طراحی قطعه گمشده پازل فضای سبز همدان

سپهرغرب، گروه خبر- طاهره ترابی مهوش: شهر فضایی کالبدی- کارکردی برای انجام انواع فعالیت‌های انسانی است و آراستگی و زیبایی محیط آن آرامش روح و روان را برای شهروندان به دنبال دارد. حال آنکه پدیده‌ها و عوامل سازنده یک شهر از نگاه بصری و دید شهروندان دو بخش است؛ بعضی از فعالیت‌ها درون فضاهای شناخته‌شده جریان دارد که در حالت عادی برای همه شهروندان قابل مشاهده نیست، اما بخش دیگر فعالیت‌ها و فضاهای شهر در عرصه دید و مشاهده شهروندان قرار دارد که این جنبه‌ها مربوط به سیمای شهر است.

به تعبیر بهتر امروزه معنی و مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز مؤثر در اشکال مختلف آن‌ها آن قابل بررسی نیست و درواقع شهر‌ها به‌عنوان مرکزهای تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را به اثبات برسانند، چاره‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متأثر از سیستم‌های محیط‌زیستی ندارند و به‌طور کلی یکی از باارزش‌ترین کاردکردهای فضای سبز در شهرها، کارکردهای زیست‌محیطی و روان‌شناختانه آن‌ها است؛ اما مسئله این بوده که در طراحی و مدیریت فضای سبز شهری، می‌بایست اصولی رعایت شود، چراکه از دیدگاه شهرسازی فضای سبز شهری عبارت است از بخشی از استخوان‌بندی و مورفولوژی شهر؛ به دیگر بیان، فضای سبز در کنار اسکلت فیزیکی شهر، تعیین‌کننده اندام و به‌طور کلی سیمای شهر است. ازاین‌رو هرگاه طراحی بخش‌های مختلف شهر به‌درستی انجام گیرد و نیز به دقت به مورد اجرا گذاشته شود، منطق طراحی حکم می‌کند که میان این دو عامل یعنی بخش بی‌جان و جاندار مورفولوژی شهری به‌گونه‌ای تعادل برقرار شود. زیرا یک فضای سبز شهری هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی است؛ اما مسئله این است که متأسفانه‌ گویی در شهری همچون همدان برنامه و راهبردی برای مدیریت فضای سبز شهری جز معدود مواردی، وجود ندارد و بیشتر کارها در این عرصه به‌صورت شتاب‌زده و جزیره‌ای انجام می‌پذیرد که نمونه بازر این عدم سیاست‌گذاری و نداشتن برنامه را در نحوه اجرای استقبال از بهار در شهر همدان به‌وضوح مشاهده کردیم. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا در این خصوص گفت‌وگویی را با حسن سجادزاده، دانشیار طراحی شهری و نیز عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه یکی از مؤلفه‌های مهم در بحث شهرسازی در دنیای امروز به مسئله شهر سبز بازمی‌گردد، گفت: امروز شهر سبز یک رویداد است که از آن می‌توان به‌عنوان محور توسعه پایدار شهرها یاد کرد.

حسن سجادزاده افزود: با توجه به اینکه همدان نیز از چندسال گذشته به‌عنوان شهر سبز پایدار جهان اسلام مطرح و شناخته شده، وجود فضای سبز مؤثر در این شهر یکی از الزاماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است اینکه تاکنون این عنوان تنها در حد یک برچسب در محیط شهری همدان کارایی داشته و درواقع ما در عمل ندیدیم که آن رویداد سبز شهر سبز پایدار جهان اسلام در همدان اتفاق بیفتد.

این طراح شهری با بیان اینکه برخی از عنوان شهر سبز تنها این برداشت را دارند که پارک در شهر ایجاد شود و یا درختی کاشته شود و یا جعبه گلی ایجاد کنند حال آنکه این کارها به معنای شهر سبز نیست بلکه این مفهوم دارای دامنه گسترده‌ای است که عوامل و مؤلفه‌های مختلفی را در خود جای می‌دهد، اذعان کرد: با توجه به ظرفیت‌های شهر همدان همچون آب‌وهوا، اقلیم، روددره‌ها، گونه‌های خاص گیاهی و نیز از آنجا که ما همدان را یک اکوشهر قلمداد می‌کنیم، می‌بایست شرایط فضای سبز شهری به‌مراتب بهتری داشته باشیم.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر اینکه امروزه همدان به‌لحاظ سرانه فضای سبز شهری با محدودیت زیادی مواجه است، ابراز کرد: مسئله این است که با وجود این محدودیت‌ها متأسفانه بخش اعظمی از کاربری‌ها با تعریف فضای سبز نیز درحال تغییر کاربری به ساختمان‌های مسکونی و تجاری هستند.

سجادزاده با تأکید بر اینکه همدان از گذشته به‌عنوان یک اکوشهر در بین شهرهای ایران مطرح بوده است زیرا وقتی به این شهر از بالا نگاه کنید اطراف آن توسط باغات شهری احاطه شده است، اظهار کرد: بر این اساس یکی از مؤلفه‌هایی که باید در بحث ارتقای جایگاه شهر همدان به‌لحاظ فضای سبز شهری در قامت شهر سبز پایدار مورد توجه قرار گیرد، باغات شهری است.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه اغلب باغات اطراف شهر همدان درحال از بین رفتن است، تشریح کرد: متأسفانه روزبه‌روز باغات منطقه حیدره و گنجنامه درحال تخریب شدن هستند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه فضای سبز شهری در همدان نیازمند یک طرح و درعین‌حال یک مدیریت جامع است، گفت: در این طرح علاوه‌بر تعریف ساختاری و اصولی برای فضای شهری، می‌توان به نقش اکوشهر همدان و نیز ارتقای باغات، افزایش و توسعه آن‌ها در اطراف شهر و نیز احیای روددره‌های و سرانه‌های فضای سبز هم پرداخت.

