صنایع لبنی همدان و چالش‌های پیش رو

صادرات به‌نام دلال/ عدم تخصیص سرمایه در گردش/ مشکل در تأمین مواد اولیه/ تولید با ظرفیت اندک/ فراهم نبودن زیرساخت بسته‌بندی مطلوب

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

صنعت لبنیات با زنجیره ارزش طولانی و حلقه‌های متعددی که دارد، می‌تواند صنعتی مؤثر و کارآمد در هر اقتصادی باشد، صنعتی که قادر است با ایجاد ارزش افزوده اقتصادی و خلق شغل‌های متنوع و گوناگون راه حلی بی‌بدیل برای حل مشکلات کلان و خرد اقتصادی در هر جامعه باشد.

 در این صنعت یک گاوداری تولیدکننده شیر، نیازمند نیروی کار از گروه‌های مختلف (کارگر، تکنیسین، دامپزشک، مدیر و غیره) است و خوراک دام خود را از بازار تهیه می‌کند، خوراکی که معمولاً خود نیازمند کارخانجاتی برای تولید آن‌ها هستند (مکمل‌های غذایی، داروها، واکسن‌ها، علوفه و غیره) .

اما زنجیره ارزش صنعت لبنیات به همین‌جا ختم نمی‌شود، تا بدین جا در این زنجیره علاوه بر واحد دامداری، کارخانجات تولیدکننده مکمل‌های غذایی دام، کارخانجات تولیدکننده دارو و واکسن برای دام وجود دارند.

در ادامه این زنجیره ارزش، شیر خام می‌بایست به کارخانجات فرآوری مواد لبنی انتقال پیدا کند و در آنجا این ماده با ارزش می‌تواند به 10 محصول دیگر لبنی تبدیل شود. در ادامه با فعال شدن این واحدهای صنعتی شرکت‌های تولیدکننده مواد افزودنی به این زنجیره ارزش اضافه می‌شوند، شرکت‌هایی که طعم‌دهنده‌ها، تثبیت‌کننده‌ها و نگهدارنده‌ها را تولید می‌کنند.

 در گام بعدی شرکت‌های تولیدکننده مواد اولیه بسته‌بندی وارد این زنجیره ارزش می‌شوند. تولیدکنندگان مواد پلاستیکی برای بسته‌بندی، تولیدکنندگان کارتن‌های بسته‌بندی و غیره از آن جمله هستند.

و در پایان محصولات متنوع لبنی به فروشگاه‌های خرده‌فروشی حمل می‌شود   بنابراین اگر توجه کنید هرکدام از عناصر اصلی و فرعی این زنجیره ارزش، خود به‌تنهایی زنجیره ارزش دیگری دارند و به‌وضوح می‌توان، نقش بی‌بدیل صنعت لبنیات در توسعه اقتصادی جوامع را مشاهده کرد. به این زنجیره، نیروی انسانی متخصص و ماهر و نیمه‌ماهر فعال را اضافه کنید، تا تصور بهتری از توانایی‌های این صنعت در ایجاد رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال پیدا کنید. اشتغالی که می‌تواند باعث ایجاد انگیزه در بین جوانان یک شهر و به‌معنای واقعی یک جامعه، بهبود فضای کسب و کار، افزایش امید به آینده و نتایج مفید دیگر شود.

با توجه به آنچه درخصوص اهمیت زنجیره ارزش صنعت لبنیات گفته شد  چندی پیش بود که احمد شانیان؛ مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان همدان با تأکید بر توسعه زنجیره تولید محصولات لبنی در این استان، گفت: توسعه زنجیره تولید در صنایع لبنی یکی‌ از راهکارهای موفق در رشد اقتصادی و اجتماعی استان است اما در این بین چنانکه پیشتر مورد اشاره قرار گرفت  فعالیت کارخانجات لبنی یکی از اصلی‌ترین ارکان و درواقع حلقه‌های این زنجیره است که متأسفانه طی چند سال گذشته فراز و فرودهای فراوانی را  متحمل شده‌اند.

بنابراین با توجه به اهمیت پرداختن به توانمندی‌های این صنایع و مسائل و مشکلات پیش روی آن‌ها برآن شدیم تا با دو تن از مدیران شرکت‌های نامدار فعال در استان همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید؛

مدیرعامل شرکت نیکونام نهاوند با تأکید بر اینکه این شرکت با ویژند همسایه فعالیت خود را از سال 1378 با دریافت مجوز تأسیس از جهاد کشاورزی و  بهره‌برداری از آن در سال 81 آغاز کرده گفت: در ابتدا فعالیت مجوز دریافتی تنها محدود به تهیه‌ و بسته‌بندی دو محصول کره و خامه بود اما از همان سال‌های ابتدایی فعالیت ما روبه توسعه بوده به نحوی که در زمینه تولید سایر مشتقات همچون شیر پاستوریزه، پنیر سفید، انواع خامه قنادی و صبحانه، پنیر خامه‌ای و انواع ماست و دوغ نیز ورود کردیم.

