تربیت دانشجوی پژوهشگر منوط به تغییر در ساختار شیوه آموزشی

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

اگر این دانسته‌ها بر پایه نتایج پژوهش‌های قبلی باشد، در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته‌ایم و اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیل‌های جاری باشد، تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده؛ بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیت‌های پژوهشی است که انجام می‌گیرد.

به دیگر سخن پژوهش کوششی است برای یافتن بهترین راهکار‌های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی حال آنکه یکی از اهداف مهم جذب دانشجویان در دانشگاه‌ها، آموزش مبتنی بر پژوهش و فراهم‌سازی شرایط بهتر تحقیق و پژوهش برای دانشجویان و استادان و تربیت نیروهای متخصص پژوهشگر در راستای ایفای نقش مهم دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در رشد و توسعه علمی کشور است.

برای یافتن پاسخ این سؤال که برای تربیت دانشجوی پژوهشگر چه الزامات و زیرساخت‌هایی باید در دانشگاه‌‌ها فراهم باشد؟ برآن شدیم تا با عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی همدان و استاد پژوهشگر حوزه علوم انسانی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

دکتر علی طاهری با بیان اینکه امروز عصر انفجار اطلاعات و دانش و قرن اخیر قرن تغییرات سریع و روزافزون در بخش‌های مختلف به‌ویژه در جنبه علمی و نوآوری فنی است، بنابراین آموزش عالی و پژوهش متناسب با این شرایط نیازمند ایجاد دیدگاه‌ها و رویکردهای علمی متناسب با شرایط محیطی، شناسایی این فرصت‌ها و تهدیدهای پیش رو و پاسخگویی به نیازهای آتی جوامع انسانی است، گفت: پژوهش عامل اصلی و اساسی در تولید دانش و پیشرفت جوامع بشری است و میزان پژوهش‌های انجام‌شده در هر جامعه به نوعی شاخص میزان توسعه‌یافتگی هر جامعه به‌حساب می‌آید.

وی با تأکید بر اینکه پژوهش و جستجوگری منحصر به تحصیلات دانشگاهی و فضای آکادمیکی نمی‌شود بلکه باید دانست ایجاد روحیه خلاق و پرسشگر و درنهایت پژوهشگری ریشه در نوع تربیت انسان‌ها قبل از دانشگاه یعنی خانواده و آموزش و پرورش دارد، گفت: همه این موارد باید در کودکی در افراد و دانش‌آموختگان به‌صورت نهادینه ایجاد شود.

وی ادامه داد: گرچه در دانشگاه و مراکز علمی معاونتی تحت عنوان معاون پژوهش تعریف شده اما آنچه حائز اهمیت است اینکه رابطه‌ای مستقیم با آموزش دارد حال آنکه در بیشتر موارد این معاونت‌ها بیشتر برای مدیریت اداری این بخش و سر و سامان دادن به این حوزه و هدایت آن‌ها در مسیرهای مشخص شکل گرفته پس تصور جدایی پژوهش از حوزه آموزش درست نیست.

وی افزود: به عبارت دیگر پژوهش باید در دل آموزش و برخاسته از محتوا و شیوه‌های آموزشی و نوع نگاه‌های آموزشی باشد و همه ارکان آموزش به‌ویژه محتوا و روش‌ها باید زمینه‌ساز تحقیق و پژوهش باشد.

این استاد پژوهشگر با تأکید بر اینکه آموزش باید با ایجاد روحیه خلاقیت، ابتکار و پرسشگری و نقد و مواردی از این دست زمینه‌ساز پژوهش باشد و بتواند آن را در افراد نهادینه کند، گفت: البته این کار ساده نیست بلکه به‌نوعی بردباری و تحمل نیاز دارد.

طاهری عنوان کرد: روحیه پرسشگر و خلاق نیازمند بازخوردهای مثبت است، متأسفانه در خانواده، مدرسه، دانشگاه و جامعه این بازخورد مثبت کم است، که خود زمینه بروز و ظهور تحقیق و پژوهش واقع‌بینانه جامعه را کمتر می‌کند.

وی ادامه داد: ازسوی دیگر معلمان و استادان و شیوه‌های آموزشی نقش بسیار مهمی در پژوهش دارند حال آنکه متأسفانه شیوه‌های آموزش‌‌ها همچنان مربوط به قرن‌ها قبل است و اگر هم تغییری را در آن شاهد بودیم بسیار ناچیز بوده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه دیگر این شیوه‌های آموزشی سنتی دانشجو را خلاق و پرسشگر را بار نمی‌آورد حال آنکه خلاقیت و پرسشگری خود زمینه یک پژوهش موفق است، خاطرنشان کرد: با آغاز هزاره سوم، پیدا شدن گرایش و تغییرات کلان در ابعاد مختلف زندگی بشر، توسعه خیره‌کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات و حذف برخی حدود و ثغور برخی از افکار و اندیشه‌ها، زمینه برای ایجاد انواع تحولات در عرصه‌های مختلف به‌ویژه در آموزش و پژوهش فراهم شده است.

طاهری افزود: نیازهای جدیدی مطرح شده که این نیازها خواستار روش‌ها، محتوا و پاسخ‌های مناسب متناسب با پدیده‌های نوظهور است.

