هویت شهری؛ ایجاد مشارکت و هدفمندی مکان‌ها

بعضی از مکان‌ها چنان حس راحتی و جذابیت در بازدیدکننده ایجاد می‌کنند که فرد خود را متعلق به آنجا می‌داند؛ به این حس در در روانشناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی شهری، حس تعلق به جامعه گفته می‌شود، به‌طوری‌که فرد خود را در خانه خود می‌پندارد و نمی‌خواهد از آن جدا شود.

در دهه گذشته تلاش‌های متعددی برای مفهوم‌سازی هویت شهری در زمینه روان‌شناسی اجتماعی و محیطی انجام شده است و در این راستا فعالیت‌های مربوط به هویت، وابستگی و حس مکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ارتباط فرد با محیط اساساً ناشی از تجربیات ملموس او است و محیط به معنای نمادین خود به‌عنوان گوشه‌ای از مفاهیم اجتماعی و عاطفی از طریق روابط عینی افراد به دست می‌آید.

هرچند ایجاد حس تعلق می‌تواند برای مکان‌های مختلف چالش‌برانگیز باشد، اما طراحی، قدرت القای ارتباط و جرقه‌زنی احساسات را حتی به صورت ناخودآگاه دارد و می‌تواند در هر مقیاسی از یک شهر کامل، یک محله کوچک، خیابان و پارک‌ها گرفته تا یک ساختمان کوچک، مغازه و کافه موفقیت‌آمیز باشد. در ادامه تأثیر متقابل هویت شهری و مشارکت مردمی با بررسی یک شهر در ایالات متحده آمریکا بیان می‌شود.

*ایجاد انجمن در یک شهر

شهر سانتا مونیکا در ایالت کالیفرنیا مانند هر شهر دیگر شامل چندین محله، ناحیه و مقاصد تفریحی همچون اسکله سانتا مونیکا، پارک پالیزادز، خیابان مرکزی شهر و خیابان مونتانا می‌شود که هر کدام درحالی‌که ویژگی خاص خود را دارند، با مفهوم فرهنگ سانتا مونیکا که در سرتاسر شهر یکسان است، به هم گره خورده‌اند. در هر قسمت از شهر حضور اقیانوس و احترام به تاریخ، معماری و طراحی به‌وضوح احساس می‌شود.

این احساس تصادفی نیست بلکه هیئت بازبینی معماری سانتا مونیکا با تعیین روش‌ها و حفظ مناطق موجود با زیبایی طبیعی و اهمیت فرهنگی اطمینان حاصل می‌کند که تمام ساختمان‌ها، سازه‌ها، المان‌های شهری و سایر پیشرفت‌ها به حفظ شهرت، وسعت و کیفیت سانتا مونیکا به‌عنوان مکانی زیبا کمک می‌کنند.

به این ترتیب با ایجاد یک فرهنگ مشترک جامعه را به هم متصل می‌کند و باعث می‌شود 90 هزار ساکن این شهر و هزاران بازدیدکننده احساس کنند که در خانه خود هستند. هدف از این کار ترویج یکسانی نیست، بلکه استفاده از قدرت طراحی برای پیشرفت هویت شهری و کمک به ایجاد احساس تعلق در ساکنان و بازدیدکنندگان شهر هست.

*تعیین هدف برای یک مکان

برای اینکه در یک شهر یا یک منطقه داخل شهر از نظر فرهنگی احساس تعلق وجود داشته باشد، باید شهر از نظر فیزیکی نیز به هم متصل باشد. همین مسئله یکی از چالش‌های مرکز آریزونا در فینیکس بود. مرکز آریزونا زمانی که در سال 1990 افتتاح شد، نقش بزرگی در توسعه و احیای مرکز شهر فینیکس ایفا کرد، اما مانند بسیاری دیگر از مراکز خرید با کاربری مختلط در آن زمان، رو به داخل و محصور طراحی شده بود. صاحبان این مرکز تجاری در 2017 تصمیم به بازآفرینی این مکان کردند تا آن را دوباره با محیط اطراف آن در شهر مرتبط کنند و فضایی برای تجمع ایجاد کنند که جامعه به‌شدت به آن نیاز داشت.

در این طرح دیوارها یا به‌طور کامل برداشته شدند یا تا حدی باز شدند، بخشی از مرکز به یک فضای عمومی تبدیل شد که اکنون پذیرای مردم برای ورود و مشارکت است، تابلوها و سایر عناصر طراحی‌شده بخش بزرگی از طرح دعوت به مشارکت هستند که در عین حال فرهنگ شهر را نیز گرامی می‌دارند. تابلوهای جدید رنگارنگ‌تر هستند و رنگ‌های طبیعی منطقه جنوب غربی را منعکس می‌کنند.

عناصر دیگر این مرکز به‌گونه‌ای طراحی شدند که درخشنده باشند و صداهای محیطی را منتشر کنند تا این مرکز را به محیطی تبدیل کنند که افراد با آن تعامل دارند. تابلوهای خیابانی برند جدید مرکز آریزونا را نشان می‌دهد که رهگذران را به ورود و تعامل با این مکان دعوت می‌کند. همه این موارد در ایجاد حس تعلق در بازدیدکنندگان فعال‌تر از قبل عمل می‌کند.