حمید سوری با تأکید بر اینکه تعداد اشتغال‌زایی ابتدای مجموعه حدود 15 نفر بود که امروز با درنظر گرفتن شعبات ‌شرکت به‌طور مستقیم به بیش از 160 نفر ارتقا یافته، تشریح کرد: ظرفیت اسمی مجموعه در ابتدای
آغاز به‌کار فعالیت تنها 50 تن در روز بود که امروز به 200 تن در روز رسیده اما متأسفانه اکنون روزانه تنها 50 تن تولید داریم

 وی با اشاره به اینکه در حوزه صادرات نیز فعال هستیم و محصولات خود را به کشور عراق صادر می‌کنیم گفت: چندسالی است به‌دنبال اجرای طرح توسعه به‌منظور تولید شیر ‌استریل و شیرخشک هستیم، انتظار می‌رود تا پایان سال یکی از خطوط تولید جدید را بتوانیم راه‌اندازی کنیم.

 مدیرعامل شرکت لبنیاتی نیکونام نهاوند با تأکید بر اینکه هیچ‌گونه کمک دولتی‌دریافت نکرده‌ایم، اذعان کرد: تاکنون از محل اعتبارات و تسهیلات بانکی بهره‌ای نبرده‌ایم این درحالی است که طی دو سه سال گذشته چندین بار با پرداخت تسهیلات به مجموعه جهت اجرای طرح توسعه ازسوی جهاد کشاورزی موافقت و ما را به بانک معرفی کرده‌اند اما متأسفانه یا بودجه مورد نیاز فراهم نیست و یا اینکه بانک از دادن تسهیلات مصوب‌شده امتناع می‌کند .

  سوری با بیان اینکه حدود دو سال است که اجرای طرح توسعه‌ای شرکت به خاطر همین موضوع متوقف شده و به تعویق افتاده، اذعان کرد: در حال حاضر‌ تنها روی سرمایه شرکت و فعالیت آن حساب باز کرده‌ایم که بتوانیم تا پایان سال یک خط جدید راه‌اندازی کنیم .

 وی در پاسخ به این سؤال که اجرای طرح توسعه‌ای پیش‌بینی‌شده چه مقدار اعتبار نیاز دارد؟ گفت: آنچه که برای راه‌اندازی کامل طرح توسعه‌ای ‌نیاز بوده و مصوب شده بالغ بر 50 میلیارد تومان است که متأسفانه به بهانه نداشتن بودجه نیمه‌کاره رها شده است .

 مدیرعامل شرکت لبنی نیکونام نهاوند با بیان اینکه در صورت راه‌اندازی کامل خطوط جدید، به تعداد نیروی کار مجموعه حداقل 70 تا 80 نفر افزوده خواهد شد، ابراز کرد: متأسفانه ما حتی امکان استفاده از تسهیلات بانکی در قالب  سرمایه در گردش را نیز پیدا نکرده‌ایم در حالی که نوسان قیمت، تأمین مواد اولیه و در پی آن مدیریت مجموعه برای تولید را با دشواری مواجه کرده است.

 سوری افزود: از طرفی با نوسان قیمت ارز (دلار) بیشتر تأمین‌کنندگان مواد اولیه مورد نیاز ما به‌دنبال آن هستند که به ازای فروش محصول پولشان را به‌صورت نقد دریافت کنند؛ بنابراین شرایط دشواری را تحمل کرده و با چنگ و دندان این شرکت را پای کار تولید نگه داشته‌ایم.

 وی با بیان اینکه ضربه اصلی که در پی نداشتن مواد اولیه و سرمایه در گردش به شرکت وارد شده این است که مجموعه ما امکان صادرات به اسم خود را از دست داده، خاطرنشان کرد: درواقع بخشی از تولید با هدف صادرات در پی عدم توان لازم برای تأمین مواد اولیه را تاحدودی کنار گذاشته‌ایم.

این صنعتگر حوزه لبنیات با تأکید بر اینکه امکان صادرات برای مجموعه ما همچنان فراهم است، اذعان کرد: علاوه بر سرمایه در گردش در حوزه صادرات ما با ‌تعهد ارزی نیز دست و پنج نرم می‌کنیم در حالی که ایران در حوزه صادرات یک کشور منطقه‌ای است و عمده محصولات صنایع لبنی (حدود 67 تا 68درصد) آن به‌صورت عمده به عراق صادر می‌شود و تنها حدود 10 تا 15 درصد به پاکستان و بالغ بر هفت تا هشت درصد نیز به افغانستان و مابقی کشورهای منطقه صادر می‌شود .

