یک زیستگاه آبی است در حالی که یک تالاب غیر مستقیم، خدماتی مانند جلوگیری از سیل و تخریب شهرهای در مسیر آن یا تلطیف هوا با کاهش ذرات معلق برای انسان دارد.

بنابراین با توجه به اهمیت حفاظت از این زیستگاه برآن شدیم تا درخصوص آخرین وضعیت تالاب‌های استان همدان با معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مهدی صفی‌خانی با اشاره به تالاب‌های طبیعی استان که شامل تالاب‌های آق‌گل، پیرسلمان و چم‌شور می‌شود گفت: آق‌گل به‌واسطه کم‌آبی‌های چند سال اخیر متأسفانه درگیر خشک‌سالی شده و حتی منابع تأمین‌کننده و منابعی که می‌توانست به احیای تالاب از طریق دادن حقابه کمک کند نیز دچار خشک‌سالی شده‌اند.

وی با ابراز اینکه طی سال جاری تعداد روزهایی که رودخانه قره‌چای در استان مرکزی آب داشته بسیار کم است و در حوزه استان همدان نیز همین شرایط را شاهد بودیم عنوان کرد: به‌واسطه خشک‌سالی و کاهش نزولات جوی اصلاً روان‌آبی در اطراف تالاب جاری نشد تا بتوانیم در خصوص آبگیری آن صحبتی داشته باشیم.

این مسئول خاطرنشان کرد: البته باید به این نکته توجه داشت که در یک تالاب فصلی و سیلابی همچون آقگل این میزان بارش‌ها‌ است که می‌تواند منجر به آبگیری تالاب شود نه روان‌آب‌های‌ سطحی و معمولی، پس شدت بارش‌ها باید به حدی باشد تا تالاب از روان‌آب سیلابی سرزیرشده، آبگیری شود.

صفی‌خانی با اشاره به اینکه امیدواریم در پی بارش‌های اخیر و ادامه آن‌ها در فصل بهار در سال آتی، شاهد آبگیری این تالاب باشیم، اذعان کرد: متأسفانه تالاب چم‌شور نیز سال‌هاست که به‌واسطه کارهایی که در اطراف آن انجام شده دیگر شرایط آبگیری را ندارد، به طوری که تغییر کاربری‌های گسترده‌ای باعث شده حتی در صورت بارش‌های خوب و سیلابی نیز طی سال‌های گذشته این آبگیری آنگونه که باید انجام نشود.

وی ابراز کرد: پیرسلمان نیز با وجود اینکه منبع تأمین آبِ یک چشمه جوشانی است که در بستر این تالاب قرار دارد، طی تابستان گذشته به‌دلیل خشک‌سالی و کمبود بارش‌ها، با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و عوامل انسان‌ساز در اطراف آن همچون برداشت‌هایی غیرمجاز از چاه‌های اطراف و کشت‌های دوم در اراضی کشاورزی همجوار، رو به خشک‌سالی است.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان ادامه داد: البته سال گذشته فرصتی برای سازمان فراهم شد تا بتوانیم آن نواقص فیزیکی یا هندسی که در اطراف تالاب وجود داشت را تاحدودی برطرف کنیم که شامل تخریب سرویس بهداشتی که تقریباً در بستر تالاب احداث شده و برداشتن خاکریزی که به‌صورت غیر اصولی ایجاده شده و نیز رسوب‌برداری سطحی بود.

صفی‌خانی، افزود: در کنار این کارها، ساخت دریچه‌های مدیریت آب ورودی و خروجی به تالاب نیز انجام شد زیرا بخشی از سرریز تالاب به مصرف کشاورزی در منطقه می‌رسد؛ پس حقابه‌بران از تالاب باید به‌صورت اصولی و قانونی آب تعریف‌شده را دریافت می‌کردند.

وی با بیان اینکه خوشبختانه با انجام این کارها پس از طی کردن شرایط بحرانی حادث‌شده در پی افزایش دما و خشک‌سالی، با نخستین بارش‌هایی که در فصل پاییز داشتیم تالاب به‌صورت کامل آبگیری و احیا شد.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با تأکید بر زنده بودن تالاب پیرسلمان خاطرنشان کرد: گرچه این تالاب جزو تالاب‌های کوچک در کشور است اما به لحاظ اکولوژیکی، حفاظت از آن به‌دلیل کارکردهای منحصر به‌فرد خود اهمیت بالایی دارد.

صفی‌خانی افزود: بنابراین آنچه در قالب رفع مشکلات تالاب با عنوان اصلاحات در بستر و دیواره‌های تالاب انجام شد به‌‌منظور بالا بردن تاب‌آوری تالاب در شرایط بحرانی است.

وی ادامه داد: در ادامه این روند موضوع ارتقای سطح حفاظت از تالاب دنبال شد و خوشبختانه این منطقه از ابتدای سال به منطقه شکار و تیراندازی ممنوع ازسوی سازمان حفاظت از محیط زیست ارتقا یافت.

مع‌الوصف با توجه به آنچه درباره حفاظت تالاب‌ها عنوان شد بر اساس اصل 123 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به پیوست «قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور» که در چهارم اردیبهشت 1396 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد هرگونه بهره‌برداری و اقدامی که منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها شود، ممنوع است حال آنکه مرجع تشخیص تخریب و آلودگی غیرقابل جبران، سازمان حفاظت محیط زیست است؛ بنابراین سازمان حفاظت محیط باید در قامت مرجع نظارتی به وطیفه خود در استان همدان بنا به ضرورت توجه به منابع آبی با دقت و شدت بیشتری ورود کند تا ما همچنان شاهد عوامل انسان‌ساز در تخریب و نابودی تالاب‌ها نباشیم.

از طرفی طبق این قانون سازمان مکلف است نیاز آبی زیست‌محیطی تالاب‌ها را تعیین کند و وزارت نیرو مکلف است ضمن تدوین و اجرای برنامه مدون، نسبت به تخصیص و تأمین آن اقدام کند.

جالب‌تر اینکه اشخاص حقیقی و حقوقی متخلف از احکام این قانون و مقررات مصوب پس از اقامه دعوا توسط سازمان، علاوه بر توقف فعالیت و جبران خسارات وارده، حسب تشـخیص مرجع قضائی به پرداخت جریمه به میزان سه تا پنج برابر خسارات وارده و در صورت تکرار، علاوه بر جبران خسارات به پرداخت جریمه به میزان 6 تا هشت برابر خسارات وارده محکوم می‌شوند؛ در پی این اتفاق درآمدهای ناشی از اجرای وصول جریمه‌ها و خسارات موضوع این قانون طی ردیف درآمدی جداگانه که در قانون بودجه هر سال مشخص می‌شود، به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز و معادل 100 درصد آن با پیش‌بینی در قوانین بودجه سنواتی به‌منظور جبران خسارت وارده و حفاظت، احیا شده و مدیریت تالاب‌ها در اختیار صندوق ملی محیط زیست قرار می‌گیرد.