*فعال‌سازی فضا با استفاده‌های جدید و متنوع

فضاهای عمومی در یک ملک شهری مانند مرکز آریزونا می‌تواند و باید با رویدادهایی مانند بازارهای کشاورزی، نمایشگاه‌های صنایع دستی، شب‌های فیلم و کنسرت فعال شود. این فعالیت‌ها نه‌تنها ساکنان محلی، کارکنان اداری، دانشجویان و گردشگران را درگیر می‌کند، بلکه باعث ایجاد حس اجتماعی در بین مستاجرین تجاری ملک مثل خرده‌فروشان و رستوران‌داران می‌شود و حس کمک به حفظ فضا را در آنها تقویت می‌کند.

این همان فضای تجمعی است که صاحبان مرکز آریزونا برای کمک به پر کردن خلأ محله در نظر گرفته بودند و در نتیجه راهکار اجراشده، امروز مردم در این مرکز در حال معاشرت و تعامل هستند یا در گوشه‌ای نشسته‌اند و با لپ تاپ کار می‌کنند و همگی احساس خوبی دارند، گویی در خانه خودشان هستند.

در مرکز خرید سانتا مونیکا نیز فضای موجود با اشکال جدیدی از فعالیت بازآفرینی می‌شود، موزه کودکان کیتون آماده افتتاح در طبقه سوم است. این موزه از نزدیکی به یک مرکز خرده‌فروشی و رستوران محبوب بهره می‌برد و جامعه پر جنب‌وجوش موجود از بازدیدکنندگان مرکز سانتا مونیکا را به بازدید دعوت می‌کند.

به‌طور متقابل، مستأجران فعلی سانتا مونیکا شامل صاحبان مغازه‌ها و رستوران‌ها از حضور یک همسایه جدید و منحصربه‌فرد بهره‌مند می‌شوند که کودکان و مراقبان آنها شامل خانواده‌ها و گروه‌های مدرسه را به بازدید فرامی‌خواند. این موزه پیش‌بینی می‌کند سالانه 300 هزار بازدیدکننده داشته باشد.

*استفاده از مشارکت مردم برای بهبود تعامل

درگیر کردن جامعه و تشویق به مشارکت در پروژه‌ها، بخش بزرگی از کمک به مردم برای احساس تعلق به یک مکان است. برای موفقیت بیشتر باید فراخوان این مشارکت‌ها مدت‌ها قبل از ساخت یا بازسازی یک فضا اعلام شود. برای مثال، مرکز آریزونا با در نظر گرفتن این نکته که بسیاری از بازدیدکنندگان، دانشجویانی از دانشگاه ایالتی آریزونا در نزدیکی این مرکز یا شرکت‌کنندگان در کنفرانس‌های مرکز کنوانسیون فونیکس در سه بلوک دورتر هستند، دو گروه کاربری با اولویت‌های متمایز برای مشارکت در پروژه تعریف کرد.

این مرکز از فضاهای خالی برای نمایش طرح‌های نوسازی، حتی در مراحل اولیه استفاده کرد. این گروه‌های کاربری برای به اشتراک گذاشتن ایده‌ها و نظرات دعوت می‌شدند تا ترجیحات و اولویت‌های طراحی و بازآفرینی مکان را مشخص کنند. مهم‌تر از آن، ایجاد احساس ارزشمندی در این دو گروه بود که احتمال بازگشت آنها برای تجربه فضای جدید به‌عنوان یک مشتری فعال و متعهد را افزایش می‌داد.

یکی دیگر از فعالیت‌هایی که استراتژی طراحی را مشخص می‌کند، انجام انواع تحقیقات در محل همچون عکس‌برداری از محله اطراف و عناصر طبیعی و ساخته دست بشر و مصاحبه‌های محلی است. مشاهده و تجزیه و تحلیل نحوه حرکت گروه‌های مختلف و استفاده از فضا به اجرای یک طرح مردم‌محور کمک می‌کند و حس تعلق بیشتری در بازدیدکنندگان و مخاطبان ایجاد می‌کند.

*پیش‌بینی نیازهای آینده

ایجاد و حفظ احساس مالکیت و تعلق در میان افراد به دریافت بازخورد مداوم آنها نیاز دارد. موفق‌ترین طرح‌های امروزی انعطاف‌پذیر هستند و می‌توانند با تکامل نیازهای جامعه تغییر کنند و سازگار شوند. در نتیجه این نوع مشارکت‌ها، قوانین به‌جای تعیین محدودیت‌ها بر حفظ فرهنگ و گره زدن رشته‌های مشترک یک جامعه تمرکز می‌کنند. دستورالعمل‌هایی که توسط گروه‌هایی مانند هیئت بازبینی معماری سانتا مونیکا، یا قانون منطقه‌بندی فونیکس وضع و اجرا می‌شوند، باید همزمان نیازهای بلندمدت و پیشینه تاریخی را در نظر بگیرند.