این طراح شهری با اشاره اینکه حتی در این طرح می‌توان به جداره‌های سبز شهری و نیز بام سبز هم پرداخت، اذعان کرد: اما نگاه‌ها امروز به فضای سبز شهری همدان کلیشه‌ای است و متأسفانه آنچنان سطح این مؤلفه را در شهر تنزل داده‌اند که این اقداماتی که گاهی به‌صورت جسته‌وگریخته هم اتفاق می‌افتد را ما به‌عنوان فضای سبز شهری می‌شناسیم.

وی ادامه داد: از طرفی ما درحال حاضر در شهر همدان فضاهایی اداری را داریم که در دل خود درصد بالایی از فضای سبز را جای داده‌اند، اما در سرانه‌های مورد استفاده در شهر همدان مورد محاسبه قرار نمی‌گیرند؛ برای مثال دانشگاه بوعلی‌سینا درحال حاضر چیزی حدود 170 هکتار زمین است که بالغ‌بر 100 هکتار آن به‌عنوان فضای سبز شهری قابل استفاده است، اما متأسفانه به‌دلیل عدم ارتباط دانشگاه با محیط اطراف، این میزان فضا در سرانه‌های سبز شهری محاسبه نمی‌شود و مردم نیز نمی‌توانند از آن استفاده کنند.

سجادزاده با بیان اینکه متأسفانه در بحث کاشت فضای سبز شهری نیز آنچنان که باید به الگوهای بومی، پایدار و بادوام و نیز هوشمندسازی به‌لحاظ آب و آبیاری توجهی نمی‌شود، اذعان کرد: دراین‌بین با توجه به محدودیت منابع آبی، بدیهی‌ترین کار انتخاب گونه‌های متناسب با اقلیم و سازگار با کم‌آبی است که حتی این موضوع نیز مورد عنایت نیست.

وی با اشاره به اینکه حتی گاهی در فضای سبز شهر همدان شاهد کاشت درختانی هستیم که نه‌تنها کارکرد لازم را ندارند بلکه تأثیر ناگوار نیز بر محیط می‌گذارند برای مثال درخت کاج یکی از این گونه‌ها است که درصورت کاشته شدن در یک محل امکان کشت سایر گونه‌ها را سلب می‌کند، اذعان کرد: بازهم تأکید می‌کنم همه مطالعات لازم تحت لوای یک طرح جامع باید انجام شود.

سجادزاده با اشاره به اینکه یکی از مسائل مهمی که دربحث فضای سبز مطرح است طراحی آن است، اذعان کرد: طراحی فضای سبز یعنی اینکه ما به عوامل زیبایی‌شناسانه اعم از رنگ، بافت، مکان، نوع کاشت، نورپردازی و سایر مسائلی که در برجسته کردن و تجلی بهتر آن فضا می‌تواند مؤثر باشد، توجه کنیم.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه در همدان همچنان به روش کاشت سنتی طی ایامی خاص بدون توجه به ملاحظات محیطی فضای سبز ایجاد می‌شود، گفت: این درحالی است که طراحی محیطی یک فصل بسیار مهم در طراحی فضای سبز به حساب می‌آید که جلوه‌های زیبایی‌شناسانه شهر را افزایش می‌دهد..

این طراح شهری با بیان اینکه در شهر همدان نمونه‌های موفق بسیار زیادی در طراحی محیط فضای سبز شهر وجود دارد که نمونه بارز آن را می‌توان طراحی فضای سبز آرامگاه بوعلی‌سینا دانست، ابراز کرد: کار برخی معماران گذشته در شهر همدان در این عرصه با استفاده از عناصر طبیعی موجود در شهر همچون سنگ خارا و دیوین، همچنان مثال‌زدنی و الگوی مناسب در طراحی محیطی است‌.

سجادزاده با اشاره به اینکه متأسفانه تا آنجا که بنده اطلاع دارم روی موضوع طراحی فضای سبز شهری از منظر زیبایی‌شناسی کار نمی‌شود، عنوان کرد: تنها در فضای سبز شهری و ایجاد آن به کاشت گونه توجه می‌شود که البته در این بحث نیز حرف بسیار است؛ یعنی نه به نوع و جنس خاک درکاشت گونه‌ها توجهی نمی‌شود.

وی تأکیدکرد: درواقع یکی از چالش‌هایی که در بحث ایجاد فضای سبز شهری همدان وجود دارد این است که به دیزاین و درواقع برندسازی خاص در آن توجهی نمی‌شود؛ حال آنکه در این زمینه تجارب بسیاری وجود داشته و درعین‌حال طراحان خوبی داریم که می‌توان از دانش آن‌ها استفاده کرد.

این دانشیار طراحی شهری با بیان اینکه این نوع کاشت و ایجاد فضای سبز شهری یقیناً بر رفتار شهروندان و نیز مباحثی همچون میزان تعلق خاطر آنان به شهر مؤثر است، ابراز کرد: وقتی کاشت فضای سبز به‌صورت غیر اصولی و شتاب‌زده انجام شود هم دوام کمتری خواهد داشت و هم در کاهش میزان ارتباطی که شهروندان می‌توانند با این فضاها بگیرند، تأثیرگذار خواهد بود.