کشاورزی شهری؛ یک تیر و چند نشان

سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

با این تفاسیر کشاورزی شهری، بازیگران و نقش‌آفرینانی متنوع از تمامی جامعه‌ شهرنشین مسئول، دغدغه‌مند، نیازمند، کم‌نیاز و علاقه‌مند را دربرمی‌گیرد، بخش بزرگی از یک جامعه در طبقات اقتصادی مختلف می‌توانند در کشاورزی شهری نقش‌آفرینی کنند.

از افراد بسیار کم‌درآمد گرفته تا افراد در طبقات اقتصادی متوسط یا ثروتمند جامعه که به‌دنبال فرصت‌های جدید هستند، جالب‌تر اینکه زنان می‌توانند بیشترین نقش‌آفرینی را در کشاورزی شهری داشته باشند، چراکه تمام فعالیت‌‌های کشاورزی شهری شامل تولید، فرآوری، عمل‌آوری و توزیع‌، می‌تواند به‌خوبی با برنامه‌ها و مسئولیت‌های خانه‌داری که به‌طور معمول بر عهده‌ آنان است، تطبیق یافته و هماهنگ شود.

بر این اساس با توجه به آنچه گفته شد برآن شدیم تا با دانش‌آموخته دکتری تخصصی شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

احسان پایاب عنوان کرد: متأسفانه طی یک دهه گذشته به‌شدت رویکردی در شهرهای توسعه‌یافته دنبال می‌شود که در پی آن از امکانات شهری بالقوه شهری به‌خوبی استفاده نمی‌شود، یکی از آن‌ها زمین‌هایی است که در داخل شهرها از آن برخورداریم.

وی با اشاره به اینکه در عرصه شهرسازی به این زمین‌ها اراضی brown یا قهوه‌ای گفته می‌شود، افزود: این در حالی است که تمام تلاش شهرداری‌ها بر این امر استوار است که سرانه فضای سبز را بالا ببرند حال آنکه این رویکرد کاملاً اشتباه است چراکه با توجه به اقلیم جغرافیایی ایران و کم‌آبی‌های مشهود دیگر نمی‌توان با این سطح مصرف آب نسبت به گسترس فضای سبز در شهرها اقدام کرد زیرا بیشتر شهرهای ما حتی از فناوری‌های نوین در آبیاری نیز برخوردار نیستند پس آبیاری با تانکر‌ها به‌صورت کاملاً سنتی انجام می‌شود؛ بنابراین در این روش بخش اعظمی از آب نیز هدر می‌رود.

وی با تأکید بر اینکه استفاده از کشاورزی شهری در اراضی قهوه‌ای شهر با رعایت الگوی کشت و در نظر گرفتن گونه‌های مثمر، می‌تواند امروز در بیشتر شهرهای ما ازسوی مدیریت شهری در گام‌های نخست به جای افزایش سرانه فضای سبز در دستور کار قرار گیرد، افزود: مسئله این است که در استفاده از اراضی قهوه‌ای نیز ما باید به سمت پوشش گیاهی برویم که نیاز آبی کمی داشته و در این زمینه از ظرفیت مهندسی کشاورزی بهره ببریم.

این شهرساز با بیان اینکه به‌روز کردن فناوری در ایجاد فضای سبز در اراضی قهوه‌ای نیز از دیگر الزاماتی است که باید رعایت کرد، به طوری که امروز فناوری موجود در این بخش حتی قادر است میزان نیاز آبی گیاه را در مقاطع زمانی از طریق حسگرهای خاص نشان دهد، افزود: امروز نوع آبیاری فضای سبز در شهرها ناکارآمد بوده و نمی‌تواند پاسخگوی نیاز گونه‌های گیاهی کاشت‌شده باشد.

پایاب افزود: جالب‌تر اینکه ما در گذشته شهرسازی این فرهنگ را داشته و اکنون نیز نص قانونی نیز در این زمینه داریم که ازجمله آن می‌توان به قانون تبدیل اراضی موات به دایر اشاره کرد، گفت: علاوه بر این در برخی از شهرها همچون ملایر و تویسرکان شاهد کاشت درختان مثمر همچون گردو در برخی اراضی شهری هستیم که به‌صورت وقف کاشته شده‌اند.

وی با تأکید بر اینکه در کشاورزی شهری باید بتوان مشارکت مردم را نیز جلب کرد، اذعان کرد: یقیناً کشاورزی شهری یکی از مؤلفه‌های مورد توجه در علم شهرسازی است اما چون در بخش اعظمی از خدمات‌دهی حوزه مدیریت شهری با ضعف و مشکل مواجهیم در شرایط فعلی نمی‌توان انتظار داشت که مردم خود پای کار کشاورزی شهری بیایند؛ بنابراین در بدو امر لازم است خدمات‌دهی در سایر بخش‌ها تقویت شود تا بتوان در مسیر جلب مشارکت مردم در زمینه تقویت کشاورزی شهری نیز برنامه‌ریزی کرد.

