عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی ‌سینا همدان:

قفل ساماندهی‌ ورودی‌های طرح جامع همدان منتظر کلید طرح جامع

مهم‌ترین ورودی شهر همدان از سمت محور تهران است/ میزان اغتشاشات بصری و کاربری در محور کرمانشاه به نسبت بقیه ورودی‌ها بیشتر است/ ساماندهی ورودی همدان- ملایر با نمایش آثار سنگی

سپهرغرب، گروه - شهره کرمی : ازجمله شهرهایی که در گذشته دروازه داشته‌اند شیراز با 6 دروازه بوده که هم‌اکنون تنها دروازه قرآن باقی مانده است. همچنین سر در باغ ملی در تهران و دروازه فرافر یزد که هزار سال قدمت دارد ازجمله دروازه‌های قدیمی شهرهای ایران هستند.

ورودی هر شهر به‌عنوان نخستین نمای معرف آن شهر همواره مورد توجه مسافران و رهگذران است و می‌تواند نقش مهم و اثرگذاری در معرفی صحیح آن شهر، جاذبه‌های گردشگری و شناسایی مفاخر و مشاهیر آن به مسافران داشته باشد.

اهمیت ورودی‌های شهر آنقدر است که هرکدام با نماد و ویژگی‌های خاص خود می‌تواند ایجاد حس تعلق و هویت در میان ساکنان و افراد تازه‌وارد به شهر را ایجاد کند، اما امروزه ورودی شهرهای ایران با نصب یک تابلو در عرصه‌ای نامشخص معنا شده و فرد پس از ورود به شهر متوجه آغاز شهر می‌شود.

گذشته از این ساخت و سازهای کارگاهی، بناهای مسکونی پراکنده که در گذشته به دلیل ارزانی قیمت زمین‌های خارج از محدوده در مناطق ورودی احداث شده‌ به ورودی شهر چهره نازیبایی داده‌. این محل‌ها باید طبق ضوابط شهری به گونه‌ای طراحی شوند که با جذابیت تمام ویژگی‌های آن شهر را نشان دهند. تأکید و توجه به ساخت آن‌ها مطابق با اقلیم و هویت شهر نیز می‌تواند سبب جذب گردشگر و حفاظت از فرهنگ و اقلیم و تعریف هر شهر شود که این امر گامی در راستای توسعه پایدار شهری است.

با توجه به آنچه بیان شد گروه تحریریه مجازی سپهرغرب به همراه استاد طراحی شهری و عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با حضور در یکی از ورودی‌های همدان به بررسی اهمیت و چگونگی کاربرد هریک از ورودی‌های شهر همدان پرداخته که در ادامه می‌خوانید:

*مهم‌ترین ورودی شهر همدان از سمت محور تهران است

حسن سجادزاده با بیان اینکه ورودی‌های شهری از سه جنبه قابل بررسی هستند، گفت: نخست از بُعد سمبلیک (نمادین) است؛ معمولاً در گذشته در شهرها و یا ابتدای آن‌ها نشانه و شاخص‌هایی وجود داشته که افراد متوجه ورود به یک شهر می‌شدند، به طور مثال برج آزادی نمادی است که در قدیم مشخص می‌کرد شما به تهران نزدیک شده‌اید.

وی افزود: مثلاً در شیراز ما شاهد دروازه قرآن هستیم که یک آستانه‎ به خصوصی را تعریف می‌کند، بنابراین یکی از ویژگی‌هایی که ما در کیفیت ورودی‌ها باید به آن توجه کنیم کیفیت شاخص‌ها و نمادهایی است که آن آستانه‌ ورود به شهر را بتواند انعکاس دهد.

این طراح شهری به دومین ویژگی‌های ورودی‌ها پرداخت و اظهار کرد: موضوع دیگر ورودی‌های ادراکی است که در آن افراد باید تشخیص دهند که کی و از کجا وارد شهر شده‌اند؟ بنابراین ویژگی‌هایی باید تعریف شود که آن آستانه ادراکی و خوانش شهر را برای ما مشخص کند.

سجادزاده ادامه داد: مثلاً در همدان گاهی ممکن است با عبور از پلیس‌ راه احساس کنیم که باید آن قسمت و مسیرهای شبیه به آن را به یک شکلی طراحی و نمادسازی کنیم که بتواند این آستانه ادراکی ورودی به شهر را مشخص کند.

وی به بعد سوم پرداخت و گفت: موضوع بعدی ورودی‌های بصری یا فیزیکی است که افراد احساس کنند که وارد شهر شده‌اند.

