سپهرغرب، گروه فرهنگی- سمیرا گمار: تئاتر آیینه فرهنگ، هویت و تمدن یک جامعه بوده و در عین حال عنصر مقوم آن نیز هست. هنرهای نمایشی بازتاب تحولات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زمانه خود هستند که با ظرفیتی غنی و سرشار از ایده، تخیل، تفکر و اندیشه، به چرخه تولید و ارتقای میراث تمدنی جوامع و الگوهای زندگیِ اجتماعی، کمک می‌کنند.

در این میان تئاتر به‌دلیل بهره ‌گرفتن از هنرهای متنوع، هم در طراحی و انتقال پیام به مخاطب، و هم از منظرِ سابقۀ طولانی در پهنۀ تاریخ هنر و فرهنگ بشر، جایگاه ویژه و ممتازی دارد؛ هنرهای نمایشی ازجمله تئاتر فارغ از ساحت هنری خود، دارای روایتی از جهان پیرامون هستند و به زبان هنر با مخاطبان خود تعامل برقرار می‌کنند، بنابراین تئاتر پیش از آنکه تخیل و انتزاع باشد، روایتی انضمامی از جهان پیرامون خود است که اقتضای دراماتیزه شدن را دارد.

تئاتر در ایران نیز برای خود هویت فرهنگیِ مشخصی داشته و روایتی از جهان اجتماعی و فلسفه‌ای برای بازگوکردن دارد، در استان همدان نیز تئاتر خاستگاه والایی دارد و اهل هنر و فرهنگ با آن مأنوس هستند.

آنچه در پی این مقدمه و در این گزاش به آن می‌پردازیم گفت‌وگو با آقای محمدجواد کبودراهنگی کارگردان برجسته تئاتر کشوری از دیار همدان است. او از ظرفیت‌های تئاتر و هنرمندان این رشته هنری می‌گوید و معتقد است اگر بتوانیم هنرمندان این رشته را به‌درستی حمایت کنیم در استان ماندگار خواهند شد. کبودراهنگی راز نشستن مردم پای تئاتر را اجرای مداوم آن و قرار گرفتن هنرهای نمایشی در سبد نیازهای فرهنگی آنان می‌داند. آنچه می‌خوانید مشروح گفت‌وگو با وی است:

کارگردان برجسته تئاتر کشوری با بیان اینکه تئاتر یک هنر زنده است که مستقیم و بی‌واسطه با تماشاگران ارتباط دارد، عنوان کرد: انسان موضوع هنر و بالأخص تئاتر بوده و کارکرد این هنر مثل سایر هنرها انتقال پیام به مخاطب در موضوعات مختلف است.

کبودراهنگی خاطرنشان کرد: ارتباط بی‌واسطه تئاتر با مخاطب این هنر را از سایر رشته‌های هنری و رسانه‌ها، متفاوت کرده و برای مخاطبان اندکی که در یک سالن به تماشا می‌نشینند تأثیرگذاری به‌مراتب بیشتری در حوزه‌های مختلف دارد.

وی ادامه داد: به همین دلیل است که تئاتر را به نحوی «مادر هنر» می‌نامند و تأثیرگذاری آن باعث شده بر اهمیت آن افزوده و توجه بیشتری به آن شود.

یک کارگردان برجسته تئاتر با این بیان که تأثیر تئاتر بر مخاطب موضوع اصلی نمایش بوده و آن را زنده و پویا نگه می‌دارد، تصریح کرد: علیرغم اینکه در حال حاضر در جهان با پیشرفت فناوری، هنرها و رسانه‌های تصویری فراوانی وجود دارد اما کارکرد تئاتر همچنان پابرجا بوده و مخاطبان خود را از دست نداده است.

*نهادهای فرهنگی متولی نیازهای مردم را احصا کنند

کبودراهنگی در ادامه وضعیت همدان در بخش تئاتر را مثبت و رو به رشد ارزیابی کرد و توضیح داد: در استان تحصیلکرده‌های بسیاری در این رشته درس خوانده و فعالیت می‌کنند، از همه مهمتر به لحاظ مخاطب تئاتر نیز بسیار خوب است. اما آنچه مهم است اینکه یک برنامه‌ریزی باید صورت بگیرد و مشخص کند ما به چه نوع تئاتری نیاز داریم و جامعه چه می‌خواهد.

