مهرداد کاووسی حسینی، هنرمند تئاتر آیینی هشدار داد:

انزوای نمایش آیینی در همدان به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دلیل ضعف آموزش و تبلیغات

مسئولان اگر فکری نکنند، این هنر فراموش می‌شود

سپهرغرب، گروه - سمیرا گمار :

نمایش و اسطوره‌های هر فرهنگ آیینه‌ای تمام‌نما از آن تمدن و کهن‌الگوهای آن منطقه است و با بررسی نمایش‌ها و آیین‌های سنتی هر کشور می‌توانیم به عقاید و باورهای مردم آن منطقه و حافظه تاریخی آن‌ها پی ببریم؛ ضمن اینکه در پی پیشرفت هنر نمایش، مردم از آن بیش‌ازپیش برای انتقال اندیشه‌های خود استفاده کرده، به‌وسیله آن دغدغه‌های جدید خود را نمایش داده‌ و آن را با مخاطب در میان گذاشته‌اند و البته این تعامل همواره پابرجا بوده است.

مهم‌ترین ویژگی نمایش‌های ایران که سبب ماندگاری و تداوم آن‌ها در طول تاریخ شده‌ نیز این است که در اکثر نمایش‌ها ارتباط دوطرفه‌ای میان تماشاچی و اجراکنندگان وجود دارد و برخلاف درام در برخی مناطق بوده که کاملاً از تماشگران جدا است. این خصلت نمایش‌‌های ایرانی با صراحت لهجه و جذابیت بالایی همراه بوده؛ از دیگر ویژگی‌‎های اساسی این‌گونه نمایش‌ها آن است که تمام اقشار و طبقات اجتماعی را در بر می‌گیرند و مختص طبقه مرفه نیست. این امر سبب شده میان عموم مردم از محبوبیت بالایی برخوردار باشند، همچنین در فرایند اجرای این نمایش‌ها از تمام گروه‌‎های مردمی و حتی گاهی از زبان انتقادی و نیش و کنایه استفاده می‌شده است.

هنر نمایش، به‌ویژه نمایش آیینی ژانرهایی متعدد و گوناگونی دارد که پرداختن به هریک فرصت موسع می‌طلبد، اما با ذکر این مقدمه، آنچه در ادامه مطلب می‌خوانید، گفت‌وگوی خبرنگار گروه خبری سپهر با سیدمهراد کاووسی حسینی، از بازیگران و کارگردانان مطرح هنر نمایش آیینی در استان است که نه‌تنها در سطح ملی، بلکه در کشورهای مختلف نیز اجراهای متعددی داشته است.

با او درخصوص وضعیت هنر نمایش ایرانی- آیینی در استان به گفت‌وگو نشستیم که معتقد است مسئولان ارزش چندانی برای این هنر قائل نیستند و هنرمندان اقبال کمی به این رشته دارند.

به گفته وی اگر وضعیت همین‌طور پیش برود و نتوانیم مکانی برای گردهمایی علاقه‌مندان این رشته درنظر بگیریم، چراغ این هنر قدیمی خاموش می‌شود؛ آنچه می‌خوانید مشروح گفت‌وگو با وی است:

سیدمهرداد کاووسی حسینی که متولد سال 1367 بوده و در رشته معماری تحصیل کرده، در ابتدای سخنان خود گفت: از دوران دانش‌آموزی کار تئاتر و نمایش را آغاز کرده‌ام و اکنون بیش از 22 سال است که در این رشته فعالیت دارم.

* یکپارچگی نمایش آیینی وجه تمایز آن با شاخه‌های دیگر

وی سپس خاطرنشان کرد: تئاتر آیینی یک ژانر تنها نیست که بشود راجع‌ به آن به‌تنهایی صحبت کرد؛ شاید بتوان گفت تئاتر آیینی نمایش ایرانی است که شاخه‌های متعدد و گوناگونی دارد اما ویژگی مشترک همه این شاخه‌ها یکپارچگی، یک‌دستی و یک‌رنگی موجود در نمایش‌های آیینی است که آیین و رسوم را در قالب یک نمایش روی صحنه زنده به اجرا درمی‌آورد و همین مسئله آن را از همه گونه‌های نمایشی متفاوت می‌کند.

