میرجلال‌الدین کزازی در گفت‌وگو با سپهرغرب:

سعدی به روشنی روز می‌سراید و به روانی رود

سعدی «بوستان» را آفریده که شاهکار ادب اندرزین است

سپهرغرب، گروه - فاطمه فراقیان :

ساده‌نویسی و ایجاز از خصوصیات اصلی آثار اوست که باعث شده اهل فن ویژگی «سهل ممتنع» را به اشعار وی نسبت دهند. همچنین اشعار سعدی علاوه‌بر اینکه ایرانیان، فارسی‌زبانان و شاعران بزرگی همچون حافظ را تحت تأثیر قرار داده و مسحور کرده، بر اندیشمندان غربی ازجمله ولتر و گوته نیز تأثیرگذار بوده‌ است.

بوستان از آثار منظوم سعدی و یکی از شاهکارهای ادب فارسی به‌شمار می‌آید؛ این اثر کتابی اخلاقی و آموزشی بوده و مشتمل بر حدود چهار هزار بیت شعر است. همچنین قالب شعری آن مثنوی بوده و همانند شاهنامه فردوسی، در بحر متقارب سروده شده ‌است.

کتاب گلستان این شاعر شیرین‌سخن اما در قالب نثر است، نثری آهنگین؛ این کتاب تعلیمی بوده، با این وجود هنر داستان‌گویی نگارنده مانع از آن می‌شود که این وجه نصیحت‌گونه باعث ملال خواننده شود. این کتاب را همچنین می‌توان گزارش سعدی از جامعه خود دانست که در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی زندگی مردم به تصویر کشیده شده ‌است.

غزلیات سعدی نیز در دسترس ما هست که تاکنون چندین تصحیح از آن‌ها منتشر شده ‌است. این شاعر «دُر دری» ما حدود 700 غزل دارد که در سرایش آن‌ها به زبان سنایی و انوری توجه داشته‌؛ بسیاری بر این عقیده‌اند که غزل در اشعار سعدی و حافظ به اوج رسیده‌ است.

حال همان‌طور که می‌دانید، اول اردیبهشت‌ماه روز آغاز نگارش کتاب گلستان بوده که در ایران روز سعدی و پاسداشت نثر پارسی نام‌گذاری شده ‌است؛ بنابراین ما نیز از آنجا که در ماه اردیبهشت هستیم و این روز خجسته را به‌تازگی پشت سر گذاشته‌ایم، به سراغ استادی رفتیم که در زمره تاریخ شفاهی ایران به‌شمار می‌رود و به گمان نگارنده اسطوره حفظ زبان پارسی در عصر فراموشی کنونی است؛ «میرجلال‌الدین کزازی» استاد دانشگاه، شاعر، نویسنده، مترجم، پژوهشگر برجسته ایرانی در زبان و ادب فارسی بوده و با آن گویش زیبا که از واژه‌های پارسی سره در گفتار و نوشتارش بهره می‌برد، حس غرور ملی را در آدمی زنده می‌کند. ازاین‌رو پای سخنان این فرزانه ایران‌زمین نشستیم تا با ما از سعدی، فرزند خلف فارسی‌زبانان بگوید:

نویسنده نام‌آشنای ایرانی گفت: بی هیچ گمان سعدی یکی از ستون‌های استوار و پای‌برجای سخن پارسی، در پی آن فرهنگ ایرانی است؛ در کنار چند سخنور دیگر که آنان نیز مانند سعدی، من به آواز بلند می‌گویم بی هیچ پرده و پروا، در جهان بی‌همانندند. سخنورانی که همه با نامشان آشنایند؛ فردوسی، حافظ، نظامی، مولانا و خیام.

* یکی از شاهکارهای سعدی در نوشتار آهنگین و نگارین پارسی، «گلستان» است

میرجلال‌الدین کزازی با بیان اینکه برترین ویژگی سعدی که از وی سخنوری دیگرسان ساخته، از دید من، این است که او سخنوری بوده که در قلمروهای گوناگون سخن پارسی، شاهکار آفریده است، ابراز کرد: دیگر بزرگان این سخن که بر ستیغ ایستاده‌اند، در یکی از این قلمروها آوازه‌ای بلند یافته‌اند.

