حج برای نیل به عالی‌ترین مراتب توحید و برای نمایش وحدت است

وی گفت: حج همَانند همه تعالیم اسلامی ناظر به آخرت و دنیای مسلمانان است. هیچ آموزه‌ای از آموزه‌های دینی را سراغ نداریم که انسان مسلمان را در خلوت و به دور از جمع و جماعت و محدود به خودش و خدا بپسندد، بلکه همه تعالیم اسلام در پی اعتلای دنیا و آخرت مسلمانان بوده و دین اسلام از اینکه غرق در مسائل دنیوی بشویم را نمی‌پسندد. کما اینکه در مسائل معنوی غرق شدن و فارغ شدن از نیازهای مادی و مشکلات انسان‌ها و مسائل اجتماعی را نیز نمی‌پسندد.

عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب بیان کرد: در آیات مخصوص حج مانند آیه 196 سوره بقره تا آیه 202 که صحبت از فریضه حج می‌شود تاکید ویژه‌ای بر توجه به منافع دنیوی و اخروی شده است. فریضه حج که با آیه «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ ۚ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ» شروع می‌شود تاکید می‌کند که حج، حاجیان باید در پی رفع رفث و فسوق و جدال باشد. در فضایی که سخن از حج گفته می‌شود صحبت از تعادل بین دنیا و آخرت است. همان صراط مستقیمی که در سوره فاتحه الکتاب آمده است. در نماز موقعی که سوره فاتحه الکتاب را می‌خوانیم 10 بار در یک روز از خداوند می‌خواهیم که ما را در این مسیر پایدار نماید. آن راه میانه و راستی که نه گرفتار افراط برخی از ادیان ابراهیمی است و نه منحرف به سمت برخی دیگر از ادیان ابراهیمی است که از دنیا کناره گرفته‌اند.

شریعتمداری اظهار کرد: اسلام دین میانه و امت وسط است. اسلام نه غرق در دنیا می‌شود و نه فارغ از دنیا. همین مضمون در آیات حج نیز آمد است. حج در پیرامون خانه‌ای است که قرآن درباره آن می‌فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ»؛ خانه‌ای که بیت الله است و اضافه تشریفی به خداوند دارد. خداوند می‌فرماید که این خانه برای انسان و برای مردمان قرار داده شده است.

وی گفت: در آیه دیگری از آیات حج مشخصاً از اهل قبله خواسته شده است که در موسم حج، در پی منافع خودشان باشند. مسلمانان باید به دنبال آنچه به سوی دنیا و عقبای آنهاست باشند. «وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَیٰ کُلِّ ضَامِرٍ». فراخوانی حج را اعلام کن تا فوج فوج حج گزاران پیاده و سواره بیایند و خودشان را به بیت‌الله الحرام برسانند. در آنجا اولین تکلیفی که قرار داده شده است لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ؛ یعنی در اولین تکلیف منافع خود انسان‌هاست. همچنین در پی‌اش آمده «وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِی أَیَّامٍ مَعْلُومَاتٍ». یعنی ابتدا به دنبال منافع خود باشند و سپس در یاد خدا باشند و در روزهایی مشخص، برای نعمت‌هایی که خدا به آنها داده است شکرگزاری کنند؛ همچنین آمده است: «عَلَیٰ مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ؛ فَکُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ». آنها را از حیوانات بهائم (یعنی شتر و گاو و گوسفند) روزی داده است. پس از آن تناول کرده و فقیران بیچاره را نیز (از قربانی‌ها) طعام دهید.

عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: حج یک فریضه جمعی است و شکوه اسلام را به نمایش می‌گذارد، چراکه می‌خواهد انس و الفت میان مسلمان‌ها ایجاد کند. حج مأموریتی است که هم ناظر به دنیای مسلمانان است و هم ناظر به آخرت آنهاست. در این زمینه محمدحسین آل کاشف الغطا بیان کرده است که اسلام بر دو کلمه و دو ستون استوار است. کلمه التوحید و توحید الکلمه. منظور از سخن توحید آن است که همه چیز معطوف به نیل به مقامات توحیدی باشد و دیگری سخن واحد داشتن است. حج برای نیل به عالی‌ترین مراتب توحید و برای به نمایش گذاشتن وحدت است و این یک حرکت توحیدی است. مرحوم علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریفه نوشته‌اند که المنافع نوعان، منافع بر دو نوع هستند، منافع دنیوی و اخروی. منافع دنیوی که باعث پیشرفت در زیست اجتماعی انسان‌هاست و همه کاستی‌هایی که در زندگی آنهاست (در سیاست و تجارت و…) را با گفت‌وگو و تعامل برطرف می‌کند.

شریعتمداری در پایان افزود: در کنار حج، برائت از مشرکان قرار دارد. برائت از مشرکان توسط جمهوری اسلامی ایران احیا شد و به فرمان امام راحل جایی در حج ابراهیمی باز کرد. از همین برائت خواهی‌ها و تظاهرات برائت‌طلبانه بود که حرکت‌های جهادی در لبنان و فلسطین ایجاد شد. اولین گروه‌های جهادی در فلسطین بعد از حج خونین و بعد از بازگشت از آن پاگرفتند. در کنار این تبری از دشمنان، مسلمانان باید از این فرصت برای همنشینی‌ها و هم‌اندیشی‌ها استفاده کنند. در کشورهای اسلامی با گونه‌های مختلفی از حکمرانی و رویکردهای سیاسی و اجتماعی روبه‌رو هستیم و کسی نمی‌تواند مدعی بهترین الگو باشد و بگوید که الگویش بی‌نیاز از دیگر الگوهاست. مسلمانانی که در یک گستره متنوع جغرافیای، قومیتی و سیاسی زندگی می‌کنند در ایام حج بهترین فرصت را دارند تا که کنار هم بنشینند و درباره تجربه‌هایشان صحبت کنند و یکدیگر را نقد کنند و پاسخ بشوند. به نظر می‌رسد این فضا در حج کم است و باید بیشتر به آن پرداخت و تجربه‌های هم‌اندیشی را بیشتر کرد.