این کارگردان و نویسنده تئاتر تصریح کرد: نمایش‌های آیینی مذهبی، قهوه‌خانه‌ای، تخت حوضی، سیاه‌بازی، نقالی و موارد دیگر ذیل تئاتر آیینی تعریف می‌شود و همان‌طور که عرض کردم، هرکدام یک رسم و آیین را روی صحنه اجرا می‌برد.

کاووسی حسینی در توضیح این شاخه‌ها گفت: به‌طور کلی شاید بتوان گفت نمایش ایرانی و نمایش آیینی سرشار از فرم، حرکت، یکدستی و یکپارچگی بین اعضایی است که آن را اجرا می‌کنند.

* استان همدان در نمایش آیینی ضعیف است

وی سپس به وضعیت ضعیف استان همدان در پرداختن به این ژانر نمایشی اشاره کرد و افزود: این گونه نمایشی در استان بسیار کم‌رنگ بوده و کمتر کسی به سراغ آن می‌رود؛ شاید استاد کبودراهنگی و بنده فقط در این عرصه فعالیت می‌کنیم. بسیاری از هنرمندان این رشته از استان رفته‌اند و البته نه‌تنها در همدان، بلکه در سراسر کشور این اتفاق رخ داده است. نمایش‌های غربی جای نمایش‌های ایرانی- آیینی را گرفته‌اند و گرایش نسل جدید هم بیشتر به سمت نمایش‌های خارجی است.

* تعزیه از مهم‌ترین بخش‌های هنر نمایش آیینی

این بازیگر برجسته تئاتر آیینی سپس با اشاره به ماه محرم و موضوع مهم تعزیه، اظهار کرد: تعزیه یکی از نمایش‌های مهم آیینی بوده و دنیا ایران را به این مهم می‌شناسد. یکی از علایق من هم تعزیه بوده و در محرم اجراهای مکرر داریم؛ اما همین موضوع هم کم‌رنگ است و ظرفیت بیشتری دارد.

کاووسی حسینی با این بیان که ارائه کار ما بیشتر در جشنواره‌ها بوده تا اجرای عمومی، متذکر شد: ما یک کار نمایشی تولید و در جشنواره‌های مختلف به‌نام همدان آن را اجرا می‌کنیم.

* ضعف آموزش و تبلیغات

وی علت کم‌اقبالی جامعه به این ژانر را ضعف آموزش و تبلیغات در معرفی این گونه نمایشی خواند و بیان کرد: ما هیچ‌گونه تبلیغاتی در این حوزه نداریم، درحالی که می‌بینیم کشورهای غربی خوب گونه‌های نمایشی خود را برای مردم تبیین و ملموس می‌کنند تا مورد استقبال آنان واقع شود.

این کارگردان تئاتر ادامه داد: مسئله دیگر اساتید هستند؛ وقتی یک استاد نمایش در این حوزه کار کند، هنرجوهای او هم ترغیب می‌شوند وارد این رشته شوند. از طرفی همان‌طور که عرض کردم، تبلیغات مناسب نیز می‌تواند منجر به ایجاد علاقه بشود و این خلأ را پُر کند.

* خانواده‌ها علاقه‌مند نقالی، مسئولان بی‌خیال این علاقه!

کاووسی‌ حسینی سپس با این بیان که نقالی یکی از گونه‌های اصلی نمایش آیینی است، توضیح داد: وقتی بنده کلاس نقالی برگزار می‌کنم و خانواده‌ها در مسیر اجرا با ما همراه می‌شوند، تازه می‌فهمند با چه هنری مواجه هستند و علاقه‌مند می‌شوند تا فرزندان آن‌ها از بین هزاران صفحه و شبکه مجازی خارج شوند و در این مسیر قرار بگیرند؛ بنابراین من اصرار دارم بگویم آموزش و تبلیغات مهم بوده و مسیر ناهموار این هنر را هموار می‌کند.

