یکی از زیرمجموعه‌های صنعت گردشگری که از گذشته تا به امروز مورد توجه قرار گرفته گردشگری مذهبی است. در این نوع گردشگری که با هدف زیارت انجام می‌شود افراد در کنار آن به تفریحات دیگری همچون خرید و بازدید از دیگر اماکن تاریخی و جاذبه ‌های طبیعی نیز می‌پردازند.

سفر حج و مراسم اربعین ازجمله سفرهایی هستند که با هدف زیارت انجام می‌شوند و همه‌ساله در سطح جهان مخاطبان زیادی به خود اختصاص داده‌اند. در کشور ما نیز شهرهایی مثل مشهد، قم و شیراز ازجمله محبوب‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی هستند که همه‌ساله پذیرای مسافران داخلی و خارجی هستند.

امروزه برای افزایش زمان حضور افراد در مقاصد گردشگری مذهبی برنامه‌های مختلفی مانند احداث مراکز تجاری، تفریحی و حتی ایجاد جاذبه‌های مصنوعی نیز در نظر گرفته می‌شود تا زمان سفر را افزایش دهند و جامعه محلی بتواند درآمد بیشتری از این حضور کسب کند.

با ذکر این مقدمه و با توجه به اینکه استان همدان دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی منحصر به‌فردی است و از گذشته در ایام مختلف و به‌خصوص ماه محرم آداب و رسوم مختلف مذهبی مانند مراسم روز سوم عاشورا را در کنار دیگر برنامه‌های مذهبی داشته، اما هنوز نتوانسته در جذب گردشگر مذهبی مانند زنجان، یزد و دیگر شهرهای کشور موفق باشد.

برای بررسی علت این موضوع با فعال و دانش‌آموخته دکتری مدیریت گردشگری، کارشناس ارشد ارزیابی کیفیت خدمات تأسیسات گردشگری کشور، مدرس صنعت هتلداری و گردشگری گفت‌وگویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:

سید فرخ میرشاهزاده عنوان کرد: گردشگری مذهبی یک مبحث چندوجهی محسوب می‌شود اما متأسفانه به این موضوع نگاه تک‌بعدی داریم در حالی که وقتی از این موضوع صحبت می‌کنیم مقصود ما گردشگری خانواده‌محور است.

وی در ادامه افزود: خانواده از چند عضو ثابت و تعریف‌شده مانند کودک، همسر و ی سالمند تشکیل شده و در آن سلیقه‌ها و نیازهای متفاوت وجود دارد؛ بنابراین باید به نیازهای همه طیف‌های سنی و جنسیتی توجه شود.

این مدرس گردشگری با عنوان اینکه اگر مقصدی توانمندی تبدیل شدن به قطب گردشگری را پیدا کرده و می‌تواند در این زمینه نقش‌آفرینی کند؛ به‌دلیل این است که به موضوع تک‌بعدی نگاه نشده، اظهار کرد: در این محل‌ها به همه نیازهای همراهان توجه و مجموعه‌ای از محصولات برای گردشگر طرح ریزی شده‌اند.

*مقاصد گردشگری مذهبی موفق مجموعه‌ای از محصول را برای مسافران برنامه‌ریزی کرده‌اند

میرشاهزاده با اشاره به شهر مشهد که در حوزه گردشگری مذهبی موفق عمل کرده، توضیح داد: پارک موج‌های آبی، مجتمع‌های تجاری مختلف و دیگر جاذبه‌های مکمل در کنار گردشگری مذهبی به‌عنوان محصولی چندوجهی برای برآورده کردن نیاز مخاطب در نظر گرفته شده‌اند تا ماندگاری مخاطب را ارتقا دهند.

وی با تأکید بر اینکه گردشگری مذهبی نیاز به رویدادمحور بودن دارد، گفت: اگر مراکزی که تبدیل به قطب گردشگری شده‌اند را بررسی کنیم، خواهیم دید که رویدادمحوری اساس این کار قلمداد می‌شود.

این مدرس گردشگری توضیح داد: در این مقاصد در ایام خاص و حتی در طول هفته برای برنامه‌های مذهبی خود طرح مشخص در نظر گرفته شده و بر اساس آن مخاطب خاص خود را به مقصد جذب می‌کند.