وی با اشاره به اینکه ورودی ‌هر شهر ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و زمینه‌ای خاص خود را دارد، تصریح کرد: همدان دارای سه ورودی اصلی از سمت تهران، کرمانشاه و ملایر است البته محور گنجنامه به تویسرکان و ورودی به سمت غار علیصدر نیز فرعی هستند.

وی با بیان اینکه مهم‌ترین ورودی شهر همدان از سمت محور تهران است که با مشکلات ترافیکی دست و پنجه نرم می‌کند گفت: چون همدان هنوز از کمربندی شهری مشخصی برخوردار نیست، حجم عظیمی از ترافیک و آلودگی محیطی و صوتی را در این محور که تقریباً جزئی از مجموعه شهری شده، شاهد هستیم.

این استاد دانشگاه گفت: طرح جامع شهری تا نزدیکی فلکه فرودگاه آمده که امیدواریم هرچه سریعتر این کمربند شهری نیز احداث شود چراکه ورودی تهران تنها متعلق به همدان نیست بلکه غرب کشور و استان‌های کرمانشاه، کردستان، ایلام و حتی خوزستان از آن بهره می‌برند و این باعث شده تا انبوهی از ترددها را در محور تهران داشته باشیم.

* پدافند غیرعامل، دیگر چالش ورودی همدان از سمت تهران

سجادزاده از دیگر چالش‌های ورودی همدان از سمت تهران را موضوع پدافند غیرعامل یا امنیت در فضا معرفی و تصریح کرد: این محور جاذبه‌های خاص خود را دارد و بسیاری از عملکردهای شهری، منطقه‌ای و حتی کشوری را در این منطقه شاهدیم و قرار گرفتن همه این موارد در کنار هم بر مشکلات این ورودی افزوده است.

وی خاطرنشان کرد: در این ورودی مجموعه فرودگاه و پایانه شهری قرار گرفته و در آینده خطوط راه‌آهن نیز به این فضا منتقل خواهد شد، قرار گرفتن شبکه‌ای از معابر و مجموعه‌‌هایی مثل مجموعه تجاری آتی‌ساز و سایر عوامل به گونه‌ای است که اگر حادثه کوچکی مثل قیچی کردن تریلی در آن اتفاق بیافتد نه‌تنها این مسیر بلکه مسیر غرب کشور مسدود خواهد شد.

وی توضیح داد: این موضوع نشان می‌دهد که فضای ورودی‌های ما به لحاظ پدافندی باید پشتیبان داشته باشد. ما کل ورودی مسیر غرب تهران را در این مسیر خلاصه کرده‌ایم و همین حجم مشکلات را دوچندان کرده است.

این استاد دانشگاه با عنوان اینکه در سال‌های گذشته مشاوری برای ساماندهی ورودی‌ها انتخاب شد که من و دیگر همکارانم ناظر علمی آن بودیم، افزود: هر ورودی ویژگی‌های خاص خود را دارد که با شناسایی آن‌ها باید بتوانیم نسخه‌های متناسب را تجویز کنیم تا ساماندهی شوند؛ مطالعات نشان می‌دهد روحیه‌ای که ورودی محور تهران دارد پرجاذبه‌ترین ورودی شهر همدان است.

*کوره‌های آجرپزی واقع در جاده تهران با نورپردازی معرفی شوند

سجادزاده مطرح کرد: وقتی از سمت تهران به طرف همدان می‌آییم با یکسری آثار تاریخی تحت عنوان کوره‌های قدیمی مواجه‌ می‌شویم که نمای زیبایی دارند؛ چندین بار به مدیریت شهری توصیه شده تا این مجموعه را بازآفرینی و روی این کوره‌ها نورپردازی کنند تا در شب یک جلوه خاص داشته و ویژگی‌های بصری و زیبایی‌شناسی خاصی را برای همدان تداعی کند، اما متأسفانه همچنان این موضوع مغفول مانده و ما می‌بینیم که هر روز آن آثار تاریخی در حال از بین رفتن است.

وی عنوان کرد: موضوعی که در این ورودی شاهد هستیم و از نقاط مثبت آن است وجود گردشگری کشاورزی است، به‌نظر من برنامه توسعه در محور تهران می‌تواند همین باشد، البته ما یک مجموعه 240 هکتاری در قسمت ورودی شهر همدان که قبلاً باغ میوه بوده داشتیم که متأسفانه برنامه‌های جدید آن را به سازوکار دیگر تبدیل کرده و بخشی از آن برای اقدام ملی مسکن و بخشی برای توسعه فرودگاه در نظر گرفته شده در حالی که یک طرح جامع در این زمینه بر مبنای همین گردشگری کشاورزی برای افزایش جذبه این ورودی در نظر گرفته شده بود.

