«خانواده»، تنها سنگر صیانت از منافع جامعه

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

بنابراین با توجه به اهمیت جایگاه خانواده در سلامت و امنیت جامعه، بر آن شدیم تا دراین‌باره گفت‌وگویی را با علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه به‌طور کلی ما در جامعه پنج نهاد اصلی سیاست، اقتصاد، آموزش، مذهب و خانواده داریم، گفت: به عبارت ساده‌تر طی طول تاریخ در هیچ‌جای دنیا نمی‌توان جامعه‌ای پیدا کرد که این پنج نهاد را نداشته باشد.

علیرضا شریفی یزدی با تأکید بر اینکه از بین پنج نهاد مذکور خانواده از اهمیت بالاتری بنا به دلایل مختلف برخوردار است، افزود: دلیل اول به این موضوع بازمی‌گردد که نخستین گهواره و مکان تربیتی هر انسانی، خانواده است.

وی ادامه داد: به همان نسبت بیشترین تأثیر را بر فرزندان می‌گذارد؛ از طرفی در این نهاد برخلاف دیگر نهادها و مخصوصاً نهاد اقتصاد، آموزش و سیاست، مبانی و ارتباطات بین اعضا نه بر مبنای قانون، بلکه بر مبنای مهر و محبت و عاطفه است.

شریفی یزدی با تأکید بر اینکه نکته بعدی حائز اهمیت در نهاد خانواده به مدت‌زمانی بازمی‌گردد که هر انسان با این نهاد مرتبط است، خاطرنشان کرد: آنچه مسلم است اینکه میزان ارتباط با سایر نهادها، دارای چارچوب و زمان خاصی است؛ این درحالی بوده که خانواده، یک نهاد باز است که افراد تا زمان زنده بودن درصورت وجود خانواده، با آن ارتباط خواهند داشت. به همین دلیل خانواده در جامعه برخلاف نهادهای دیگر، از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است.

وی در پاسخ به این سؤال که درحال حاضر شرایط و جایگاه خانواده در جامعه ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ گفت: متأسفانه به دلایل مختلف نهاد خانواده در جامعه ما شرایط مطلوبی ندارد.

این جامعه‌شناس افزود: دلیل مسئله مذکور به این موضوع بازمی‌گردد که وقتی نهادهای دیگر «دژکارکردی» دارند و به‌عبارتی کارکردهای خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند، شرایط این‌گونه می‌شود و به همین منوال ادامه پیدا خواهد کرد.

وی با بیان اینکه مخصوصاً طی دو دهه گذشته فشار دیگر نهادها نیز روی خانواده است یعنی مجبور شده دژکارکردی نهادهای دیگر را جبران کند، گفت: مثلاً وقتی نهاد اقتصاد که از تولید تا خدمات، سیستم تجاری و غیره را دربرمی‌گیرد، به‌درستی عمل نکند و در پی آن درآمدی که از نهاد اقتصاد عاید خانواده می‌شود پاسخگوی معیشت و نیاز اعضا نباشد، والدین مجبور می‌شوند هر دو کارکرد را داشته باشند و حتی در بسیاری از موارد کار کردن به‌صورت دوشیفت انجام می‌شود؛ پس زمان زیادی را در خارج از خانه سپری می‌کنند تا بتوانند نقیصه موجود در نهاد اقتصاد، جبران کنند.

این روان‌شناس اجتماعی افزود: مثال دیگر اینکه وقتی در حوزه آموزش این نهاد به وظیفه ذاتی خود که آموزش و تربیت است، به‌درستی جامه عمل نپوشاند؛ نهاد خانواده است که می‌بایست جبران مافات کرده و فرزند خود را با پرداخت هزینه مضاعف، به کلاس خصوصی بفرستد تا بتواند کار نهاد آموزش را تکمیل کند.

شریفی یزدی با بیان اینکه بدکارکردی مذکور در نهاد سیاست نیز باری مضاعف بر دوش خانواده تحمیل کرده است، ابراز کرد: کارکرد اصلی این نهاد ایجاد نظم و امنیت در جامعه است، حال آنکه وقتی خانواده در جامعه احساس امنیت نکند، برای مثال مجبور است جهت تردد فرزندش در شهر اسنپ و یا سرویس خصوصی بگیرد.

وی ادامه داد: درواقع مجموعه عوامل عنوان‌شده باعث آن هستند که والدین به کارکرد اصلی خود در خانواده کمتر رسیدگی کنند؛ حال آنکه کارکرد اصلی خانواده را می‌توان در بخش فرزندآوری و تربیت آن خلاصه کرد. بنابراین وقتی والدین زمان زیادی در بیرون منزل هستند، اولاً رغبتی به فرزندآوری ندارند و یا اینکه به تک‌فرزندی روی می‌آورند و ثانیاً دیگر فرصتی برای تربیت درست فرزندان و رسیدگی به آن‌ها ندارند.