وی ادامه داد: منظور از اینکه جامعه چه می‌خواهد این است که نیاز تماشاگر چیست نه صرفاً اینکه به چه چیزی علاقه دارد؛ در واقع مسائل و موضوعاتی که طرح آن‌ها در فضای فعلی جامعه حائز اهمیت است اولویت‌بندی نشده و به همین دلیل ما نمی‌دانیم چه موضوعی می‌تواند تأثیرگذار باشد.

*جای خالی آثار مرتبط با نیاز جامعه در قالب تئاتر

این کارگردان برجسته تئاتر با تأکید بر اهمیت نیازسنجی، متذکر شد: تصور کنید برآیندها نشان بدهد جامعه در یک مقطع زمانی حالت کسالت‌بار به خود گرفته، در اینجا مسلماً نیاز به موضوعات کمدی می‌تواند اثربخش باشد. پس در مجموع باید یک برنامه‌ریزی صورت بگیرد و به نویسندگان سفارش داده شده یا خودشان نمایشنامه‌ای بنویسند که مسئله روز جامعه باشد.

* تئاتر اگر به درد انسان امروز نخورد تئاتر نیست

کبودراهنگی افزود: حتی اگر آثاری باشد که مربوط به گذشته بوده و جزو آثار بزرگ کلاسیک جهان باشد هم می‌تواند در تئاتر به‌کار گرفته شود، چراکه تئاتر اگر به درد انسان امروز نخورد تئاتر پیشرفته و مدرن نبوده و اصلاً تئاتر نیست.

* آیا برای تئاتر در همدان فقط مخاطب کودک داریم؟

وی سپس گریزی به وضعیت استان در بخش تئاتر کودک زد و گفت: مسئله این است که آیا برای تئاتر در همدان فقط مخاطب کودک داریم یا اینکه بزرگسالان و موضوعات مرتبط به آن‌ها نظیر اشتغال، اقتصاد، اعتیاد، آسیب‌های اجتماعی و روانی... را هم داریم و نیاز است برای آن‌ها نیز برنامه‌هایی در نظر بگیریم؟

*شهرداری فضاهای خالی خود را برای تمرین و اجرا در اختیار گروه‌های نمایشی قرار دهد

این کارگردان همدانی با طرح این سؤال که آیا می‌توان مسائل مربوط به بزرگسالان را در تئاترهای دراماتیک مطرح کرد؟ گفت: ما باید شاهد خلق آثار نمایشی باشیم که جامعه با آن‌ها سر و کار دارد، تردیدی نیست که متولی اصلی این کار (برنامه‌ریزی بر اساس نیاز جامعه) در سطح کشور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در استان نیز اداره‌کل ارشاد و فرهنگ اسلامی است اما ارگان‌ها و نهادهای دیگر هم نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند؛ مثل شهرداری‌، میراث فرهنگی، حوزه هنری، و دانشگاه‌ها که مستقیماً با فرهنگ ارتباط دارند، همه باید یاری کنند تا گروه‌های تئاتری پا بگیرد.

کبودراهنگی اضافه کرد: شهرداری‌‌‌‌‌ها سالن‌ها و فضاهای زیادی دارند که می‌توانند در اختیار گروه‌های نمایشی قرار دهند تا آن‌ها برای تمرین و اجرا به‌ویژه در بخش نمایش‌های خیابانی بتوانند از این امکانات استفاده کنند.

وی در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر مشکلات هنرمندان، به مسائل مالی آن‌ها در بخش تئاتر اشاره و اظهار کرد: مخاطب باید برای دیدن تئاتر هزینه کند یعنی اگر افراد در سبد هزینه‌های خود این را هم لحاظ کنند بخشی از مشکلات هنرمندان نیز حل می‌شود؛ اگرچه اعتبارات بسیار اندک بوده و با فروش بلیت و این اعتبارات کم نمی‌توان این بخش را رونق داد و چراغش را روشن نگه داشت. تئاتری‌ها بیشتر هزینه می‌کنند و نیاز است که از طرف دولت و نهادهای ذی‌ربط اعتباراتی را لحاظ کنند تا آن‌ها نیز درآمد داشته باشند. نقش مجلس و توجه به تئاتر در بخش بودجه فرهنگی نیز می‌تواند اثرگذار باشد.