* کشورهای دنیا به دنبال این هنر هستند

وی در ادامه به اجراهایی که در کشورهای مختلف دنیا داشته نیز گریزی زد و گفت: چیزی که من در کشورهای گوناگون مشاهده کردم و فهمیدم این بود که رسوم و آیین اصیل کشورهای مختلف به‌ویژه ایران که در تمدن زبانزد خاص و عام است را یاد بگیرند و خودشان کار کنند؛ مثلاً در ارمنستان دیدم که آن‌ها به‌ دنبال فراگیری این هنر هستند تا بتوانند خودشان آن را اجرا کنند.

* خدمت هنر به فرهنگ جامعه و حل مشکلات مردم

این بازیگر تئاتر سپس با اشاره به خدمت متعالی این هنر به فرهنگ و جامعه، اضافه کرد: این مسئله را شاید بتوان در دو بخش مورد توجه قرار داد؛ از بُعد آموزش هنر و دیگری همدلی با جامعه. وقتی هنرهای آیینی را بررسی می‌کنیم، از حیث هنری تکنیک بدن، بیان، ریتم، تخیل و تمام چیزهایی که یک بازیگر نیاز دارد، قابل آموزش است. ازنظر حکمت‌های اجتماعی نیز درمی‌یابیم اعتراض، حمایت از مردم، انتقاد، توجه به مشکلات جامعه و موارد بی‌شمار دیگر با بیان طنز و کمدی هم به دل مخاطب می‌نشیند و هم مسئول و برایش چاره‌اندیشی می‌شود. خب وقتی این موارد کم‌رنگ شود، قاعدتاً ما آورده‌های فرهنگی مذکور در جامعه را نیز از دست می‌دهیم.

* نمایش آیینی تلفیق هنر و نشاط

کاووسی حسینی به این هم اشاره کرد که نمایش‌های دنیای غرب بیشتر به سمت سکوت رفته و کلام از آن‌ها حذف شده، درصورتی که نمایش‌های ایرانی آیینی ما سرشار از شعر، موسیقی، آواز، ریتم و حرکت بوده که علاوه‌بر تزریق نشاط به جامعه، ازنظر هنری نیز به هنرمندان علاقه‌مند به این حوزه بسیار کمک می‌کند.

وی تصریح کرد: با این وضعیت روشن است اگر مسئولان و متولیان فرهنگ و هنر بخواهند، می‌توانند گام‌های مؤثر، مهم و جدی در این زمینه بردارند. من در همدان بارها با مسئولان صحبت کرده‌ام که در این استان علاقه‌مندان بسیاری به نمایش‌های ایرانی- آیینی نظیر تعزیه داریم و من حاضرم کمک کنم و تجربیات خود را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهم، اما خبری نشده است.

* اکثر استان‌ها دفتر تعزیه دارند، اما همدان یک اتاق هم ندارد!

این هنرمند همدانی با این بیان که اکثر استان‌ها دفتری به‌نام دفتر تعزیه دارند، اذعان کرد: چینین چیزی در همدان اصلاً معنا ندارد! یعنی یک اتاق نداریم در اختیار علاقه‌مندان این حوزه قرار دهیم و یا داریم و توجهی نمی‌کنیم!

* وضعیت به همین صورت پیش برود، اثری از نمایش آیینی باقی نمی‌ماند

کاووسی‌حسینی تأکید کرد: در اجرای تعزیه‌ای ما در همدان، حدود 40 نفر نقش دارند؛ کلیه این 40 نفر را هم خود بنده تربیت کرده‌ام. بارها نیز افراد مختلفی که تعزیه را دیده‌اند، از آموزش این رشته هنری از من سؤال کرده‌اند، اما ما جایی نداریم که به افراد معرفی کنیم تا علاقه خود را پیگیری کنند. اوضاع به همین منوال پیش برود، اثری از نمایش آیینی باقی نخواهد ماند.

