تخصص‌گرایی، مرکز ثقل کارآمدی مدیریت شهری

آفت نیروی انسانی در شهرداری‌ها، به‌کارگیری نزدیکان برخی اعضای شورا

شایسته‌سالاری مفهومی است که بر اعمال ضوابط و به‌کارگیری علم و منطق (نه روابط و ذهنیات) در انتخاب‌ها و انتصاب‌ها دلالت دارد، طوری که افراد بر اساس قابلیت‌ها و مهارت‌ها گزینش شوند و در عین حال به تمامی داوطلبان در زمینه جذب، فرصت برابر داده شود و از هرگونه تبعیض جلوگیری به‌عمل آید و برای سنجش و ارزیابی استعدادها و توانمندی‌های افراد، ابزارهای علمی مورد استفاده قرار گیرد.
با این حال طی چند دهه اخیر یکی از مهم‌ترین آسیب‌های مدیریت شهری را می‌توان در همین بحث جست‌وجو کرد به طوری که در بسیاری از موارد به یک باره افرادی سر از اتاق‌های شهرداری و شورا به‌عنوان کارمند سر در می‌آوردند که شاخصه‌ای برای شایستگی آن‌ها نمی‌توان برشمرد و صرفاً بنا به ملاحظات و روابط وارد کار می‌شوند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص ویژگی‌های نیروی انسانی در مدیریت شهری، فربه بودن بدنه شهرداری و در آخر آسیب‌شناسی جذب اطرافیان برخی از اعضای شوراها در بدنه شهرداری گفت‌وگویی با دانش‌آموخته دکتری شهرسازی با گرایش برنامه‌ریزی اجتماعی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
غلامرضا لطیفی در پاسخ به این سؤال که نیروی انسانی فعال در مدیریت شهری چه ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فردی باید داشته باشد؟ گفت: چون شورا نماد جامعه مدنی محسوب می‌شود، توانمندی‌های نیروی انسانی داوطلب برای حضور در مدیریت شهری، بسیار اهمیت دارد.
وی افزود: درواقع وجود دموکراسی شهری است که جامعه را به این سمت می‌کشاند که بتواند با انتخاب درست افراد علاقه‌مند و دارای تخصص را به این چرخه بیفزاید.
وی ادامه داد: آنچه مسلم است اینکه افراد علاقه‌مند برای حضور دارای طیف مختلفی از توانمندی‌ها هستند اما در این بین آنچه که مدیریت شهری و نیروی انسانی آن را از سایر بخش‌ها متمایز می‌کند، شناخت افراد از مسائل شهری و به تعبیر بهتر مشکلات شهری است.
این کارشناس حوزه شهر با تأکید بر اینکه افراد با این تخصص می‌بایست به دور از مسائل جناحی، قومیتی و نهایتاً خویشاوندسالاری بتوانند پس از شناخت از مسائل در مسیر درست رفع این معضل گام بردارند خاطرنشان کرد: تجربه 26 ساله استقرار شوراها در کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خود بیانگر مسیر پرفراز و نشیب برای رسیدن به اهداف تعریف‌شده در انتخاب افراد شایسته است به‌طوری‌که در بسیاری از موارد از بیشتر شوراها و عملکرد مرتبط با آن سوء‌استفاده کرده و متأسفانه به‌ندرت مشاهده می‌شود که افراد به‌کار گرفته‌شده در مدیریت شهری دل‌مشغولی جامعه محلی و بوم را داشته باشند.
لطیفی ادامه داد: البته این نکته نیز اهمیت دارد که چون شورا نهاد نوپایی است، نیازمند آن است که در یک فرایند تدریجی و تکاملی جایگاه واقعی خود را در جامعه به‌دست آورد تا در پی آن امکان استفاده از افراد کاردان، توانمند و دلسوز در ساختار نیروی انسانی فراهم شود؛ البته همچنان ما با آن نقطه مطلوب فاصله بسیار داریم.
وی با اشاره به اینکه بنده به‌عنوان کارشناس به تحقق این موضوع نگاه مثبت دارم اذعان کرد: چون جامعه ما از بلوغ سیاسی و هوشمندی بالایی برخوردار است؛ بنابراین انتظار می‌رود در آینده‌ای نه‌چندان دور در به‌کارگیری نیروی انسانی، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری شاهد توفیقات بالایی باشیم.
وی با ابراز اینکه امروز نگاه جامعه نه‌تنها ایران بلکه جامعه جهانی در بعد به‌کارگیری افراد، تخصص‌گرایی است اذعان کرد: افرادی می‌بایست در مدیریت شهری به‌کار گرفته ‌شوند که نه‌تنها تخصص داشته باشند بلکه بتوانند بر پایه تخصص خود نسبت به تحلیل مسائل شهری اقدام کنند.
این کارشناس شهری با تأکید بر اینکه شهر یک نهاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی است؛ بنابراین به تخصص‌های مختلف از مدیریت گرفته تا معماری، محیط زیست، اقتصاد، جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی و معماری و شهرسازی و غیره نیز دارد تا بتواند دربرگیرنده اجزای مختلف مسائل مبتلابه شهر باشند افزود: ضمن اینکه اگر حتی افرادی هم انتخاب شدند که از دانش کافی در تخصص‌های مرتبط برخوردار نبودند، این فرصت فراهم است که بتوانند از دانش متخصصان در این عرصه به‌عنوان مشاور بهره ببرند.