این طراح شهری افزود: در این مسیر ما زمین‌های کشاورزی و باغ‌های خاصی داریم که صاحبان آن‌ها محصولات خود را عرضه می‌کنند، به‌نظر می‌رسد رویکرد گردشگری کشاورزی می‌تواند جزو رویکردهای مناسب و اولویت‌دار برای کیفیت‌بخشی به محور ورودی از سمت تهران باشد.

سجادزاده تأکید کرد: چشم‌اندازی زیبا از الوند که نمادی برای طبیعت زیبای همدان به‌شمار می‌رود در این ورودی قابل رؤیت است که جاذبه زیادی می‌تواند ایجاد کند، برای همه این موارد باید یک برنامه جامع و منسجم داشته باشیم.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به بوی نامطبوع و معضلات زیست‌محیطی که در این مسیر قرار دارد پرداخت و گفت: این‌ها باید توسط مدیریت شهری پیگیری شود و با یک کانال انرژی هوشمند و مسائل زیرساختی بتوان بوهای نامطبوعی که در این مسیر وجود دارد را حذف کرد.

این طراح شهری به برنامه تعریض این محور اشاره و تصریح کرد: مقاطع خاصی برای آن در نظر گرفته شده که به‌مرور زمان اتفاق خواهد افتاد، البته ممکن است طولانی باشد به همین دلیل باید برای آن یک فازبندی مشخص تعیین کنیم تا با توجه به میزان تردد و ترافیک هرچه زودتر گشایش‌های خاصی را در این محور شاهد باشیم.

سجادزاده افزود: در عین حال نباید این محور را تنها محور دسترسی و ترافیکی ببینیم بلکه باید به ویژگی و جاذبه‌های گردشگری نیز در این محور توجه کرد چراکه ما شاهد ظرفیت‌هایی هستیم که اگر در کنار این تعریض‌ها اتفاق بیافتد با رشد اقتصاد شهر همدان و توسعه گردشگری همراه خواهد بود که در کنار ساماندهی ترددها برای این منطقه زیبایی نیز به همراه خواهد داشت.

* میزان اغتشاشات بصری و کاربری در محور کرمانشاه به نسبت بقیه ورودی‌ها بیشتر است

وی با بیان اینکه در خصوص ورودی‌های شهر ابتدا موضوع ساماندهی مد نظر است، گفت: میزان اغتشاشات بصری و کاربری در محور کرمانشاه به نسبت بقیه ورودی‌ها بیشتر است و از آنجا نشأت می‌گیرد که در این فضا انواع کاربری‌های نامتناجس کنار هم قرار دارند.

وی با اشاره به اینکه محور ورودی کرمانشاه را کارگاه‌ها، تعمیرگاه‌ها و مراکز نظامی و انتظامی تشکیل داده‌اند، اظهار کرد: مجموعه این‌ها کنار هم یک اغتشاش بصری و ادراکی و آلودگی محیطی را ایجاد کرده است. در درجه نخست نیاز به ساماندهی و کیفیت‌بخشی به سیما و منظر دارد.

این طراح شهری افزود: به‌دلیل اینکه این محور چندین استان غرب کشور را به خود متصل می‌کند و یک ورودی خاص است که از مریانج تعریف می‌شود و سپس به چراغ قرمز می‌رسد، نیاز است انواع خدمات همچون پذیرایی، تفریحی و کارگاهی را در مقیاس مختلف برای آنجا تعریف کنیم؛ البته باید ملاحظاتی باشد که کاربری‌های سازگار را کنار هم قرار دهیم.

سجادزاده ابراز کرد: پیشنهاد دارم که مراکز نظامی و انتظامی را نیز در صورت وجود زمین‌ به محل‌های دیگر منتقل کنند، در غیر این صورت می‌توان پوشش سبز و جداره‌های سبزی برای آن‌ها تعریف کرد.

وی یادآور شد: البته در این منطقه برنامه‌های تعریضی تعریف شده که بخشی به اجرا درآمده و بخش دیگر هنوز اجرایی نشده، لازم به ذکر است که باید به فضاهای کارگاهی نیز نظم و نظام داد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان تأکید کرد: به طور کلی علاوه بر آنچه پیشتر بیان شد برای این محور یک طرح کلی ساماندهی به‌ویژه با رویکرد سیما و منظر، پوشش سبز و هماهنگ کردن کاربری‌ها نیاز است.

