نگرش زیست‌بومی به مشارکت مردم در جهش تولید

آقای علیرضا نصر اصفهانی دانش‌آموخته دکتری آینده‌پژوهی در یادداشتی، به بررسی راهکارهای تحقق گفتمان مشارکت مردم در جهش تولید پرداخته است

تولید حیثیت و شخصیت یک ملّت است و «خلق ارزش افزوده از طریق تولید» راهبرد اصلی رشد اقتصادی دولت‌ها است. اما چگونه می‌توان به یک فهم، تصویر و گفتمان مشترک از ایران به عنوان کشور تولیدکننده رسید. نام‌گذاری شعار سال توسط رهبر انقلاب اسلامی، نوعی روایت‌سازی استراتژیک است که باید نظام حکمرانی، جهت‌گیری سیاستی خود را بر آن متمرکز کند.

باید دقت کرد که مشارکت مردم در اقتصاد با نگاه بخشی، پروژه‌ای و مهندسی محقق نخواهد شد و باید نگاه زیست‌بومی، فرآیندی و بین بخشی داشت و لذا باید به همه گره‌های سیاستی، ساختاری و حکمرانی مانع حضور مردم توجه کرد، موانعی مانند «عدم حمایت کافی از بخش مردمی در قوانین برنامه‌ای و عادی»، «غلبه سطح اجرایی در مشارکت اجتماعی نسبت به سطوح دیگر مشارکت از جمله نظارت، تصمیم‌گیری، مطالبه‌گری و اجرا»، «کم توجهی به تقویت ساختاری بخش مردمی»، «وجود موانع در مسیر تشکل‌یابی گروه‌های مردمی بدون قدرت ازجمله کارگران»، «نامشخص بودن منطق درونی و ارتباطی بخش مردمی با سایر بخشها»، «دولتی شدن امور مردمی و مردمی شدن امور دولتی»، «ناکارآمدی بخش مردمی اسمی و به محاق رفتن بخش مردمی واقعی»، «سیاستگذاری بخش تعاون مشابه با بخش خصوصی»، و «عدم انجام تعهدات دولت به بخش تعاونی». هر کدام از این بخش‌ها نیازمند توجه ویژه‌ای است تا «همه ظرفیت مردم» وارد عرصه اقتصاد شود.

افزون بر این، توجه به «تولید» باید در زنجیره‌ای از فناوری‌های نرم حکمرانی و ابزارهای سیاستی مورد توجه قرار گیرد. «برای اینکه اقتصاد کشور شکوفا بشود، همه‌ی چرخ‌دنده‌های بزرگ و کوچک کشور باید به کار بیفتد؛ همه باید تلاش کنند؛ هم از زیرساخت‌های کشور استفاده بشود، هم از ابتکارات مردمی استفاده بشود، هم از قدرت مدیریّت فعّالان اقتصادی و فعّالان مدیریّتی استفاده بشود؛ از نیروهای جوان تحصیل‌کرده به معنای واقعی کلمه بایستی استفاده بشود؛ از شرکتهای دانش‌بنیان بایستی حمایت بشود؛ اینها همه ابزارهایی هستند، وسایلی هستند که اگر به طور مجموع مورد توجّه قرار بگیرند، بدون شک، اقتصاد کشور را به شکوفایی خواهند رساند.» 1403/01/01 لازمه به کار افتادن همه چرخ‌دنده‌های بزرگ و کوچک کشور، توسعه «زنجیره فناوری‌های مردمی سازی حکمرانی» مانند شوراها، انجمن‌های صنفی، گروه‌های جهادی، خیریه‌ها و گروه‌های مردم نهاد، بخش خصوصی، تعاونی‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، شفافیت داده باز، دسترسی مردم به داده‌های حاکمیتی، و پلتفرم‌های جمعی است. در سایه توسعه همه بخش‌های زنجیره‌ فناوری‌های نرم حکمرانی، امکان حضور همه مردم در فرآیندهای مختلف کشور فراهم خواهد شد.

بنابراین برای تحقق گفتمان مشارکت مردم در جهش تولید، باید «تصویری از ایران مردم پایه» خلق کرد. تصویری که در نتیجه و همراه با تجلی نگاه زیست بومی به حکمرانی حاصل میشود. در این تصویر، عاملیت پیشرفت، از آن مردم است و این دولت است که نقش خود را به کنش‌گری فعال در شبکه دیگر کنش‌گران در جهت تسهیل‌گری برای هم‌آفرینی اجتماعی ارتقاء میدهد. تجربه جهاد سازندگی در ابتدای انقلاب اسلامی و ستاد نانو در حوزه فناوری از جمله تجربیات موفق است. در این تصویر رویکرد «مردم‌پایگی» به معنای تکثیر و تقویت بازیگران و نهادهای مردمی متنوع و مواجهه غیرمتمرکز، گسترده و فعال‌ساز جریانهای آنها در جهت حل مسائل اقتصادی-اجتماعی کشور است.

در این مسیر نیز باید در ابتدا زیرساخت ارتباطات اجتماعی حاکمیت را توسعه داده و در واگذاری امور به مردم، دست به دامان نوآوری شد. دولت‌ها با ایفای نقش‌های گوناگون می‌توانند خدمات اجتماعی و اقتصادی نوین را در بستر کارآفرینی و نوآوری اجتماعی ارائه دهند. در این صورت، به جای تلاش برای حل مشکلات باید بر توسعه «راه‌حل‌های اجتماعی خارج از دولت» و «اجتماعی‌سازی مسائل کلان کشور» تمرکز کند. به عبارتی دیگر نقش دولت «کاتالیزور»، «توانمندساز» و «سکاندار» است و هر مشکل عمومی را لازم نیست به تنهایی حل کند و از ظرفیت همه مردم برای پیشرفت کشور بهره می‌گیرد.

منابع:

- اسمعیل پور، توحید و همکاران (1402)، درآمدی بر حکمرانی مردمی، مرکز پژوهشهای مجلس

- شیخی، سینا (1402)، بررسی موانع حکمرانی مردمی در ایران و ارایه راهکارهایی برای تحقق نقش مردم در حکمرانی، مرکز پژوهشهای مجلس

- نصراصفهانی، علیرضا و همکاران (1402)، منشور هم آفرینی تصویر ایران آینده، مرکز پژوهشهای مجلس