آب رفتن فضای آموزشی در شهرک‌های اقماری

سپهرغرب، گروه - عباس سریشی:

اما با این حال و بر اساس آخرین اطلاعات، اخبار و اعلام رسمی از سوی وزارت آموزش و پروش و صدالبته با احتساب همه فضاهای آموزشی موجود اعم از ساختمانی، کانکسی، کپری و... این میزان هم‌اکنون کمتر از 5.5 متر مربع محاسبه می‌شود. با احتساب اینکه هم‌اکنون قریب به 14 میلیون دانش‌آموز در کشور ما مشغول به تحصیل هستند، از منظر کارشناسان و در خوش‌بینانه‌ترین حالت 40 میلیون مترمربع کمبود فضای آموزشی داریم که این امر نشان‌دهنده آن است که چقدر با میزان مطلوب و استاندارد فاصله داریم.

البته برای درک عمیق‌تر و بهتر این وضعیت کافی است بدانیم که به گفته رئیس سازمان نوسازی توسعه و تجهیز مدارس کشور از همین تعداد فضای آموزشی موجود در کشور نیز 27 درصد شامل مدارسی است که باید تخریب و از نو ساخته شوند مضاف بر اینکه 34 درصد مدارس نیز نیازمند مقاوم‌سازی بوده و نهایتاً یک هزار و 700 کلاس درس در کانکس و 987 کلاس نیز در مدارس خشتی و گلی تشکیل می‌شود.

توجه به این امر از آن حیث دارای اهمیت است که جدا از اصل 30 قانون اساسی که دولت را موظف به تأمین فضا و وسایل آموزش و پرورش رایگان برای همه دانش‌آموزان تا پایان دوره متوسطه کرده و یا بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، دولت به‌عنوان متولی اصلی مدرسه‌سازی ضمن ایجاد زیرساخت‌های جدید، باید نسبت به توسعه و تجهیز مدارس موجود، قرار دادن پروژه‌های نیمه‌تمام در فهرست اولویت‌های کاری، حذف مدارس کانکسی، خشتی و یا کپری توجه ویژه به حاشیه شهرها و... اقدام کند؛ اما با توجه به شرایط فعلی و کمبود‌های جدی و غیر قابل انکاری که در سرانه فضای آموزشی داریم، نمی‌توان افق خوبی را برای این وزارتخانه عریض و طویل و پرهزینه تصور کرد.

البته این در حالی است که افزایش سهم سرانه آموزشی مبتنی بر عدالت توزیعی، ارتباط مستقیمی با بهبود سطح شاخص‌های کیفی جامعه داشته و طبیعی است که هرگونه بی‌توجهی و کم‌دقتی در تأمین نیازمندی‌های این حوزه به‌عنوان مرکز پرورش سرمایه انسانی ممکن است کشور را در آینده با وضعیت نگران‌کننده و یا حتی چالش‌های بزرگ مواجه سازد.

*مقایسه یک سلسله ادعا با زنجیره واقعیت

هرچند رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور استان همدان را در ردیف 15 استان زیر خط میانگین شهری و یا 10 استان در حوزه روستایی فاقد سرانه فضای آموزشی مناسب عنوان نکرده و مدیرکل آموزش و پرورش استان نیز طی گزارش کاری که در جمع اصحاب رسانه ارائه داد عنوان و یا به تعبیر بهتر ادعا کرد که شرایط فعلی به گونه‌ای است که تقریباً در هر یک و نیم ساعت یک کلاس ساخته شده و بر این اساس مجموعاً طی دو سال اخیر یک هزار و 942 کلاس درس به سرانه آموزشی استان اضافه شده است.

اما با این حال و در یک مقایسه سرانگشتی میان این ارقام و مشاهدات موجود کاملاً مشخص می‌شود که هنوز سرانه آموزشی در استان به‌خصوص شهر همدان نه‌تنها کمتر از حد استاندارد بوده و موضوع کمبود جدی سرانه در شهر با نرخی قریب به 25 درصد تراکم کلاس دانش‌آموزی در بین استان‌های غرب کشور همدان به قوت خود باقی است و کماکان زیر خط میانگین سرانه قرار داریم؛ بلکه با توجه به آنکه بسیاری از مدارس موجود نیز به‌دلیل عمر بالا و قرار گرفتن در فهرست تخریب و نوسازی و یا فقدان امکانات جدید از یکسو و افزایش جمعیت مناطق و نواحی در سوی دیگر، آنگونه که باید و شاید پاسخگوی نیاز دانش‌آموزان نیستند.