این روان‌شناس اجتماعی ابراز کرد: نتیجه تداوم این روند در جامعه آن است که نهاد خانواده در جامعه امروز ایران به‌شدت تحت تأثیر بدعملکردی و دژکارکردی سایر نهادها قرار گرفته که همین امر باعث تحمیل فشار زیاد بر این نهاد است؛ به همین دلیل در جامعه امروز یا نهاد خانواده تشکیل نمی‌شود و یا اینکه وقتی خانواده‌ای تشکیل می‌شود، به فکر فرزندآوری نبوده و یا اینکه بسیار دیر برای آن امر اقدام می‌کنند، به‌طوری که اغلب به تک‌فرزندی گرایش دارند.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از مشکلاتی که نهاد خانواده در جامعه امروز با آن مواجه بوده آشفتگی درونی است، ادامه داد: این مهم از یک‌سو به خانواده‌هایی که دچار طلاق عاطفی شده‌اند منتج شده و از سوی دیگر در بسیاری از موارد شاهد بروز طلاق رسمی هستیم که درواقع بیانگر گسستگی در خانواده است.

این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه امروز آمار بیانگر آن است که 30 درصد خانواده‌های ایرانی به خانواده‌های گسسته بدل خواهند شد، اذعان کرد: حدود 50 درصد خانواده‌های ایرانی نیز جزء خانواده‌های آشفته (طلاق عاطفی) هستند و درنهایت چیزی حدود 20 تا 22 درصد خانواده شکفته در کشور داریم که می‌توان این نوع از خانواده‌ها را مطلوب قلمداد کرد.

وی در پاسخ به این سؤال که وضعیت نهاد خانواده باید در جامعه چگونه باشد تا کارکردهای مطلوبی را از آن شاهد باشیم؟ خاطرنشان کرد: به هر اندازه در جامعه خانواده شکفته (یعنی خانواده‌ای که از یک‌سری اصول اولیه تربیتی، اقتصادی، عاطفی و روابط میان‌متنی درست برخوردار باشد) وجود داشته باشد، طبیعتاً پیامدهای مثبت آن به جامعه منتقل می‌شود؛ به‌طوری که از این طریق نواقص موجود در جامعه نیز مرتفع می‌شود.

این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه رابطه خانواده و جامعه یک رابطه لازم و ملزوم و دوسویه است، ابراز کرد: این بدان معنا است که هرچه‌ ما یک خانواده قوی‌تر، شکفته‌تر و درعین‌حال ازنظر اصول تربیتی با ساختار صحیح‌تری داشته باشیم، طبیعتاً باید انتظار داشت که مشکلات جامعه کاهش پیدا کند.

وی ادامه داد: از طرفی هرچه یک جامعه به‌هنجار داشته باشیم، یعنی همه‌چیز در سایر نهاد سر جای خود قرار گرفته و مسیر صحیحی را طی می‌کند؛ این مهم خود در تشکیل خانواده شکفته‌تر و پایدارتر مؤثر خواهد بود.

شریفی یزدی ابراز کرد: با این وجود همچنان نهاد خانواده در جامعه ما مهم‌ترین سنگر است و به همین دلیل بوده که این حجم از فشار بر او وارد می‌شود.

وی با بیان اینکه درواقع نهاد خانواده طبق تحلیل اولی که ارائه دادم (بدکارکردی سایر نهادها را جبران می‌کند) مهم‌ترین بخش جامعه امروز ایران است، افزود: هنوز ما به آن دل بسته و امید داریم تا بتواند فرزندان آینده کشور را به شکل مناسبی تربیت کند.

این روان‌شناس اجتماعی با اشاره به دلایل این امیدواری، گفت: نخست اینکه امروز اعضای خانواده نسبت به قبل کمتر شده‌اند و دوم اینکه دلسوزی در نهاد خانواده بسیار بالا است و درنهایت اینکه پدر و مادر ایرانی به‌صورت سنتی پدر و مادران ایثارگر، دلسوز و درعین‌حال دوراندیشی هستند؛ به‌طوری که ازخودگذشتگی از ویژگی‌های بازر والدین ایرانی است. بنابراین نهاد خانواده امروز حافظ منافع اصلی جامعه و درعین‌حال آخرین سنگر حفظ سنت‌ها در جامعه است.

مع‌الوصف، با توجه به آنچه گفته شد، خانواده‌ها اساساً اجزای سازنده جامعه هستند و به‌عنوان بستری برای پرورش شهروندانی که به جمعیت جامعه تبدیل می‌شوند، عمل می‌کنند؛ به عبارت دیگر خانواده مسئول رشد کودکان به بزرگ‌سالانی است که بعداً درمجموع به جامعه تبدیل خواهند شد. به‌طور کلی، ارزش‌های خانواده در جامعه منعکس می‌شود و به همین دلیل خانواده برای جامعه بسیار مهم است و نباید از اهمیت و نقش آن در سلامت و امنیت جامعه غافل شد.

نکته اصلی این است که اگرچه همه از یک پدر و مادر به دنیا می‌آیند، اما همه در خانواده‌ای خوب به دنیا نمی‌آیند؛ حال آنکه فقدان خانواده‌های قوی و دلسوز به روش‌های مختلفی، می‌تواند باعث سقوط جامعه مدرن شود.