دبیرکل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ایران:

جلوگیری از دوقطبی سازی اولویت رسانه‌ای سال 1403

امروزه گستردگی و نفوذ روزافزون رسانه‏‌های جمعی و محصولات آن به‌عنوان برجسته‏‌ترین دستاوردهای جهان صنعتی همه پدیده‌‏ها و عناصر فرهنگی را به گونه‌های مختلف زیر پوشش قرار داده و رسانه‌ای تعیین‌کننده است که هم نیازهای مخاطب را پاسخ بگوید و هم مصالح و سیاست‌های کارگزار رسانه‌ای را در خود بازتاب دهد.

نیاز مخاطبان امروز دریافت اطلاعات، شفاف‌سازی، ایجاد فرصت‌های اجتماعی مفید و توانمندسازی آنان برای مدیریت زندگی و مشارکت‌شان در جامعه بوده و رسانه با توجه به محورها، هنجارها و ارزش‌های اساسی جامعه ذیل چارچوب‌های مشخص‌شده توسط حاکمیت که در راستای حفظ مصالح آن جامعه است، این مسیر را طی می‌کند.

در دنیایی که به قول توماس فریدمن «با فیس‌بوک می‌توان موج انقلابی به راه انداخت، اما نمی‌توان به این موج پس از رسیدن به ساحل مسیر بخشید.» شاید شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جدید در قامت شتاب‌دهنده به یک موج عمل کنند اما این رسانه است که نقش هدایتگری، اثرگذاری و گفتمان‌سازی دارد، مساله‌ای که بر هیچ کس پوشیده نیست. حال باید دید رسانه‌ها در سال جدید چه راهبردی برای مجموعه خود تعریف کرده‌اند و برآیند آنان از وضعیت جامعه و نیاز مخاطبان چیست. پاسخ به این پرسش هم در گرو مخاطب‌شناسی و تحلیل مسئله در خود رسانه‌ها است و و هم می‌توان از صاحب‌نظران و کنشگران رسانه‌ای پرسید که جامعه ایران اکنون در فضای رسانه‌ای به چه چیزهایی نیاز دارد.

با ذکر این مقدمه کوتاه آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرنگار گروه خبری سپهر با معصومه نصیری، دبیرکل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ایران و عضو هیئت علمی اندیشکده تحلیل گفتمان راهبردی دانشگاه امام صادق (ع) در خصوص اولویت‌های رسانه‌ها در سال پیش روست؛ او ابتدا به تبیین نقش انکارناپذیر رسانه‌ها در دنیای کنونی پرداخته و سپس با نگاهی به رسانه‌های استاندارد و تراز سه اولویت مهم را تشریح کرده است؛ مشروح گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

* امروزه رسانه بازوی جدی همه حوزه‌هایی است که مخاطب با آن سروکار دارد

معصومه نصیری در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه نقش رسانه در دنیای امروز اساساً غیر قابل انکار بوده و نمی‌توان آن را نادیده گرفت، عنوان کرد: امروزه رسانه بازوی جدی همه حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و حکمرانی بوده و دیگر نمی‌توان بسیاری از رویدادها، رخدادها و جریانات را بدون نقش‌آفرینی رسانه متصور شده و در نظر گرفت.

* ما باید در دنیای امروز، حکمرانی رسانه‌ای را بپذیریم

وی سپس خاطرنشان کرد: رسانه با توجه به ماهیت پیشین خود یعنی از ابتدای شگل‌گیری تاکنون که مورد استفاده بوده، آگاه‌سازی کرده، جنبه سرگرمی داشته، آموزش داده و اطلاع‌رسانی کرده، امروز نقش حکمرانی را نیز بر عهده گرفته و ما باید در دنیای امروز، حکمرانی رسانه‌ای را بپذیریم که در مناسبات، ساحت‌ها و حیطه‌هایی که بشر با آن درگیر و مواجه است، اثرگذاری جدی دارد.

دبیرکل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ایران تأکید کرد: با توضیحی که در خصوص نقش رسانه داده شد، باید به این موضوع نیز بپردازیم که رسانه بدون تردید در زیست واقعی بشر اثرگذار است؛ از سبک زندگی گرفته تا مدل‌های فهم جهان (جهان‌بینی) این رسانه است که در زندگی حقیقی بشر اثرگذار بوده و افراد مسائل تربیتی و آموزشی را از آن فرا می‌گیرند. حتی خلق برخی ارزش‌ها یا پس زدن برخی دیگر از آن‌ها، در فهم مخاطب از رسانه و زندگی او دارای اثر است.

نصیری سپس یادآوری کرد: رسانه تراز و استاندارد رسانه‌ای است که مخاطب‌شناسی، روانشناسی، جریان‌شناسی، مسئله‌شناسی و تعهد دارد و الزامات اخلاقی را در انتشار اخبار در نظر می‌گیرد؛ رسانه تا جایی آزاد است که امنیت روانی جامعه را به مخاطره نینداخته و بهداشت روانی را دچار اغتشاش و به‌هم ریختگی نکند، خالق دو قطبی نبوده و کاری نکند که دوقطبی‌های موجود تعمیق پیدا کند، پس با این توضیحات نمی‌توان گفت رسانه آزاد حد و مرزی ندارد.