لطیفی با اشاره به اینکه امروزه جامعه شهری ما پویا و جوان است؛ بنابراین تکیه بر تخصص جوانان با درنظر گرفتن مشاوره‌ها در حوزه پویایی نیروی انسانی مدیریت شهری اثرگذار خواهد بود، خاطرنشان کرد: جمعیت خاصی داریم که رشد شهری از رشد جمعیت ما همیشه بیشتر بوده است.
وی با ابراز اینکه داشتن تخصص و دانش مرتبط دانشگاهی در کنار تجربه کاری در حوزه شهر و مسائل آن یک ضرورت برای به‌کارگیری نیروی انسانی در مدیریت شهری است ابراز کرد: مسلماً مسلط بودن بر حوزه شهری را نمی‌توان به‌عنوان یک اصل قربانی روابط خانوادگی و فامیلی کرد.
این کارشناس شهری در واکنش به اینکه یکی از مباحث و آسیب‌هایی که در فضای شهرداری‌ها شاهد آن هستیم فربه کردن شهرداری‌ها و درواقع ورود اطرافیان اعضای شورا به بهانه‌های مختلف ازجمله مشاوره به مدیریت شهری است، نظر شما در این باره چیست؟ افزود: منظور من از مشاوره، نیروهای خبره و بهره‌مندی از نقطه‌نظرات جامعه دانشگاهی است نه اینکه افراد به این بهانه دوستان و خویشاوند خود را وارد چرخه کارمندی مدیریت شهری کنند.
لطیفی مطرح کرد: آسیب وارد کردن خویشاوندان به یک سازمان آنقدر زیاد است که حتی مونتسکیو در کتاب روح قوانین خود در قرن 18 از آن به‌عنوان یک آسیب بزرگ یاد می‌کند.
وی با اشاره به اینکه مدیریت شهری جای برای به‌اصطلاح به نان رساندن خویشاوندان نیست عنوان کرد: این امر مانع از آن است که خدمات‌رسانی درست در آن جایگاه شغلی برای شهر رقم بخورد زیرا ما در حوزه شهر با یک جامعه پیچیده سر و کار داریم که هزاران نفر در آن ساکن بوده و زیست می‌کنند؛ بنابراین برای حل مسائل گرچه نیازمند مشورت متخصص هستیم اما نه بدان معنا که مثلاً من به‌عنوان عضو شورا فرزندم را بدون هیچگونه تخصص در موقیعت‌های شغلی موجود در مدیریت شهری به‌کار گیرم و یا حتی اگر فردی از خویشاوندان پیشتر در مدیریت شهری جایگاهی دارد بدون داشتن تخصص لازم بنا به روابط نسبت به ارتقای ساختار شغلی او اقدام کنم.
وی با تأکید بر اینکه آن خلأ‌ها باید توسط قانون شناسایی شوند اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه افراد همه در برابر قانون می‌بایست برابر بوده و بر اساس توانمندی‌‌ها وارد عرصه کار و اشتغال شوند.
وی ورود رابطه‌ای به مدیریت شهری را یک آفت بزرگ برای شهر و شهرواندن دانست و گفت: آنچه مسلم است اینکه ما در مراحل اولیه دموکراسی شهری قرار داریم؛ بنابراین می‌بایست با تکیه بر داشته‌ها و تجربیات جهانی در این عرصه خلأهای موجود را شناسایی کرده و نسبت ترمیم این نواقص اقدام کنیم.
این ‌دانش‌آموخته دکتری شهرسازی خاطرنشان کرد: بهترین راهکار در شرایط فعلی استفاده از اصل شفافیت است یعنی در چارت سازمانی مدیریت شهری نسبت اعضای شورا با کارمندان و نسبت با مدیران بالادستی در معرض دید عموم قرار گیرد؛ درواقع در این زمینه کنترل و نظارت اجتماعی از بازدارندگی بالایی برخوردار است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ در حال حاضر بدنه شهرداری با انبوهی از نیروهای غیر تخصصی و در حوزه‌های تخصصی با کسر نیروی انسانی متعهد و متخصص مواجه شده؛ در واقع شهرداری را فربه و غیر تخصصی کرده‌اند. به دیگر سخن در حال حاضر ما شاهد حضور نیروها با عناوین مختلف در یک کارکرد مشخص هستیم؛ این روند ضمن ناکارآمد کردن سیستم اداری باعث تبعیض و بی‌عدالتی و بی‌انگیزگی نیروها هم شده و در سال‌های اخیر شهرداری و شورا خلاف ضوابط با روابط سیاسی و نسبت‌های فامیلی نیروهایی را در سازمان‌های مختلف به‌کارگیری کرده‌اند که می‌بایست این امر به‌عنوان یک آسیب از سوی قانون‌گذاران در مدیریت شهری شناخته شده و برای آن تدبیری اندیشیده شود.