سوری ادامه داد: مسئله این است‌ که‌ روابط با تجار عراقی به گونه‌ای پیش رفته که در محل کارخانه حاضر شده و به ریال محصول را خریداری می‌کنند اما متأسفانه در سال‌های 97 و 98  صادراتی که شرکت داشت را به نام خودمان اظهار کردیم .

وی با بیان اینکه همین اظهار ما را در تعهد ارزی به سازمان صنعت، معدن و تجارت بدهکار می‌کند و انگیزه صادرات را از ما گرفته زیرا در حال حاضر صادرات ما ریالی است نه ارزی، اما دولت از ما دلار می‌خواهد و حتی ما را متهم کرده و عنوان می‌کند که دلارهای حاصل از صادرات را چه کرده‌اید؟‌ گفت: به همین دلیل از همان مقطع زمانی به بعد دیگر صادرات نداشته و حتی نسبت به تمدید کارت بازرگانی هم اقدام نکردیم بلکه در گمرک نسبت به اظهار صادرات از طریق کارت بازرگانی تجار و دلال‌ها صادرات داریم.

مدیرعامل شرکت لبنی نیکونام نهاوند، با تأکید بر اینکه امروز صادرات شرکت به نام خودمان اظهار و ثبت نمی‌شود، اذعان کرد: مسئله این است که همچنان مالیات این محصول صادراتی را به امور مالیاتی پرداخت می‌کنیم این در حالی است که صادرات معاف از مالیات است.

 سوری در پاسخ به این سؤال که آیا این شرکت مجهز به دستگاه‌های روز دنیا است؟ گفت: متأسفانه کشور ما حدود 20 سال است که از فناوری روز دنیا عقب مانده و به همین دلیل شاهد مستهلک شدن ماشین‌آلات در بیشتر صنایع هستیم؛ بنابراین نیاز است که آن‌ها را به‌روزرسانی کنیم اما متأسفانه با تحریم‌های حاکم بر کشور امکان این امر فراهم نیست و مجبوریم ماشین‌آلات را به‌صورت دسته دوم و با هزینه‌‌کرد بالا از کشورهای عربی وارد کنیم.

 وی ادامه داد: علاوه بر اینکه متأسفانه دانش نصب این قطعات و ماشین‌آلات نیز در کشور وجود ندارد امکان بهره‌وری حداکثر از این ماشین‌آلات نیز برایمان فراهم نیست .

وی عنوان کرد: اگر شرایط به همین نحو پیش برود وضعیت ما بسیار بدتر از امروز خواهد بود و در حوزه صنعت به یک کشور سنتی بدل خواهیم شد.

 در ادامه مدیرعامل شرکت فرآورده‌های لبنی احسان سپیده نهاوند نیز با  اشاره به اینکه فعالیت بنده در عرصه صنایع لبنی از سال 74 آغاز شده، گفت: ساخت و ساز مجموعه از سال 75 آغاز و در سال 79  به اتمام رسید.

 علی‌احسان ظفری با بیان اینکه تولید در صنایع لبنی را نیز از همان سال 70 آغاز کردیم، گفت: آنچه این مجموعه تولید می‌کند بسته کاملی از محصولات لبنی است .

 وی با بیان اینکه این کارخانه لبنی در غرب ایران بالاترین ظرفیت را در این صنعت با حدود 800 تن ورودی شیر در روز داراست، اظهار کرد: تمام ماشین‌آلات و فناوری مستقر در این کارخانه، تولیدشده در شرکت تتراپک سوئد بوده و عملاً به‌روزترین‌خطوط تولید لبنیاتی است که تاکنون وارد ایران شده است .

  مدیرعامل و رئیس اتحادیه صنایع لبنی ایران، با تأکید بر اینکه متأسفانه این مجموعه در حال حاضر با حدود 30 درصد ظرفیت خود فعال است، تشریح کرد: بر این اساس برای حدود 100 نفر اشتغال‌زایی داشته‌یم در حالی که در صورت‌ امکان افزایش تولید بر حسب ظرفیت موجود، این رقم تا 500 نفر قابل افزایش است .