* تنها هنر مسئولان پُر کردن رزومه است!

وی ابراز کرد: آیین‌های نمایشی میراث ثبت‌شده ایران بوده و تعزیه و نقالی‌ ما زبانزد دنیا است؛ از مسئولان می‌خواهم امکانات آموزش هنر نمایش آیینی را فراهم کنند تا از این کم‌فروغ‌تر نشود. تنها هنر مسئولان این است که از اجرای ما در جشنواره‌ها بهره برده و بگویند این هنر به‌نام استان وجود دارد! بنده اخیراً چندبار اجرا داشته‌ام، اما آن‌قدر از مسئولان همدان دلخور هستم که به‌نام شهرهای دیگر حضور پیدا کرده‌ام. اینکه مسئول بخواهد با این هنر فقط رزومه خود را پُر کند، انگیزه‌ای برای هیچ‌کس باقی نمی‌ماند.

* مسئولان ما از رفتن هنرمندان ناراحت نمی‌شوند!

این کارگردان تئاتر افزود: با رفتن هنرمندان از همدان مسئولان نه‌تنها ناراحت نمی‌شوند، ای‌بسا خوشحال هم بشوند؛ مسئولی که هیچ اهمیتی به هنر و هنرمند نمی‌دهد، چرا باید ناراحت بشود؟ من وقتی این اقدام را با دوستانی که از دیگر شهرها مهاجرت می‌کنند یا آثار خود را به‌نام شهر دیگر اجرا می‌کنند، مقایسه می‌کنم، می‌بینم برای مسئولان ما واقعاً اهمیتی ندارد چه کسی برود و چه کسی برای هنر و استان ماندگار شود. بسیاری از اوقات‌ هم اصلاً مطلع نمی‌شوند ما در چه جشنواره‌های مهمی حضور پیدا می‌کنیم که بخواهند کاری بکنند!

کاووسی حسینی با ابراز تأسف از برخورد مسئولان همدان با هنرمندان، گفت: همیشه می‌گویم وقتی هنرمندان همدانی دو دو تا چهار تا را یاد بگیرند، عطای شهر را به لقایش بخشیده و آن را ترک می‌کنند.

وی با این بیان که شب‌های تاسوعا و عاشورا و شب شام غریبان در حیاط باغ نظری میراث فرهنگی اجرای تعزیه داریم و از علاقه‌مندان دعوت می‌کنم در این برنامه حضور پیدا کنند، سخنان خود را به پایان برد.

در خاتمه باید این نکته را متذکر شد که نمایش‌های ایرانی- آیینی با تمام سادگی خود آیینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ ما در ادوار مختلف هستند که مردم به کمک آن‌ها فلسفه، عقاید، و آمال خود را بیان می‌کردند. کارکردی که اکنون نیز می‌توانند داشته باشند؛ با توجه به وضعیتی که از این هنر در همدان وجود دارد و شرح آن به تفصیل رفت (از بی‌توجهی مسئولان به دیدن این هنر تا نبود یک مکان برای گِرد هم آمدن علاقه‌مندان این رشته هنری) باید منتظر از بین رفتن این میراث‌‌‌‌‌‌‌‌ و خودباختگی و دوری از فرهنگ بومی مردم خود باشیم.

این درحالی است که تأکید هرروز جهان بر بازگشت به دستاوردهای پیشین بوده! امید است حال که جوانان مستعد و علاقه‌مند به دنبال این هستند که آیین‌ها را پاس بدارند، مسئولان و متولیان امر هم به‌صورت جدی در جهت پیشرفت و حیات آن‌ها گام بردارند.