اقتصاد دانش‌بنیان نجات‌دهنده شهرها بر پایه داشته‌ها

دانش به‌عنوان یکی از نیرو‌های بسیار مؤثر در تحولات اقتصادی- اجتماعی به‌شمار می‌آید و به‌عنوان یک کالای عمومی محسوب می‌شود؛ زیرا می‌توان آن را بدون کاهش و استهلاک به مشارکت گذاشت.
حال آنکه قبلاً فاصله بین صنعت و دانشگاه و جامعه نخبگانی بسیار زیاد بود؛ تاجایی که دانش‌آموختگان دانشگاهی و فناوران نمی‌توانستند از آنچه در دانشگاه آموخته یا در ذهن خود پروراندند در بازار کار استفاده کنند. اما با رشد و پیشرفت فناوری، اتکای اقتصاد به علم روز به‌روز بیشتر و مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان جدی‌تر شد.
امروز تمام کشورها تلاش می‌کنند مراکز صنعتی و تولیدی که در حوزه‌های مختلف توسعه داده‌اند را به‌صورت علمی پیشرفت دهند تا بتوانند با صرف کم‌ترین منابع، بیشترین و بهترین نتایج را داشته باشند.
حال آنکه این نوع اقتصاد در ایران هم طی دو دهه گذشته با توجه به مشکلات اقتصادی و نیز بیشتر شدن تحریم‌ها اهمیت بسیاری پیدا کرده به طوری که حتی قوانینی در این ارتباط مصوب و در پی آن مجموعه‌هایی‌که به شیوه دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند، مورد حمایت قرار می‌گیرند.
بر این اساس با توجه به اهمیت پرداختن به موضوع اقتصاد دانش‌بنیان برآن شدیم تا در این باره با دانش‌آموخته دکتری اقتصاد گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
سیاوش غیبی‌پور؛ با بیان اینکه تولید در منطق اقتصاد بر دو مبنای سرمایه و نیروی انسانی رقم می‌خورد، گفت: در این بین سرمایه اصولاً توسط بخش خصوصی و اخیراً بانک‌ها و سرمایه خارجی تأمین می‌شود، حال آنکه این سرمایه خود شامل عواملی همچون تأمین پولی، تجهیزات و زیرساخت است.
وی گفت: در خصوص نیروی انسانی نیز از آن به‌عنوان یکی از چرخ‌های تولید یاد می‌شود، باید به این نکته توجه کرد که این عامل خود به چند روش می‌تواند در عرصه تولید مؤثر واقع شود نخست نیروی انسانی یدی (کارگری) و دیگری فکری و فناوری.
وی با تأکید بر اینکه همواره این مبحث در نظام تولید صنعتی مطرح بوده که آنچه که به دو چرخ تولید سرعت می‌بخشد چیزی به‌جز مهارت و ارتباط با فناوری‌های جدید نیست، عنوان کرد: این بدان معنا است که از طریق تأمین مهارت و فناوری بتوانیم تولید کالا و خدمت را بیشتر کرده و به تولید سرعت ببخشیم.
این استاد اقتصاد با ابراز اینکه این نکته در ایران همچون سایر کشورها از طریق ارتباط با دانشگاه و مراکز مرتبط با حوزه فناوری دنبال می‌شود تا ایده‌های جدید، خلاق و کارآفرین به جریان تولید اضافه شوند، خاطرنشان‌کرد: در کشور حدود یک دهه است که اساسنامه شرکت‌های دانش‌بنیان توسط معاونت علمی ریاست جمهوری تدوین و حتی در برخی از ادارات و ارگان‌ها تحت همین عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان دایر شده و فعالیت می‌کنند.
غیبی‌پور با تأکید بر اینکه‌ در شهرها نیز پارک‌هایی به نام پارک علم و فناوری در حال حاضر به‌منظور تقویت بنیان‌های اقتصاد دانش‌بنیان در راستای حمایت از فناوری و ایده‌های جدید شکل گرفته تصریح کرد: در این بین توجه به این نکته ضروری است که هر فکر جدید تولیدی، نیازمند پشتیبانی مالی است به طوری که امروز باوجود ایجاد ایده‌های خلاقانه در بخش‌های مرتبط با تولید، صنعت و خدمات شاهد به ثمر نشستن آن‌ها نیستیم چراکه نیازمند سرمایه است تا حیات پیدا کرده و نتیجه مطلوب را به‌دنبال داشته باشد.