وی با بیان اینکه امروز دیگر آموزش و پژوهش و دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی مستقل نیستند بیان کرد: باید دانست که هیچ اندیشه‌ای در خلأ شکل نمی‌گیرد، توسعه پیدا نمی‌کند و اصلاً قابل تصور نیست.

وی با اشاره به اینکه پژوهش، آموزش، دانشگاه و نهادهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی همگی به‌صورت یک شبکه کاملاً درهم‌تنیده و تأثیرگذار در یکدیگر قابل تحلیل و بررسی است؛ بنابراین ما نمی‌توانیم پژوهش را مستقل از سایرین مستقل در نظر بگیریم اذعان کرد: در حال حاضر وضعیت پژوهش در کشور از نظر تعداد مقالات به‌عنوان اخص توسعه علمی هر کشور مناسب و مطلوب است به طوری که طبق گزارش‌های سالانه‌ای که از سوی حوزه پژوهش منتشر می‌شود بیانگر ارتقای جایگاه علمی کشور است.

این استاد دانشگاه، ادامه داد: مسئله این است که این مقالات چقدر مرتبط با نیازهای جامعه است که این نکته خود امری قابل قابل تأمل است.

طاهری با بیان اینکه جای سؤال است این مقالات چقدر توانسته‌اند مشکلات جامعه را حل کنند و چه رابطه‌ای با بخش‌های دیگر جامعه دارند؟ افزود: متأسفانه به‌نظر می‌رسد این فرایند رضایت‌بخش نیست زیرا اگر این ارتقای جایگاه علمی و تعداد مقالات بنا بود مشکلات جامعه را حل کند، می‌بایست امروز شرایط بهتری را در بخش‌های مختلف جامعه تجربه می‌کردیم.

وی با بیان اینکه امروز در کشور ما گسترش تعداد مقالات علمی همچون فروش مواد خام است، اذعان کرد: این خام‌فروشی توسط کسانی که دستی در تحلیل دارند کارآمد شده و به امور کاربردی و گره‌گشا در خارج از حوزه ارسالی مقالات بدل شده و مجدداً منتهی با مبانی اندیشه آن کشورها به‌عنوان تولیدات و دستاوردهای علمی جدید وارد کشور می‌شود.

این پژوهشگر با ابراز اینکه در این چرخه بیشترین منفعت عاید کسانی می‌شود که این شبکه تولید مقالات را ایجاد می‌کنند تا دانش دنیا را در اختیار بگیرند، افزود: از طرفی دیگر بخشی از پژوهش در قالب پایان‌نامه‌‌ها قرار دارد و چون عمده این پایان‌نامه‌ها ناظر بر نیاز جامعه نبوده و ارتباطی با بخش‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در جامعه ندارند مشکلی از جامعه حل نمی‌کنند و تنها هنرشان نهایتاً حل خود دانشجو است.

طاهری ادامه داد: تأسف‌بارتر اینکه اگر هم یک پژوهش راهکار نوین و قابل انجامی برای حل مشکلات جامعه ارائه کرده باشد، به سختی می‌توان بخش‌های مرتبط را برای به‌کارگیری آن پژوهش متقاعد کرد.

وی با بیان اینکه وضعیت پژوهش در همدان نیز تابعی از شرایط کشوری است اظهار کرد: در حقیقیت آن اعتقاد و گسترشی که در سطح مقالات علمی در کشور وجود دارد را در استان همدان نیز شاهد هستیم.

این استاد پژوهشگر با بیان اینکه طبق گزارشی که معاون پژوهش دانشگاه و مراکز علمی استان در هفته پژوهش منتشر می‌کند خبر از ارتقای جایگاه علمی استان در تولید مقالات علمی دارد اما در این استان نیز آنچه قابل تأمل است اینکه این مقالات تا چه حد توانسته‌اند مشکلی از مشکلات جامعه را پاسخ داده و حل کنند؟ افزود: تهیه و تدوین مقاله انتهای کار پژوهشی نیست بلکه باید منتج به یک محصول برای رفع مشکل در بخش‌های مختلف شود تا جامعه آثار آن را احساس و درک کنند.

طاهری با اشاره به اینکه متأسفانه این روند حتی در استان همدان به‌نظر می‌رسد که از سایر استان‌ها نیز سخت‌تر باشد، اظهار کرد: مسئله بعدی که بتوان از آن به‌عنوان یکی از چالش‌های پیش روی پژوهش یاد کرد، شکل‌گیری بنیان‌های جامعه هوشمند، حاکمیت فرهنگ شبکه‌ای و ظهور پدیده‌های فرانوین دانشگاهی همچون هوش مصنوعی است که البته امکان به فرصت تبدیل کردن آن نیز فراهم است.

وی با اشاره به اینکه شکل‌گیری این بنیان‌ها الزامات و اقتضائات خاص خود را می‌طلبد، گفت: درواقع در نبود این الزامات ما نمی‌توانیم با هوش مصنوعی یک تعامل سازنده خوب را تجربه کنیم.

وی ادامه داد: امروز با هوش مصنوعی این امکان فراهم است که ظرف چند ثانیه یک مقاله علمی و پژوهشی نوشت اما یقیناً این مقاله با مقاله یک نویسنده در لابه‌لای کتب بسیار متفاوت است.