* ساماندهی ورودی همدان- ملایر با نمایش آثار سنگی

سجادزاده با اشاره به اینکه ورودی همدان از سمت ملایر چند استان جنوبی را نیز پوشش می‌دهد و ظرفیت خاصی دارد، گفت: بخشی از این محور مجموعه باغ بهشت و بخش دیگر را مجموعه سنگ‌بری و کارگاه‌ها تشکیل می‌دهد؛ واقعاً می‌توان این محیط را به‌عنوان یک موزه روباز سنگ و تزئینات سنگی معرفی کرد.

وی با اشاره به اینکه با توجه به کارگاه‌های سنگی که در این منطقه وجود دارد و ویژگی‌های هنرمندانه‌ای که صنعتگران دارند یک فرصت است که می‌توان از آن استفاده کرد، گفت: اخیراً تعریض و طراحی فضاهای خاصی برای این محور در نظر گرفته شده ولی به طور کلی می‌تواند به‌عنوان به طور خاص در ارتباط با آثار سنگی اعم از خدمات و فروش در نظر گرفته شود تا بتواند این ورودی را متمایز از سایر ورودی‌ها کند.

این طراح شهری با عنوان اینکه این ورودی با توجه به اینکه به شهرک مدنی و سپس تهران متصل می‌شود با مشکلات ترافیکی دست و پنجه نرم می‌کند، تصریح کرد: این منطقه منظر خاصی که دارد و از یک نقطه خاص وارد سراشیبی شده و در آستانه ورودی تعریف می‌شود و سپس به میدان امام حسن (ع) و بعد پل بابک می‌رسد.

سجادزاده افزود: یک‌سری ویژگی‌ها با تنوع خاص در این مسیر وجود دارد که در اینجا با وجود مزیتی همچون سنگ می‌توان طراحی سیما و منظر را با غلبه این عنصر به معنای نمایش و تجلی آثار سنگی به کار بست.

وی با بیان اینکه همدان از معادن خاص سنگی برخوردار است گفت: آثار فاخری همچون آرامگاه بوعلی و باباطاهر با سنگ‌های خاصی به نام سنگ خارا ساخته شده‌اند، قابل ذکر است که در این مسیر می‌توان با رویکرد گردشگری، توریستی و در عین حال رویکرد نمایش‌محور آثار سنگی این ورودی را تعریف کنیم.

*چراغ قرمز مرکز ثقل این سه ورودی است

این طراح شهری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در همدان یک مرکز ثقل برای سه ورودی وجود دارد که در کمتر شهری این را می‌بینیم افزود: این موضوع هم فرصت است هم تهدید؛ چراکه مرکز مهم و راهبردی بوده و باید برای آن یک طرح گردشگری جامع که قانتور (طرح جامع سرمایه‌گذاری در ترمینال سفیدآبی) نامیده می‌شود با محوریت کشاورزی شهری و گردشگری سلامت در نظر گرفته شود.

سجادزاده افزود: محل تقاطع سه ورودی شهر همدان نقطه‌ای به نام قانتور که در نزدیکی تقاطع غیرهمسطح شهید همدانی (چراغ قرمز) است قرار گرفته و ظرفیت این را دارد که علاوه‌ بر گردشگری کشاورزی در گردشگری سلامت هم کار کرد که برنامه‌های آن به‌صورت خاص به شورای شهر پیشنهاد شده است.

وی با اشاره به اینکه ساختار شهر همدان شعاعی و شاید بتوان آن را از معدود شهرهایی محسوب کرد که ورودی‌های آن با محورهای فعال شهری آن ترکیب شده گفت: در سایر شهرها ورودی دسترسی بیشتر نقش حرکتی دارد اما ورودی‌های شهر همدان چون با ساختار شعاعی و حلقوی شهر همدان ترکیب شده، می‌تواند این ظرفیت را داشته باشد که نقش مختلف گردشگری و اقتصادی به خود بگیرد.

این طراح شهری با عنوان اینکه این حجم و مساحت شهر که با مختصات و ساختار شهری درگیر است را در کمتر شهری می‌توان مشاهده کرد، توضیح داد: این خود یک ظرفیت و فرصت مناسب است تا بتوانیم از ارزش‌های اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی این فضاها استفاده کنیم.

سجادزاده تأکید کرد: نکته دیگر اینکه همین ساختار شعاعی شهر همدان و خیابان‌های شش‌گانه خطوط و امتدادشان با ورودی‌های قدیمی در ارتباط است.