وی با بیان اینکه در شرایط فعلی بخشی از ایده‌ها نیز برای اینکه در مسیر تکامل خودشان حرکت کنند نیازمند حمایت‌های آزمایشگاهی و مالی هستند، تصریح کرد: درواقع باید این امر از سوی مدیران استانی در قالب پارک‌های علم و فناوری و ازسوی مدیران مرتبط با حوزه اقتصاد دنبال شود که از این شرکت‌ها و افراد خلاق حمایت‌ها کنند.
این اقتصاددان گفت: در حال حاضر در دیگر کشورها امکان عرضه ایده از طریق مزایده در مسیر استفاده از آن برای واحدهای صنعتی در هر استان فراهم است، درواقع این امکان فراهم شده که خلاقیت‌های جدیدی که شرکت‌های دانش‌بنیان یا فناوران در بخش‌های تولید فراهم کرده‌اند خریداری شده و مورد حمایت قرار گیرد.
غیبی‌پور، افزود: متأسفانه این فرصت برای شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوران ما در کشور فراهم نیست در حالی که امروز در بسیاری از استان‌ها ایده‌هایی تولید می‌شود که صنعت مرتبط با آن اصلاً در استان و یا شهر وجود نداشته؛ بنابراین حامی مالی و پشتیبان پیدا نمی‌کند، اگر این حلقه ارتباطی ایجاد شود یقیناً بنا به فراهم بودن بسترهای مجازی این امکان وجود دارد که ایده مورد نیاز به‌درستی به دست کارآفرین رسیده و او با استفاده از تأمین اعتبار دولتی و بخش خصوصی آن را در مسیر تولید به‌درستی به‌کار ببرد.
وی با اشاره به دیگر موانع پیش روی تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، خاطرنشان کرد: سال‌هاست که آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که استاندارد مصرف برق در کشور ما نسبت به کشور مشابه در بعد خانوار بیشتر شده حال آنکه این مصرف ناشی از 10 تا 20 قلم تجهیزاتی است که در منازل مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگر ساختار برنامه‌ریزی و حمایت از دانش‌بنیان‌ها به‌درستی انجام می‌شد می‌بایست این ایده‌های خلاق طی این سال‌ها در مسیر تولید این تجهیزات در کارخانه‌ها به کار گرفته می‌شد تا میزان مصرف انرژی را در مسیر بهینه قرار دهند.
وی ادامه داد: در این بستر آنچه امروز در عدم حمایت از دانش‌بنیان صورت می‌پذیرد هدررفت منابع و ظرفیت‌های کشوراست.
این اقتصادان عنوان کرد: یکی از اشکالاتی که در ساختار‌های این مباحث دانش‌بنیانی وجود دارد این است که امروز در بیشتر استان‌های کشور در سطح دانشگاهی و مراکز فناوری با تولید محصولات بومی، تحقیقات فناوران انجام شده اما این همت وجود ندارد که آن را به‌صورت عملیاتی در عرصه تولید به‌کار گیرد، حال آنکه ایجاد این ارتباط بین تئوری و عمل در حوزه تولید دانش‌بنیان بر عهده دولت‌هاست.
غیبی‌پور با ابراز اینکه این دولت‌ها و بخش خصوصی هستند که می‌توانند بین آن چیزی که تولید فکری و علمی می‌شود با تولید به‌صورت عملی ارتباط برقرار کرده و از آن حمایت کنند، ابراز کرد: این سؤال همیشه مطرح است که چرا تولید ما همچنان سنتی ‌است‌؟ چرا صنایع برای تولید محصول دانش‌بنیانِ وابسته به اقتصادِ دانش‌بنیان، وقت نمی‌گذارند یا سرمایه‌گذاران در این عرصه ورودی ندارند؟ علت آن است که صنایع به سود حداکثر، نهایی و مطلوب خود نگاه می‌کنند و به این می‌اندیشند که هزینه ممکن است منجر به تولید شده یا نشود؟ پس به آن به‌عنوان یک هزینه اضافی نگاه می‌کنند در صورتی که درواقعیت این نوع نگاه اشتباه است.
وی ادامه داد: وقتی شما به کشور آلمان نگاه می‌کنید این ایده‌هاست که تولیدات آن‌ها را برتر کرده یا کشوری همچون آمریکا که نخبگان دنیا را جمع کرده به پژوهش نگاه هزینه‌ای نداشته بلکه آن را سرمایه می‌پندارد.
این اقتصاددان در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر اگر بخواهیم بستری را برای تقویت اقتصاد دانش‌بنیان در کشور در نظر گرفته و آن را به‌صورت زیرساخت دنبال کنیم، چه باید کرد؟ گفت: در شرایط فعلی تعریفی که از دانش‌بنیان ارائه می‌دهیم ارتباط مستقیم با مهارت دارد، بدین معنا که عرضه محصول با روش‌های کم‌هزینه در چارچوب رعایت حفظ منافع و محدودیت‌های منابع باشد.
