تزریق نمای رومی به منظر شهری‌ نمایشگر بی‌هویتی در ساختار معماری برای آیندگان

فرقی ندارد آپارتمان باشد یا داروخانه یا مثلاً نانوایی و گل‌فروشی؛ این‌روزها در هر شهری که قدم بزنید هر بنایی، در هر کوچه و خیابانی با هر عرض و مساحتی، با سنگ‌های صیقلی سفید، نباتی و کرمی پوشانده شده‌؛ یک‌جور روپوش نافرم که به نام نمای رومی به خورد معماری ایرانی می‌رود.

تأسف‌بارتر اینکه اگر زیاد گذرتان به بنگاه‌های معاملات مسکن می‌افتد و مدام ناچارید که آگهی‌های ملکی را در برنامه‌هایی که در بستر اندروید هستند را زیر و رو کنید، احتمالاً نمای رومی، کلیدواژه‌هایی مثل «شیک»، «نوساز» و «لوکس»، را در ذهن‌تان تداعی می‌کند. اما آن چه می‌بینید، واقعاً شایسته صفات مثبت است؟

من که از تماشای آن ستون‌ها، قوس‌ها، تزئینات و نورپردازی‌های اغراق‌آمیز و قلدر، حس خوبی ندارم. درواقع به‌زعم من نه‌تنها در ساختمان‌های به اصطلاح نمارومی نشانی از زیبایی و تناسب نمی‌بینم، بلکه به چشمم سازه‌های بی‌قواره و ناموزونی می‌آیند که چهره شهر را زشت کرده‌اند. خب البته می‌دانم که نمای رومی در نظر عده‌ای اتفاقاً نماد معماری مدرن قلمداد می‌شود و طرفداران خودش را دارد.

در این گزارش قصد داریم بفهمیم تمایل شهرهای ما به نماهای رومی، از سلیقه و ترجیح شخصی برمی‌آید یا مدی است که منفعت عده‌ای را در پی دارد؟ اصلاً نمای رومی چطور ناگهان پیدایش شد و چه ربط و نسبتی با شهرهای‌مان دارد؟

برای فهمیدن آنکه حس منفی‌ام راجع به محاصره شهر با رومی‌ها چقدر قابل‌ اعتناست با مدرس دانشگاه، کارشناس ارشد معماری و دانش‌آموخته دکتری فلسفه هنر گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

بهرنگ مجیدی با بیان اینکه نمای شهر و اتفاقاتی که در حال رخ دادن است را می‌توان از چند منظر مورد بررسی قرار داد، گفت: یکسری از نماها در شهر حاصل کپی‌برداری و یا به نوعی برداشت‌شده از سایر معماری‌ها در سایر نقاط کشور و دنیا است که در بین مردم مقبول افتاده و یا اینکه توسط افرادی که در سوداگری حوزه مسکن هستند رواج یافته؛ یعنی این افراد به این نتیجه رسیده‌اند که این نوع نماها مخاطب بیشتری را به خود جلب می‌کند پس در پی ترویج آن برآمدند.

وی، افزود: حال آنکه اگر معماری را یک هویت و یک اصل قلمداد کنیم، این اصل با توجه به اینکه در دو شاخه فرهنگی و هنری (معماری یکی از هنرهای هفت‌گانه است) قابل بررسی است توجه به آن در محیط شهری یک ضرورت است چراکه از بعد هنری هر هنر نمایه و ساختار فرهنگی کشور را نشان می‌دهند.

وی با تأکید بر اینکه بر پایه این داشته هنری است که عنوان می‌کنند مردم یک کشور در یک مقطع زمانی با چه فرهنگی زندگی می‌کردند و چه چیزهایی برای آن‌ها اولویت داشته، افزود: درواقع هر قوم و تمدنی با عناصری شناخته می‌شوند که ریشه در فرهنگ و هویت آن تمدن دارد حال آنکه ساختار و سبک معماری هر منطقه نیز جزو همین عناصر است و در حقیقت این ارکان شاخصه‌های هویتی مردمان این سرزمین هستند.

این استاد معماری با تأکید بر اینکه سبک معماری هر منطقه بیانگر نحوه زندگی، شرایط محیطی و حتی طرز تفکر ساکنان آن منطقه است اذعان کرد: بر این اساس است که وقتی به سراغ آثار کهن و با معماری کهنی که آن‌ها را ماندگار کرده‌اند می‌رویم این آثار به مخاطب خود یک پیام ارسال می‌کند، این پیام حاوی تمامی مؤلفه‌ها است که هویت یک تمدن و منطقه، از شرایط اقلیمی گرفته تا حریم حجاب را می‌سازد.

مجیدی با تأکید بر اینکه از طریق ساختار معماری حتی جهت‌گیری‌های سیاسی یک قوم و یک تمدن را در مقطع زمانی مختلف می‌توان شناسایی کرد افزود: مثلاً در کشور ما طی 200 سال اخیر با توجه به ارتباطاتی که با کشورهای اروپایی شکل گرفته علاوه بر تأثیرات بی‌شماری که فرهنگ و معماری ایرانی بر سایر تمدن‌ها داشته در این برهه از تاریخ سبک معماری ایرانی ضمن حفظ هویت خود از فناوری روز دنیا در جهت رفع نواقص نیز بهره برده است.