وی ابراز کرد: مثلاً در گذشته دروازه شیرسنگی، گنجنامه، قزوین، کرمانشاه و ملایر را داشته‌ایم، وقتی ساختار شهر همدان را در دوره سنت و مدرنیته بررسی می‌کنیم می‌بینیم این محورها و ساختارها به یک شکلی با این دورازه‌ها در ارتباط است.

وی با عنوان اینکه پیشنهادی به اداره میراث فرهنگی و مدیرت شهری دادم تا دروازه‌های شهری را ساماندهی و در صورت امکان بازآفرینی، بازسازی و طراحی کنیم، اظهار کرد: این فضاها نقش مهمی در خوانش فضا و زیبایی شهر همدان ایفا می‌کند، بنابراین مسئله خیلی مهمی است که بایستی به آن جدی فکر کنیم.

این طراح شهری تأکید کرد: لازم است برای ساماندهی این ورودی‌ها یک طرح جامع تنظیم شود.

*برای فضای سبز ورودی شهر نیز به طرح جامع نیاز داریم

سجادزاده در بخش دیگر سخنان خود به فضای سبز ورودی‌ها که از اهمیت خاصی برخوردار است پرداخت و گفت: در این زمینه نیز به یک طرح جامع با محوریت ورودی‌ها نیاز داریم که مسائل مختلفی را درنظر بگیریم.

وی ابراز کرد: نخستین مسئله الگوی کشت به‌خصوص کاشت گیاهان و درختان بومی است که باید به آن توجه شود، البته برخی درختان که در بیشتر شهرها استفاده می‌شود را می‌توان در ورودی همدان استفاده کرد.

وی اذعان کرد: برای الگوی کشت باید اقلیم همدان را در نظر گرفت؛ مثلاً درخت کاج به‌عنوان یکی از مرسوم‌ترین درخت‌هایی که کاشته می‌شود علیرغم حسن زیادی که دارد و در زمستان نیز سبز است اما در تحقیقات جدید کشاورزی نشان می‌دهد جزو درختانی است که آثار مخربی دارد و جای آن می‌توان گونه‌ دیگری کاشت چراکه حجم تأثیرگذاری آن شدید است.

این طراح شهری افزود: امروزه شاهدیم در ایام عید مدیریت شهری، بدون مطالعه و تحقیق گیاهان و درختان خاصی استفاده ‌می‌کند که حتی در طراحی آن‌ها ما نواقص زیادی را شاهدیم و طراحی محیطی مناسبی نیست.

سجادزاده در پایان گفت: مدیرت شهری باید بر مدیریت فضای سبز تمرکز کند و در آن بر نوع و الگوی کشت و جنبه سیما و منظر و به خصوص روی جداره سبز کار توجه داشته باشد تا شاهد این الگوهای کوتاه‌مدت و هزینه‌بری که در شهر اجرا می‌شود نباشیم.

در پایان باید گفت به‌دلیل اینکه ورودی‌ها به‌عنوان یکی از فضاهای شهری محسوب می‌شوند و حتی می‌توان آن‌ها را نخسین فضا در برخورد با پدیده شهر یاد کرد، بنابراین ساماندهی ورودی کنونی شهرها یکی از اساسی‌ترین موضوعاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

نوع طراحی و ساماندهی ورودی‌های شهر نقش مهمی در ارتقای جایگاه هر شهر دارد و زمینه را برای رونق اقتصادی، گردشگری و ارتقای فرهنگی فراهم می‌کند، بنابراین نیاز است تا نگاه ویژه‌ای به این موضوع داشت و پس از مطالعه کافی و تشکیل اتاق فکری با حضور صاحب‌نظران عرصه معماری و شهرسازی طرح مطلوبی برای ساماندهی فضای سه ورودی استان در نظر گرفت و نمادها، المان‌ها و فضای سبز را به گونه‌ای در نظر گرفت که معرفی درستی از شهر همدان داشته باشند.

رفع مشکلات این مناطق، تعریف کاربرد برای هر یک و ایجاد جاذبه گردشگری در این فضاها می‌تواند به نمادی ماندگار برای شهر تبدیل شود.

یکی از موضوعات خیلی مهم در هر شهر نوع طراحی فضای سبز آن است که گویا این موضوع در همدان فراموش شده و ما شاهد هیچ طرح یا ایده جدیدی که سازگار با شرایط آب و هوایی استان باشد و آسیبی به خاک و محیط زیست نزند، نه‌تنها در ورودی‌ها بلکه در سطح شهر، نیستیم.

با این حال باید دید شهرداری و شورای شهر همدان چه برنامه‌ای برای ساماندهی ورودی‌ها در نظر دارند و تاکنون چه اقداماتی داشته‌اند؟