*یک پلاتوی خوب استاندارد در همدان وجود ندارد

این کارگردان برجسته کشور اذعان کرد: مسئله دیگر سالن‌های اجرای تئاتر است؛ سال‌هاست که سالن جدیدی در همدان نداشته‌ایم و یک پلاتوی خوب استاندارد که گروه‌ها به‌صورت حرفه‌ای بخواهند آنجا کار کنند وجود ندارد. هرجا کمی به پلاتو شبیه بوده صندلی نصب کرده‌ایم و اسم پلاتو رویش گذاشته‌ایم. در صورتی که اینطور نمی‌شود! پلاتو باید از قبل مهندسی و تعریف‌شده باشد و جایگاه گروه بازیگران، تماشاگران، محل پشت صحنه و... قبل از ساخت در نظر گرفته شود. الآن شهرداری می‌تواند این استانداردها را در ساخت فرهنگ‌سراها در نظر بگیرد و برای ساخت سالن‌های جدید اقدام کند که بتوان مدام با حضور تماشاگرانی حتی اندک آنجا اجرا داشت.

* حمایت آموزشگاه‌ها و مؤسسات و کمک به استقلال آن‌ها

کبودراهنگی بیان کرد: در حال حاضر برخی از آموزشگاه‌ها و مؤسسات در همدان تئاتر کار می‌کنند که این اتفاق بسیار خوب و مبارکی است؛ نیاز است این آموزشگاه‌ها و مؤسسات حمایت شوند تا وسط راه کم نیاورده و عقب نکشند بلکه به‌صورت خصوصی و مستقل مدام تئاتر داشته‌اند وقتی تئاتر پیوسته برگزار شود مخاطب خود را ملزم می‌داند که تئاتر ببیند و این هنر را در سبد اقتصادی و فرهنگی خانواده خود قرار می‌دهد.

وی در ادامه افزود: بنده در بسیاری از نمایش‌‍‌هایی که کار کرده‌ام با این جمله از سوی مخاطبان مواجه شده‌ام که «بار اول است تئاتر می‌بینم!» در واقع مسئله این است که خیلی از مردم جامعه اصلاً تئاتر ندیده و آن را نمی‌شناسند یعنی پایشان را به سالن تئاتر نگذاشته‌اند. بعد درصد بالایی از آن‌ها که اتفاقی وارد سالن‌های نمایش می‌شوند بعد از دیدن یک اثر می‌گویند چه موضوع اثرگذار و هنر زیبایی بود.

*شرایط یک بار دیدن تئاتر رایگان را برای مردم فراهم کنیم

این کارگردان برجسته تئاتر ادامه داد: در اینجا متولیان فرهنگی باید ایفای نقش کنند؛ ما این شرایط را برای مخاطبان خود فراهم نکرده‌ایم که تئاتر ببینند، می‌توان یک بار برای آن‌ها که تئاتر ندیده‌اند برنامه گذاشت تا ببینند اصلاً تئاتر چیست؟ همین می‌تواند مخاطب ما را بیشتر کرده و با افراد جامعه ارتباط بگیریم.

کبودراهنگی تئاتر را یک هنر تفکربرانگیز خواند و ابراز کرد: همه اقشار جامعه می‌توانند از تئاتر بهره ببرند، از روشنفکران تا عوام اما باید تنوع وجود داشته باشد تا بتوان آن‌ها را به سالن نمایش کشاند.

* دانش‌آموختگان تئاتر را حمایت کنید تا در استان بمانند

وی در بخش پایانی سخنان خود نیز تصریح کرد: امیدوارم شرایطی برای دانش‌آموختگان تئاتر فراهم شود تا بعد از تحصیلات جذب شده و بتوانند در شهر خودشان کار کنند. اینکه همه به تهران رفته و آنجا کار کنند شهرستان‌ها و استان‌ها خالی می‌ماند. این امر مستلزم حمایت مالی از آن‌هاست تا بتوانند با دایرکردن مراکز خصوصی با تئاتر زندگی کنند؛ یعنی هم از این طریق کسب درآمده داشته و هم مدام اجرا داشته باشند.