در این خصوص کارشناسان بر این باورند که جدا از مبحث توجه و اتکا به داشته‌های قبلی اما متأسفانه طی چند دهه گذشته و در حالی که روند اجرای پروژه‌های انبوه‌سازی مسکن در شهر و متعاقباً شهرک‌های اقماری همدان سرعت داشته اما بر اساس نیاز، زیرساخت‌های آموزشی مورد نیاز ساکنان آن‌ها تأمین نشده، این در حالی است که بر اساس طرح مسکن ملی، کاربری آموزشی در این امر پیش‌بینی شده و مدارس ساخته‌شده باید به آموزش و ‌پرورش تحویل داده می‌شد اما یا چنین اتفاقی روی نداده و یا اینکه بعضاً با تأخیر نیز تحویل داده‌شده که تکافوی نیاز ساکنان را نمی‌دهد.

بنابراین بسیاری از ساکنان و مدیران نظام آموزشی مناطق شهری همدان و به‌خصوص نواحی حاشیه و شهرک‌های اقماری و پروژهای مسکن ملی مجبورند با اکتفا به همان سرانه قبلی روزگار بگذرانند که این امر خود موجب بروز مشکلات بسیاری شده. ضروری است با توجه‌ به افزایش جمعیت دانش‌آموزی در مقاطع مختلف تحصیلی و جنسیتی درخصوص جذب و تخصیص اعتبارات (اعم از نوسازی، تجهیز و تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام) سهم استان و شهر‌ مورد بازنگری جدی قرار گیرد.

در واقع وجود همین مشکلات قبلی به موازات کندی اجرا و اتمام طرح‌های آموزشی دولتی به‌ویژه در شهرک‌های اقماری همدان باعث شده تا بسیاری از خانواده‌ها نه از سر دلخوشی و رضایت و یا تمکن مالی بلکه از سر ناچاری و عدم رضایت از شرایط مدارس دولتی، به‌دنبال ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس غیرانتفاعی باشند که به تعداد زیادی در گوشه‌گوشه شهر ایجاد شده و سال به سال نیز بر تعداد آن‌ها اضافه می‌شود.

*گرفتار در تنگنای امروز، امیدوار به گشایش فردا

هرچند داستان کمبود سرانه فضای آموزشی در شهری مانند همدان حکم یک بیماری مزمن چندساله و فراگیر را دارد اما با این حال گذر و نظری بر وضعیت سه شهرک بزرگ اقماری آن یعنی شهید مدنی، شهید بهشتی و فرهنگیان در این حوزه نه یک آینه تمام‌نما بلکه مشتی به بزرگی یک خروار است.

درواقع این سه شهرک مسکونی با توجه به چند موضوع مشترک یعنی رشد پرسرعت ساخت‌و‌ساز، پذیرش جمعیت بیشتر از حد و به‌عنوان اقمار مهم جمعیتی، هر روز و هر ساعت با مشکلات عدیده و پیچیده‌ای مواجه و دست به‌گریبان هستند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها فقدان مدرسه و فضای آموزشی کافی و متناسب با جنسیت و مقاطع تحصیلی دانش‌آموزان است.

البته نباید از نظر دور داشت که در گذشته‌ای دور و مبتنی بر نیاز و جمعیت چنددهه قبل، تعدادی مدرسه در این شهرک‌ها ایجاد شده و تعدادی پروژه جدید نیز به این سرانه اضافه شده و یا در مراحل پایانی ساخت قرار دارند که انتظار می‌رورد با ورود آن‌ها به چرخه کاربری تاحدودی از بار سنگین مدارس قبلی کاسته شود. با این حال اما تا رسیدن به آن زمان کماکان این والدین و دانش‌آموزان هستند که باید متحمل کمبودها و تبعات این تعلل و امروز و فرداکردن‌ها باشند.

موضوعی که به تصریح برخی مطلعان و کارشناسان از ضرر و زیان مالی، تحمیل هزینه‌های مدارس غیر انتفاعی، اجبار به حضور در مدارس دوشیفته با تعداد بالای دانش‌آموز و یا درس خواندن در مدارس کانکسی و میز و صندلی‌های فرسوده شروع شده و تا افزایش مشکلات اجتماعی، تحصیلی، فرهنگی و سلامت ناشی از تردد روزمره برای تحصیل در مدارس سطح شهر ادامه می‌باید.

حالا اینکه چه وقت مسئولان و تصمیم‌گیران قصد دارند با درک مشکلات ساکنان این شهرک‌های پرجمعیت از لاک دفاعی خارج شده و به دور از هر وعده و وعید پاسخی درست و درمان به مطالبات آن‌ها بدهند هم خود داستانی دارد به بلندای هزار و یک شب.

