فضای مجازی، تهدید یا فرصت؟

«پرونده حکمرانی فضای مجازی»؛ پیشرفت خیره‌کننده فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث شده است که شیوه جنگیدن در دنیا تغییر کند و جنگ‌های سنتی جای خود را به شیوه‌های نوین جنگ‌های سایبری دهد.

 تعریف جنگ‌های سایبری

جنگ سایبری جنگی است که دولت‌ها به‌عنوان بازیگر اصلی آن را رهبری می‌کنند تا تأسیسات، امکانات، توانایی‌ها و نقاط قوت دشمن را تخریب کنند. هدف از این جنگ تسلیم دشمن در برابر خواسته‌های کشور مهاجم است.

در این جنگ دولت‌ها می‌توانند از ارتش سایبری خود، بازیگران غیردولتی و حتی هکرها و افراد استفاده کنند. با این وجود بازیگر اصلی و راهبر دولت‌ها هستند. به تعبیر دیگر در صورتی که هجوم سایبری توسط سایر بازیگران از جمله هکرها، افراد، شرکت ها، سایبر تروریست‌ها و گروه‌های سازمان یافته و جنایتکار بین‌المللی صورت گیرد، نمی‌توان آن را جنگ سایبری ارزیابی کرد. مؤسسه «رند» جنگ سایبری را اینگونه تعریف می‌کند.

«جنگ سایبری جنگی با محوریت دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی علیه سایر دولت‌ها با هدف ایجاد تخریب در شبکه اطلاعات و کامپیوتر است. این حملات با ویروس‌ها، تروجان‌ها و سایر بدافزارها صورت می‌گیرد.»

 ایالات متحده آمریکا؛ پیشگام در سازماندهی جنگ‌های سایبری

امروزه بیشتر کشورها جنگ سایبری را به‌عنوان حوزه ای مستقل از امنیت و در نتیجه، حوزه ای جدید در عرصه جنگ و دفاع به رسمیت شناخته و بسیاری از آن‌ها واحد، قرارگاه، نیرو یا مرکزی را برای دفاع و هجوم سایبری طراحی نموده اند. به‌عنوان نمونه دولت آمریکا جزء نخستین کشورهایی است که فرماندهی جنگ سایبری به فرماندهی ژنرال «کیت الکساندر» را فعال کرد.

وظیفه اصلی این قرارگاه، هماهنگ‌سازی بخش‌های مختلف دفاع سایبری نهادها و نیروهای نظامی و اطلاعاتی آمریکا و در نتیجه بالابردن توان دفاعی در برابر حملات سایبری و در هنگام ضرورت انجام حملات سایبری هماهنگ است. از دیگر وظایف این قرارگاه، کمک به دولت آمریکا برای طراحی استراتژی دفاعی و هجومی در زمینه جنگ سایبری است. از دیگر کشورهای فعال در زمینه جنگ سایبری می‌توان به انگلستان، فرانسه، آلمان، رژیم صهیونیستی، چین، کره شمالی و روسیه اشاره کرد که هر کدام راهبردها، تاکتیک‌ها و مراکز خاص سایبری خود را دارند.

 ناتو؛ نخستین پیمانی که وارد حوزه جنگ سایبری شد

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از نخستین سازمان‌هایی است که در زمینه جنگ سایبری فعالیت خود را شروع کرده. ناتو به طور رسمی از سال 2007 در حوزه سایبر فعال شد و به شکلی موضوع تهدیدات سایبری را در دستور جلسات رسمی خود وارد کرد. تهدیدات و حملات سایبری روسیه علیه کشورهای اروپایی، از عوامل مهم دلایل تمرکز ناتو بر حوزه سایبر محسوب می‌شود. سال 2007 سالی است که در آن مراکز مدنی و صنعتی استونی مورد تهاجم حملات سایبری هکرهای روسی قرار گرفتند.

به‌دنبال این حملات مقامات و سران ناتو خواهان ورود بحث‌های جنگ‌های سایبری به دستور جلسه سران ناتو شدند. آنها با تاکید بر نگرانی‌های جدی در زمینه جنگ سایبری، خواهان آن شدند که کارگروه‌هایی برای درک عمیق تر و بهتر این فضا آماده شود تا با ارائه پیشنهاداتی، زمینه لازم برای ورود ناتو به عرصه امنیت سایبری فراهم شود. بر این مبنا حمله روسیه به استونی را می‌توان آغازی بر فعالیت‌های ناتو در حوزه سایبر در نظر گرفت.

به‌دنبال این موضوع در سال 2008 تأسیسات و مراکز حیاتی گرجستان هدف حملات سایبری روسیه قرار گرفتند. این امر باعث شد مقامات ناتو فراتر از موضع قبلی از ضرورت تدوین سیاست دفاع سایبری ناتو صحبت کنند. همچنین مقامات و سران ناتو خواهان آن شدند که امنیت سایبری به وظایف پیمان اضافه شود تا ناتو عملاً بتواند از مرز حیاتی خود و اعضا در مقابل حملات سایبری دفاع نماید. تحت تأثیر این نگرانی‌ها و چندین سال کار تحقیقاتی، در سال 2011 سند راهبردی ناتو در زمینه دفاع سایبری با عنوان «سیاست ناتو در زمینه دفاع سایبری» آماده شد و به تصویب رسید.

در کنار روسیه تهدیدات سایبری چین علیه کشورهای غربی و به خصوص آمریکا یکی دیگر از دلایل تدوین راهبرد سایبری ناتو محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های موجود تهدیدات سایبری چین علیه کشورهای عضو ناتو ابعاد بسیار پیچیده‌تری به نسبت تهدیدات روسیه دارد. ازجمله اینکه دولت آمریکا چین را بزرگترین کشور فعال در حوزه اقدامات سایبری و به خصوص جاسوسی صنعتی سایبری معرفی می‌کند. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، جاسوسی سایبری صنعتی چین سالیانه میلیاردها دلار برای کشورهای غربی هزینه به‌دنبال دارد.

راهبرد سایبری ناتو از سال 2007 مدام با توجه به شرایط و دیدگاه‌های کشورهای عضو تغییر کرده است. مهم‌ترین تغییر در این زمینه پذیرش حمله سایبری در سطح حمله نظامی می‌باشد. در اجلاس سران ناتو در سال 2011، کشورها عضو حملات سایبری را در حکم حمله نظامی ارزیابی کردند و در نتیجه مجوز دفاع سایبری و نظامی، شامل استفاده از نیروهای هوایی، دریایی و زمینی را برای خود محفوظ داشتند.