*رسانه متعهد و حرفه‌ای در مسیرِ رو به جلو حرکت می‌کند

وی در ادامه تصریح کرد: رسانه متشرع، مجاهد، متعهد و حرفه‌ای در مسیرِ رو به جلو حرکت می‌کند و جزو رسانه‌هایی نیست که مؤلفه‌های پیشران و امیدآفرینی را در جامعه مخدوش کرده و مردم را از نیل به آن‌ها باز می‌دارد.

عضو هیئت علمی اندیشکده تحلیل گفتمان راهبردی دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه سخنان خود اعلام کرد: باید به این نکته توجه کنیم که در دنیا این‌طور نیست که به بهانه آزادی روی خطوط اصلی که شامل امنیت ملی، تمامیت ارضی و بهداشت ذهنی مخاطب، پا بگذارند؛ رسانه آزاد به بهانه آزادی هر کاری انجام نمی‌دهد یا مدل رسانه‌ای را پیش نمی‌گیرد که مغایر با چارچوب‌ها و خطوط قرمز باشد. در واقع ما هیچ جایی را نداریم که مقررات نداشته باشند و رسانه به مفهومی که متأسفانه عده‌ای در داخل کشور تصور می‌کنند آزاد است هر کاری خواست بکند. در همین فضای رسانه آزاد در انتخاب ریاست جمهوری وقتی ترامپ نظم و امنیت فکری جامعه را به هم می‌زند در شبکه‌های اجتماعی برچسب توییت‌های گمراه‌کننده دریافت کرده و از همه پلتفرم‌ها اخراج می‌شود.

نصیری با این بیان که آزادی به معنای خروج از چارچوب‌ها نبوده و رسانه آزاد هم خطوط قرمزی دارد، سخنان خود را در این بخش به پایان برد.

وی سپس با این توضیح که رسانه موفق و استاندارد رسانه‌ای است که به مردم و حاکمیت بها بدهد، افزود: ما رسانه را جامعه مدنی می‌دانیم که از یک سو بازتاب‌دهنده نظرات مردم به حاکمیت و از سوی دیگر ارائه‌دهنده پاسخ حاکمیت به مردم باشد؛ در عین حال نیز برقرارکننده ارتباط و تعامل این دو یعنی مردم و حاکمیت با هم باشد. بنابراین نمی‌شود که بگوییم رسانه صرفاً در اختیار مردم باشد یا فقط در اختیار حاکمیت. این نگاه، مبدأ ایجاد یک قطب‌بندی است.

این پژوهشگر رسانه با این بیان که رسانه در همه جای جهان برای ایجاد تعامل حاکمیت و مردم بوده و با یک سیاست‌گذاری کلی حرکت می‌کند، اظهار کرد: اینکه صدای مردم از حلقوم حاکمیت شنیده شود به این معنا نیست که ضد حاکمیت یا در تقابل با آن باشد. رسانه حتماً باید مطالبات مردم را از حاکمیت مطرح کند، سویه درست نقد منصفانه را توجه کنند.

نصیری سپس در بخش سوم سخنان خود با اشاره به اولویت‌های رسانه‌ای در سال 1403، متذکر شد: اولویت‌بندی مسائل در رسانه‌ها مبتنی بر ایدئولوژی حاکم بر رسانه است اما با توجه به چیزی که متأسفانه در جامعه با آن درگیر هستیم یکی از اولویت‌های مهم رسانه قطعاً باید کاهش دوقطبی و جلوگیری از شکل‌گیری دو قطبی در جامعه باشد؛ جامعه‌ای که دچار دوقطبی است نمی‌تواند رو به جلو حرکت کند. چراکه با بدبینی و تضاد به سمتی می‌رود که تنازع و درگیری در آن در اوج خود باشد نه حل مسئله. جامعه دوقطبی جامعه‌ای است که افراد در تقابل با یکدیگر ممکن است دست به هر کاری بزنند.

وی در ادامه بیان کرد: در جامعه دوقطبی افراد به صورت پنهان در زمین بدخواهان ایران بازی می‌کنند، بنابراین یکی از اولویت‌های مهم رسانه‌ها در سال پیش رو باید پرهیز از ایجاد دوقطبی یا تعمیق و توسعه آن باشد.

دبیرکل باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو ایران گفت: تعهد به مطالبه‌گری به‌موقع و دور از نگاه‌های جناحی اولویت بعدی است؛ امروز ممکن است رسانه مطالبه‌گری کند اما این مطالبه‌گری در قالب نگاه‌های سیاسی حاکم بر آن باشد در حالی‌که مطالبه‌گری باید فارغ از ایدئولوژی و نگاه مردمی باشد.

نصیری در خاتمه با اشاره به سومین اولویت، اضافه کرد: اولویت سوم مهم این است که رسانه باید به حوزه پیشرفت هم بپردازد؛ امروز نباید رسانه‌ها به گونه‌ای عمل کنند که برداشت این باشد که در کشور هیچ اتفاق مثبت و رو به جلویی نمی‌افتد، رسانه باید به این سمت برود که اتفاقات مثبت را اطلاع‌رسانی کرده و امید‌آفرینی در جامعه را در دستور کار خود قرار دهد.