تحقیق، لازمه ابراز نظر و قضاوت

واقعیتی است که در زندگی روزمره همه ما در مواقع و عرصه‌های مختلف به‌نوعی درحال قضاوت هستیم؛ درعین‌حال تجربه اجتماعی مؤید این مطلب است که در ارزیابی‌ها که منجر به نتیجه‌گیری و بعضاً قضاوت می‌شود هرچه به پدیده‌ها، افراد و اشیا نزدیک‌تر می‌شویم، درمی‌یابیم که قضاوت‌های شتاب‌زده و سطحی در اکثر موارد با اشتباهات و عدم انصاف و عدالت بوده است. در آموزه‌های دینی ما پژوهش، تحقیق و نزدیک شدن به حقایق ارزش محسوب شده؛ تا جایی که امام معصوم علیه‌السلام می‌فرماید: «تحقیق در مکتب ما از زیباترین سنت‌هاست» و در بخشی از دعاها داریم که «خداوندا هر چیزی را آن‌طوری که هست، به من بنمایان.»

مثلاً معرفت و شناخت بالا درباره واقعه عاشورا و قیام حسین‌بن‌علی علیه‌السلام به ما نشان می‌دهد که در موارد زیادی بخش قابل توجهی از هدف و یا اهداف این حرکت محوری و جهانی سیدالشهدا (ع) مورد شناخت واقع نشده و قهراً آثار چندجانبه را بر عمق اندیشه و رفتار ما آن‌چنان که می‌باید، نمی‌گذارد؛ از توجه خاص امام حسین (ع) به حقوق مردم حتی دشمنان و دلسوزی برای هدایت معاندین تا توصیه به یارانی که احیاناً حقی بر گردنشان مانند عدم بدهکاری به مردم به‌عنوان مانع جهاد در راه خدا وجود دارد و ده‌ها نکته و توجه در جریان عاشورا که معمولاً از نگاهی یکجا به آن غافل هستیم.

عقل سلیم به ما حکم می‌کند که برای شناخت هرچه بیشتر افراد، گروه‌ها و حتی بعضاً چگونگی سلایق در موارد ممکن و مجاز به پدیده‌ها نزدیک‌تر شویم تا کمتر دچار اشتباه در داوری‌ها باشیم. اگر از ده‌ها فردی که مثلاً میانسال هستند سؤال کنیم و آنان صادقانه و با انصاف پاسخ دهند، قطعاً تأیید خواهیم کرد که معترف به بارها قضاوت شتاب‌زده هستند و این معضلی است که ما در اکثر مواقع و موارد دچار بوده‌ایم؛ به‌علاوه صفر یا صد دیدن مسائل و مصادیق در افراد به این مشکل می‌افزاید، درحالی که صواب این است که ما افراد، قضایا و ویژگی‌ها را از صفر تا صد ببینیم و در این صورت جانب عدالت و انصاف را می‌توانیم رعایت کرده باشیم و انجام این‌گونه نگاه صوابی مستلزم نزدیک‌تر شدن به آنچه است که می‌خواهیم آن را اندازه‌گیری و درباره آن قضاوت کنیم و البته اگر چنین مسیری را برای نگاه و رفتارهای خود انتخاب کنیم، شکاف‌های بین فردی،‌ گروهی و اجتماعی تقلیل یافته و به‌طور قهری وحدت اجتماعی تقویت می‌شود و این همان مصداقی عینی یا نمودی از تقوا در آموزه‌های دینی است. امید است درصورت ضرورت و مجاز بودن برای ابراز نظر درباره هر فرد، پدیده و اشیا پیرامونی یا عملکرد دولت‌ها و مسئولین هر بخش خود با تحقیق به آن نزدیک‌تر شویم. همچنان که در نگاهی عمیق و تمام‌مدت، شکست صوری و کوتاه‌مدت جریان حق در واقعه عاشورا را یک پیروزی عمیق، ماندگار در تمام ابعاد و زمان‌ها می‌بینیم، إن‌شاءالله.