 ظفری در پاسخ به این سؤال که چرا در حال حاضر با ظرفیت 30 درصدی  فعالیت می‌کنید؟ ابراز کرد: شرایط نا به‌سامان حاکم بر اقتصاد کشور، عدم ثبات بازار و تغییر مستمر قوانین باعث شده که ما در حوزه صادرات دچار مشکل شویم زیرا این عوامل امکان تعهد به قراردادهای صادراتی را در پی نوسان قیمت دلار و افزایش قیمت مواد اولیه برای واحدهای صنعتی همچون شرکت ما تا حدود زیادی محدود می‌کند .

وی ادامه داد: از طرفی در بازار داخلی نیز به‌دلیل تورم و شرایط اقتصادی  حاکم بر جامعه شاهد کاهش قدرت خرید مردم هستیم به‌طوری مصرف سرانه لبنیات از سال 89 که 120 کیلو بود امروز به کمتر از 60 کیلو رسیده است.

 این فعال حوزه لبنیات، افزود: از طرفی هم امروز بانک‌ها با تولید و صنعت  زاویه گرفته‌اند و عملاً به کمک آن‌ها نمی‌آیند، درواقع این تولیدکنندگان هستند که خود به‌تنهایی علیرغم وجود مشکلات هنوز از تلاش در این مسیر دست نکشیده‌اند در حالی که صنعت لبنیات جزو صنایع پرسرمایه است .

ظفری در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر مواد اولیه مورد نیاز شرکت را به چه طریق تأمین می‌کنید؟ گفت: متأسفانه تنها بخش اندکی از شیر مورد نیاز را از استان تأمین می‌کنیم زیرا به‌جز دو دامداری صنعتی موجود در استان که متعلق به نهادهایی همچون بنیاد برکت است و عمده محصول تولیدی را نیز به خارج از استان می‌فروشند، در شهرستان دامداری صنعتی و پررونقی نداریم

وی ادامه داد: به‌ناچار عمده نیاز را از استان‌های همجوار و دوردست همچون اصفهان و غیره تأمین می‌کنیم در حالی که پیشتر حداقل در دامپروری سنتی با تولید 400 تن شیر جزو شهرهای پیشتاز در این صنعت بودیم .

 وی با تأکید بر اینکه متأسفانه امروز در شهرستان حدود 40 تا 50 تن شیر تولید می‌شود و جایگاهی در تولید این محصول ندارد، اظهار کرد: درخصوص ماشین‌آلات نیز به‌دلیل تحریم‌ها با مشکل تأمین قطعات مواجهیم و همین امر این صنعت را در آینده با مشکل مواجه خواهد کرد.

 این فعال حوزه لبنیات تأکید بر اینکه آنچه امروز مانعی بزرگتر از تأمین مواد اولیه پیش روی این صنعت قرار داده مواد مورد نیاز برای بسته‌بندی همچون پاکت‌ها است که به مباحث ارزی مرتبط می‌شود، اذعان کرد: موضوع این است که مواد تولید در داخل کشور از مرغوبیت کافی برخوردار نبوده و ضایعات زیادی دارند حال‌ آنکه در تهیه مواد خارجی نیز با عدم همکاری بانک مرکزی در حوزه تخصیص ارز مواجهیم؛ بنابراین امروز تأمین پاکت مرغوب جهت بسته‌بندی به بزرگترین دغدغه این صنعت بدل شده است .

 ظفری در پاسخ به این سؤال که آیا این مجموعه صادرات نیز دارد؟ گفت: به کشورهای افغانستان، پاکستان و تا حدودی قطر صادرات داریم، نکته این است که در ابتدا صادرات به نام شرکت انجام می‌شد اما با مطرح شدن قانون تعهد ارزی امروز این کار را از طریق دلال‌ها و تجار و با واسطه انجام می‌دهیم زیرا دولت در عین حال که برای تأمین مواد اولیه و یا سایر مباحث، ارزی را به این صنعت اختصاص نمی‌دهد‌ اما موضوع تعهد ارزی را مطرح می‌کند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته واقعیت این است که در حال حاضر کمک‌های دولتی زیادی مانند بسته‌های تشویقی صادرات، خرید مازاد شیر خام از دامداران، اختصاص یارانه و غیره صورت می‌گیرد اما همه این کمک‌ها درمان‌کننده دائمی نیستند، باید این زنجیره را از همان ابتدا تصحیح کرد و هزینه فرآورده‌های دامی را کاهش داد، دامداران به‌دلیل استفاده از شیوه‌های سنتی با هزینه تمام‌شده بالایی روبه‌رو می‌شوند اما اگر یک‌بار برای همیشه آن‌ها را به سمت تولید صنعتی سوق دهیم، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. در گام بعدی سیستم وام‌دهی بانک‌ها باید اصلاح شود و درنهایت نیز سیاست‌های بین‌المللی مورد توجه قرار داد.