*تنها وجود یک جاذبه به‌عنوان کشش‌پذیرکننده مقصد نمی‌تواند آن را به یک قطب گردشگری تبدیل کند

میرشاهزاده با ابراز اینکه تنها وجود یک جاذبه در مقصد نمی‌تواند آن را به یک قطب گردشگری تبدیل کند، گفت: باید بر رویدادمحوری و تنوع محصولی که بتواند پاسخگوی نیاز مخاطب باشد، کار کرد تا همه در کنار هم زمینه مقصد شدن یک مکان گردشگری مذهبی را فراهم کنند.

وی در ادامه تأکید کرد: موفقیت هر شهر در این حوزه به‌دلیل وجود مجموعه تمام محصولات در کنار هم و ارائه یک سبد محصول بوده که مخاطب را مدیریت کرده تا بتواند از آن فرصت در عرصه اقتصادی نیز بهره ببرد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه مشکل ما این است که وقتی مقصدی می‌تواند در حوزه خاص خود که در آن استعداد دارد تبدیل به یک ویژند (برند) شود اما به‌دلیل آمارسازی، آن توانمندی اصلی خود را کنار گذاشته و بر دیگر حوزه‌ها تمرکز می‌کند، عنوان کرد: به طور مثال شهر همدان دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی خاص خود است که می‌تواند به‌عنوان شاخص استان مطرح باشد، اما این موارد رهاشده و بر بخش‌هایی تمرکز می‌شود که شاید این شهر در آن قابلیت و توانمندی کافی را ندارد.

میرشاهزاده با اشاره به اینکه این موارد می‌تواند به ویژند شدن همدان در حوزه گردشگری کمک کند، اظهار کرد: نیازی نیست برای این کار از تمرکز به گردشگری فرهنگی و یا مبتنی بر طبیعت کاسته و توجه را به سمت گردشگری مذهبی سوق دهیم، چراکه گردشگری مذهبی باید مکمل سبد گردشگری این شهر باشد.

وی تصریح کرد: در دنیای امروز در مقاصدی که فاقد جاذبه هستند برای تبدیل شدن به مقصد گردشگری از جاذبه‌های نوین و انسان‌ساخت استفاده می‌شود و این موضوع فرصت خوبی است تا بتوان داشته‌های فرهنگی، اجتماعی و محیطی را تبدیل به یک محصول کرد.

این استاد دانشگاه در بخش پایانی سخنان خود توصیه کرد: زمانی که مقصد قابلیت‌های ویژه‌ای برای ویژند شدن را دارد، ضرورتی ندارد تا سرمایه خود را از این حوزه خارج کرده و روی حوزه دیگری که هیچ کشش‌پذیری ویژ‌ه‌ای ندارد، سرمایه‌گذاری کنیم، این موضوع تنها می‌تواند به‌عنوان مکمل سبد گردشگری مخاطب مورد استفاده قرار گیرد.

قرار گرفتن عوامل گوناگون و ایجاد بسته‌های گردشگری که در آن افراد مختلف جامعه مد نظر باشد در کنار تبلیغات و برگزاری رویدادهای متعدد برای هر مقصد گردشگری می‌تواند جذب مسافر بسیاری را در سطح ملی و بین‌المللی به‌دنبال داشته باشد.

شهرهایی مانند همدان که در خود جاذبه‌های مختلف طبیعی و تاریخی را جای داده‌اند برای موفقیت در حوزه گردشگری، در کنار وجود زیرساخت‌های لازم این حوزه، نیاز به برنامه‌ریزی و برگزاری رویدادهای مختلف و پی‌درپی دارد تا بتواند بیش از پیش موفق باشد.

حال سؤال این است که متولیان حوزه گردشگری تاکنون در بخش‌های مختلف مورد نیاز گردشگران در رده‌های مختلف سنی چه کارهایی انجام داده‌اند؟ سالانه چند رویداد در خور در سطح ملی و یا بین‌المللی اجرا می‌کنند؟

نگاه همه‌جانبه به ملزومات، راز تبدیل شدن به قطب گردشگری مذهبی