غیبی‌پور با بیان اینکه در اقتصاد دانش‌بنیان ایده باید در یک بستر دولتی مورد حمایت قرار و در مسیر تولید به‌کار گرفته شود، تشریح کرد: در راستا عرضه محصول ارزان‌تر و سریعتر انجام و در عین حال از هدررفت منابع و مواد اولیه جلوگیری شده و در صورت وجود نقطه ضعف در تولید، این امر در مسیر دانش‌بنیان شدن تولید، مرتفع می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در اقتصاد دانش‌بنیان از روش جدید برای تولید استفاده شده که در بیشتر موارد منجر به کاهش قیمت تولید در محصول می‌شود تشریح کرد: درخصوص وضعیت کشور در بهره‌مندی از اقتصاد دانش‌بنیان باید بگویم ما در مرحله تئوری تولید ایده و نسخه‌های آزمایشی در سطح مطلوبی هستیم اما در مرحله‌ای که این ایده‌ها به تولید اقتصادی رسیده و اثر کالایی آن دیده شود، شرایط مناسبی نداریم، این در حالی است که امروز در کشور با محدود شدن منابع در بخش‌های مختلف تولید مواجهیم و حتی در برخی موارد دیگر منبعی برای تولید به روش سنتی وجود ندارد مثل منابع آب که در بسیاری از نقاط کشور با محدودیت جدی روبه‌رو است حال آنکه این شرکت‌های دانش‌بنیان در شهر می‌توانند در عرصه کشاورزی ایده‌هایی ارائه دهند تا حجم آب مورد استفاده روبه کاهش رود.
وی با اشاره به اینکه این ایده‌ها برای عملیاتی شدن به تسهیلات بانکی نیاز دارد، اذعان کرد: انجام این هماهنگی همانطور که پیشتر عنوان شد نیازمند حمایت دولت است.
این کارشناس با تاکید بر اینکه اولویت دادن به نیازهای علمی نیز باید در عرصه فعالیت‌های دانش‌بنیانی است که باید مورد توجه قرار گیرد، اذعان کرد: در حال حاضر یکی از اشکالاتی که به ساختار آموزشی کشور وارد است اینکه در بحث آموزش، نیازهای صنعتی و تولیدی کشور و یا استان‌ها مورد توجه نیست حال آنکه می‌توان از این طریق راه را برای تشکیل فعالیت‌های دانش‌بنیانی بازتر کرد.
غیبی‌پور در پاسخ به اینکه اگر بخواهید تاثیر شرکت‌های دانش‌بنیان و یا اقتصاد دانش‌بنیان را در توسعه اقتصادی پایدار تبیین کنیم نظر شما در این ارتباط چیست؟ گفت: با توجه اینکه ما درحال حاضر در دهکده جهانی قرار گرفته‌ایم و در واقع فاصله‌ها کم شده و انحصارها شکسته شده اقتصاد دانش‌بنیان یعنی روشی جدید که ما با تکیه بر آن از مرز جغرافیایی تحریم نیز چارچوب‌های تعرفه‌ای عبور کرده و کالای تولید کرده و بفروشیم.
وی ادامه داد: این بدان معناست که از این طریق کسی نتواند مانع شده و حتی این امکان فراهم شود که ایده خود را در فضای بین‌المللی عرضه کنیم مثل به‌کارگیری فعالیت‌های دانش‌بنیانی در کالاهای انحصاری همچون دارو یا این روش‌های کالاهای خاص که در صنعت هواپیمایی به کار گرفته می‌شود.
این اقتصاددان با تاکید بر اینکه این فرصت در حال حاضر برای جامعه نخبگانی ما فراهم است، اذعان کرد: امروز تولید نرم‌افزارها خود موید این ادعا است به طوری که حتی می‌توان از طریق این ایده یک شهر را متحول کرد مثلا در حال حاضر در کشور همچون هندوستان این نرم‌افزارها و تولیدات مربوط به کامپیوتر در بستر فعالیت‌های دانش‌بنیانی است که بسیاری از شهرهای کوچک را به لحاظ اقتصادی نجات داده است.
غیبی‌پور تاکید کرد: در حال حاضر ما نیز در راه رسیدن به اقتصاد پایدار می‌توانیم بر پایه مزیت‌های بومی هر استان با شناسایی ظرفیت‌ها نسبت به دسته‌بندی فعالیت‌های دانش‌بنیانی استانی اقدام کرد.