وی با اشاره به اینکه سعدی هم چکامه‌سرایی است بزرگ و شیرین‌سخن و هم به همان‌سان، چامه‌سرایی که چامه‌های سخته و ستوار سروده است، اظهار کرد: از دیگر سوی، شاهکار بخشی از ادب پارسی را که ادب اندرزین است، آفریده؛ «بوستان».

پژوهشگر برجسته ایرانی در زبان و ادب فارسی بیان کرد: به همان‌سان شاهکاری دیگر را در نوشتار آهنگین و نگارین پارسی که «گلستان» بوده، آفریده است.

* سخنوران کشورهای دیگر از سروده‌های سعدی در شگفت افتاده‌اند

کزازی با بیان اینکه سعدی تنها سخنور ایران نیست و سروده‌های او بازتابی جهانی یافته‌اند، افزود: دانشوران و سخن‌دانان در کشورهای دیگر او را ستوده‌اند و از سروده‌های سعدی در شگفت افتاده‌اند.

وی با اشاره به اینکه ازاین‌رو بوده که سعدی یکی از آن ستون‌ها استوار و پای‌برجای سخن پارسی است که گفته شد، اذعان کرد: ویژگی دیگر که سعدی را برآورده است و برسر، زبان اوست، شیوه سخنوری وی؛ سعدی به روشنی روز می‌سراید و به روانی رود.

* از دیرزمان سخن‌سنجان شیوه سخنوری سعدی را آسان دشوار یا دشوار آسان نامیده‌اند

نویسنده نام‌آشنای ایرانی با بیان اینکه در این ویژگی او را می‌توانیم با فرزانه فره‌مند خردمند طوس، اوستادان اوستاد سخن پارسی، فردوسی سنجید، گفت: بسیاری از بیت‌های سعدی در نگاه نخستین آنچنان با زبان فراگیر پارسی هم‌دوش و هم‌آغوش‌اند که شنونده یا خواننده می‌تواند در گمان اُفتد که این بیتی که ساده و بی‌بهره از شگردها و آرایه‌های ادبی و زیباشناختی است، چگونه در دل و جان سخن‌دوست کارگر می‌اُفتد؟

وی با اشاره به اینکه اگر سخنوری این‌ بیت‌ها را بخواند و بشنود شاید بر آن سر بیفتد که او هم به هم‌آوردی سعدی برود و این شعر را همتا بسراید، ابراز کرد: پس در این کار می‌کوشد؛ کاری باریک، دشوار و ستوه‌آور. اما سرانجام به استواری، باورمندانه بر ناتوانی خویش از سرودن همتایی برای آنچه سعدی سروده بوده است، آگاه می‌شود؛ بر همین پایه است که از دیرزمان سخن‌سنجان شیوه سخنوری سعدی را آسان دشوار یا دشوار آسان نامیده‌اند.

کزازی متذکر شد: این ناسازوارگی در زبان و سخن سعدی در بیت‌های بسیار دیده می‌شود؛ ناسازوارگی را در برابر واژه بیگانه پارادوکس به‌کار می‌برم.

وی در پایان سخنان زیبا و دلنشین خود با اشاره به اینکه بر پایه آنچه سخت کوتاه گفته آمد، سعدی سخنوری است دیگرسان، اذعان کرد: به‌راستی همتایی برای او نمی‌توان یافت، بر بنیاد این ویژگی‌هایی که گفته آمد. من روز سعدی را به یکایک ایرانیان از بن جان و دندان فرخ باد می‌گویم؛ بر این مام بهین برین که ایران ماست، ما را در دامان خود پرورده است، می‌پرورد و به یاری خداوند، خواهد پرورد، می‌نازم به فرزندان این‌چنین برومند، بالابلند، ورجاوند و بی‌مانند، بدرود.