از این رو خبرنگار سپهرغرب بنا به رسالت ذاتی خویش ضمن ارج نهادن به خدمات و تلاش‌های صادقانه کارکنان مدارس این شهرک‌ها که به‌نوعی خود نیز متحمل کمبودها و مشکلات هستند، نتایج حاصل از 60 گفت‌وگوی انجام‌شده با والدین دانش‌آموزان این سه منطقه با محوریت اظهارنظر در خصوص کم و کیف وضعیت مدارس این سه شهرک را در ادامه ارائه کرده است، به آن امید که شاید از این ره‌آورد و به همت مسئولان دلسوز و متعهد گره‌ای باز و سنگی از مسیر برداشته شود.

*جمع‌بندی

- تقریباً 100 درصد گفت‌وگوشوندگان در شهرک‌های مدنی، بهشتی و فرهنگیان تأکید داشتند که با توجه به نرخ جمعیت حال حاضر و اینکه ساخت‌وسازها ادامه داشته و به‌تدریج بر این نرخ نیز افزوده می‌شود، فضاهای آموزشی موجود، دیگر جوابگوی نیاز ساکنان نیست.

- همین گروه با اشاره به قدمت چندساله برخی مدارس آن‌ها را واجد شرایط نوسازی و مقاوم‌سازی دانستند. در عین حال میزان سرانه جدیدالاحداث را هم مناسب و متوازن با نیاز ارزیابی نکردند.

- 96 درصد مصاحبه‌کنندگان، عمده مدارس موجود را فاقد بایستگی‌های لازم درخصوص وسایل گرمایشی و سرمایشی، رنگ‌آمیزی و زیبایی سرویس‌های بهداشتی، آبخوری و بعضاً حتی روشنایی مناسب... می‌دانند.

- 81 درصد افراد معتقدند ده‌ها سال است که از عمر مفید میز، صندلی، تابلو و کمد این مدارس گذشته و عموماً کهنه و فرسوده شده و نیازمند تعویض هستند.

- تقریباً همین گروه معتقدند تاکنون اقدام قابل قبولی در خصوص تجهیز این مدارس به سیستم اطفای حریق، زنگ خطر، راه‌پله اضطراری، رایانه، دیتا و... صورت نشده است.

- جمعی بالغ بر 74 درصد گفت‌وگوشوندگان تأکید داشتند که روند اتمام ساخت معدود مدارس جدید نیز بسیار کندتر از حد معمول بوده و امیدی به بهره‌گیری از آن‌ها نیست. در شهرک مدنی مدرسه شهید صلاح‌پور میدانی از سوی ساکنان به‌عنوان مصداق مطرح شد؛ هرچند به‌صورت خاص در شهرک مدنی ادامه فعالیت مدرسه کانکسی سکینه امامی مورد تأکید بود در حالی که بنا به وعده مسئولان و با توجه به راه‌اندازی مدرسه پویندگان دانش قرار بود این مدرسه به‌دلیل فقدان گرمایش و سرمایش مناسب تعطیل شود.

- موضوع بی‌توجهی به بهداشت مدارس به‌خصوص در مورد سرویس‌های بهداشتی، فقدان آب گرم، مایع دستشویی (به‌ویژه در مدارس دختران) مورد اعتراض و گلایه جمعی بالغ بر 51 درصد از افراد بود.

- بسیاری از مصاحبه‌کنندگان بر این باور بودند که در صورت ادامه شرایط موجود یا مجبور به ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس غیر انتفاعی هستند و یا برای ادامه تحصیل باید به مدارس داخل شهر که نسبتاً بهتر هستند مراجعه کنند.

- از منظر 43 درصد گفت‌وگوشوندگان تقریباً همه تمرکز و سرمایه‌گذاری برای نوسازی، تجهیز و به‌روزرسانی بر مدارس مناطق پربرخوردار شهر است و عدالت توزیعی در مناطق حاشیه‌ای رعایت نشده است.

- از منظر همین گروه ادامه این روند تأثیر بسیار عمیقی بر کیفیت تحصیل دانش‌آموزان این شهرک‌ها گذاشته و به‌نوعی کاهش انگیزه معلمان و دانش‌آموزان را به همراه دارد.

تقریباً همه شرکت‌کنندگان در این گفت‌وگو با اشاره به اینکه مشروح مشکلات پیش‌گفته را بارها و بارها به انحاء مختلف به مسئولان گوشزد کرده اما نتیجه نگرفته‌اند بر این باورند که این شیوه مدیریت نشان می‌دهد نوع نگاه مسئولان نظام آموزشی همدان به شهرک‌ها و حاشیه‌نشین‌ها عموماً تبعیضی و مصلحتی است نه عدالت‌محور.

آن‌ها خواهان تشکیل کارگروه‌های مشخصی متشکل از نمایندگان والدین، مسئولان نظام آموزشی استان و شهرستان و معلمان و مدیران مدارس بودند تا ضمن بررسی مشکلات موجود علت این تبعیض و تعلل در واگذاری سرمایه و یا نوسازی را مشخص و اعلام کنند.