این کارشناس شهرسازی با تأکید بر اینکه کشاورزی شهری به افرادی که همیشه به کشاورزی اشتیاق و علاقه داشته‌اند اما به‌دلیل محدودیت‌هایی که سکونت در شهر برایشان ایجاد کرده، نتوانسته‌اند در این حوزه به فعالیت بپردازند؛ این شانس را می‌دهد تا به‌دنبال اشتیاق خود بروند اذعان کرد: محصولاتی که در مزارع شهری تولید می‌شوند، می‌توانند به بازار تره‌بار عرضه شوند و بدین ترتیب فاصله میان تولیدکننده و مصرف‌کننده به حداقل می‌رسد؛ در نتیجه حمل‌و‌نقل و تأثیرات مخرب آن بر تغییرات اقلیمی کاهش می‌یابد و نیاز کشاورزی هر شهر در درون خود فراهم می‌شود.

پایاب ابراز کرد: کشاورزی شهری از طریق کمک به اقتصاد شهر پایداری شهری را به‌دنبال خواهد داشت و یکی از مهم‌ترین مزیت‌های آن این است که برای افراد با درآمد پایین، کمک‌معیشتی خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر اثرات زیست‌محیطی مثبت کشاورزی شهری در حوزه کاهش آلودگی هوا و زیبای منظر باید به این نکته نیز توجه کرد که محصولات تولیدشده در کشاورزی رایج سنتی، باید از نقطه مبدأ به نقاط دیگر کشور حمل شوند و برای اینکه از همه کانال‌های توزیع بگذرند به چندین روز زمان نیاز دارند؛ بنابراین محصولات را هنگامی که هنوز کامل نرسیده‌اند از بوته جدا می‌کنند این کار برای خراب نشدن محصولات کشاورزی در حمل‌و‌نقل ضرورت دارد؛ در مقابل، کشاورزی شهری محصولات تازه‌ای تولید می‌کند که در کمترین فاصله از مصرف‌کننده قرار دارد، این به معنی کاهش حمل‌و‌نقل و در نتیجه کاهش انتشار کربن و اثرات منفی آن بر تغییرات اقلیمی است.

وی با بیان اینکه محصولاتی که از کشاورزی شهری به‌دست می‌‌آیند؛ در فصل خودشان تولید شده و کاملاً رسیده از بوته جدا می‌شوند و مواد مغذی بیشتری دارند افزود: مصرف‌کننده مایل است مبلغ بالاتری برای این تازگی محصول و حمایت از تولیدات محلی بپردازد حال آنکه که این مسئله، برای کشاورز شهری یک منفعت به لحاظ اقتصاد شهری به‌حساب می‌آید.

این دانش‌آموخته دکتری شهرسازی، ادامه داد: همانطورکه پیشتر عنوان شد کشاورزی شهری زمین‌هایی که نامطلوب بوده یا قابل استفاده نیستند را به کار می‌گیرد و با ایجاد مزرعه شهری در این فضاها، جان تازه‌ای به شهر می‌بخشد و فضای سبز بیشتری ایجاد می‌کنند، این فضای شهرها را زیباتر کرده و محیطی آرام‌بخش ایجاد می‌کند و دقیقاً همان چیزی است که شهرها نیاز دارند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد حوزه فعالیت‌های کشاورزی شهری از ساده‌ترین شکل تا پیچیده‌ترین آن با معماری‌های ویژه قابل گسترش است، دامنه این فعالیت‌ها روزبه‌روز همراه با توسعه شهرنشینی و پیدایش سبک‌های جدید زندگی شهری و گسترش آپارتمان‌نشینی وسیع‌تر می‌شود. ازجمله این فعالیت‌ها می‌توان تولید و پرورش انواع گیاهان اعم از خوراکی و غیرخوراکی، دامپروری، پرورش آبزیان، زنبورداری را نام برد که در محیط‌های مختلف شهری اعم از افقی و عمودی از قبیل محوطه‌های اطراف منازل و اماکن عمومی، باغ‌شهرها، پشت‌بام ساختمان‌ها، بالکن‌ها، کنار پنجره‌ها و حتی روی دیوارها قابل اجراست.

حمایت‌های دولتی و مشارکت شهروندان، همکاری و هماهنگی متخصصان به‌ویژه متخصصان عرصه عمران، معماری، شهرسازی، هنر و کشاورزی موجب گسترش روزافزون کشاورزی شهری خواهد شد.