وی افزود: بر این اساس برخی ساختمان‌های داخلی را با درنظر گرفتن هویت ایرانی و با بهره‌گیری از علم روز دنیا طراحی کردند که هنوز هم این آثار را می‌توان در کشور مشاهده کرد، از آن‌جایی که این تبادلات فرهنگی و این قبیل تأثیرات فناوری روز دنیا بر معماری ایرانی با حفظ هویت معماری این سرزمین صورت گرفته بود نه‌تنها تأثیر مخربی نداشت بلکه سبب پویایی و رشد معماری ایرانی شد.

وی با بیان اینکه حتی بهره‌گیری از سبک معماری غربی‌ها در راستای رفع نقایص نباید این ذهنیت را در ما ایجاد کند که بخواهیم روی اصول فرهنگی و شناختی که از معماری و هنر ایران داریم خط بکشیم زیرا داشته‌های ما در این زمینه بسیار غنی است و حتی در مواردی بر ساختار معماری غرب نیز تأثیرگذار بوده که ازجمله آن می‌توان به ایجاد باغ‌شهر، خانه‌باغ و کوشک اشاره کرد، افزود: حتی به‌نظر من تا حدودی گرایش به سبک معماری غربی طی چند دهه گذشته نیز ضمن حفاظت و پاسداشت سبک معماری اصیل ایرانی و و ایرانیزه کردن آن با ساختار داخلی قابل قبول است.

این دانش‌آموخته دکتری فلسفه هنر ادامه داد: مثلاً در بسیاری از موارد شاهد آن هستیم که در یک ساختمان سبک «رستیک» کار شده اما فرهنگ ایرانی همچنان در آن نمود دارد اما در سال‌های اخیر شاهد رواج و گسترش سبک‌های بی‌هویت و بی‌ریشه‌ای در معماری ایرانی هستیم که یکی از آن‌ها سبک بی‌هویتی است که با نام «نمای رومی» مصطلح شده هرچند این سبک نه‌تنها ایرانی نیست بلکه حتی بر اساس چهارچوب‌ها و قوانین معماری اروپایی و ایتالیایی نیز پایه‌گذاری نشده و سبکی است بی‌هویت، التقاطی و مغلطه‌ای از قوس ایرانی، سنتوری یونانی و مانند اینکه در هیچ اصول معماری نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا نمی‌گنجد.

مجیدی با اشاره به اینکه نماهای رومی که این روزها در بسیاری از ساختمان‌های شهر همدان به‌ویژه تهران مشاهده می‌شوند متأسفانه سبب شده‌اند هویت ایرانی در ساختار معماری زیر سؤال برود افزود: آنچه مسلم است اینکه این سبک در حقیقت یک سبک عامه‌پسند و بدون هویت است که هیچ تعریفی از زندگی معاصر ایرانی‌ها ندارد.

وی با تأکید بر اینکه رشد ساختمان‌هایی با این سبک نما سبب لطمه به هویت فرهنگ ایرانی می‌شود به نحوی که در سال‌های آتی این نوع معماری هیچ تعریفی از نوع زندگی مردم این سرزمین ارائه نخواهد کرد، گفت: درواقع این ساختار معماری نوعی بی‌هویتی را به‌دنبال خواهد داشت.

این استاد دانشگاه سوره عنوان کرد: در مواجهه با این نوع سبک از معماری سازمان نظام مهندسی ساختمان نمی‌تواند در عرصه مدعی‌العموم ورود کند زیرا جایگاه نظام‌مهندسی در حوزه نظارت بر ساخت و کیفیت مصالح است و این مدیریت شهری و به‌ویژه شهرداری است که می‌تواند در جایگاه نهاد عمومی به وضعیت پیش‌آمده از طریق ضوابط نظارت کند.

مجیدی گفت: متأسفانه چون شهرداری‌ها خودگردان هستند ما شاهد تخلفاتی هستیم که در این زمینه رخ می‌دهد و از آن‌جایی که سرمایه اصلی در دست افرادی است که این نوع سبک را طلب می‌‌کنند، مخالفت مهندسان و معماران نیز راه به جایی نمی‌برد تا حدی که شاهد هستیم این افراد حتی جریمه ساخت نماهای رومی را به شهرداری پرداخت می‌کنند و از دیگر سو این مبالغ را بر نرخ فروش این ساختمان‌ها می‌افزایند، در واقع در کمال تأسف ما برای از بین رفتن هویت خودمان هزینه بیشتری نیز می‌دهیم.

وی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد راه درست مقابله با این سبک نادرست معماری، فرهنگ‌سازی صحیح است که در این زمینه رسانه‌ها می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند و با معرفی سبک معماری زیبای ایرانی، سلیقه مردم را به سمت فرهنگ صحیح سوق دهند.

وی، خاطرنشان کرد: علاوه بر این قوانین نیز باید اصلاح شوند؛ برای مثال شهرداری می‌تواند برای طراحی ساختمان و نماسازی، یک مجموعه مدون در اختیار مهندسان و سازندگان بناها قرار دهد و به این طریق به طراحان و معمارها طرح مناسب را پیشنهاد داده و با راهکارهای تشویقی سبب فراگیر شدن آن شود، مثلاً توصیه شود که نمای آجر و سنگ برای این منطقه مناسب‌تر است و ساختمان‌هایی که این نما را رعایت کرده‌اند شامل تخفیف در عوارض شهرداری خواهند شد؛ درواقع با سبک معماری نمای ایرانی به محلات مختلف هویت ببخشیم.