«فومو» بلای جان نسل دیجیتال

در عصری که زندگی‌هایمان به طور مداوم در تعامل با دنیای دیجیتال است و شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام، توییتر، تلگرام و تیک‌تاک به بخشی جدایی‌ناپذیر از روزمره‌مان تبدیل شده‌اند، «فومو» به یکی از پدیده‌های روان‌شناختی رایج تبدیل شده است. این ترس دائمی از اینکه ممکن است چیزی جذاب یا مهم را از دست بدهیم، به طرز زیرکانه‌ای روی رفتارها و احساسات ما تأثیر می‌گذارد.
برای بررسی دقیق‌تر این پدیده و تأثیرات آن بر زندگی روزمره، با متخصص روان‌شناسی و استاد دانشگاه شهید بهشتی به گفتگو نشستیم تا از دیدگاه علمی و روان‌شناختی به تحلیل این موضوع بپردازیم.
*عوامل شکل‌گیری فومو از دیدگاه روان‌شناختی
دکتر سمیه بابایی، در توضیح شکل‌گیری فومو گفت: فومو یا همان ترس از دست دادن، مفهومی است که نخستین‌بار در سال 2004 مطرح شد و به نگرانی افراد از اینکه دیگران در حال تجربه لحظات لذت‌بخشی هستند که خودشان از آن محروم مانده‌اند، اشاره دارد. در دنیای امروزی که شبکه‌های اجتماعی به یکی از اجزای اصلی زندگی تبدیل شده، این پدیده بیشتر به فضایی مرتبط است که در آن افراد زندگی یکدیگر را مشاهده و مقایسه می‌کنند. این مقایسه‌ها باعث می‌شود افراد به این فکر بیفتند که شاید چیزی مهم یا لذت‌بخش را از دست داده‌اند.
او توضیح داد که از نظر روان‌شناختی، فومو نتیجه عدم ارضای نیازهای روانی فرد است. افرادی که از ارتباطات اجتماعی رضایت کافی ندارند یا احساس تنهایی می‌کنند، بیشتر در معرض این احساس هستند.
وی افزود: این ترس عمیقاً با اضطراب، تنهایی و نارضایتی پیوند دارد و باعث می‌شود افراد به طور مداوم به‌دنبال تأیید اجتماعی و تقویت روابطشان باشند. همین مسئله می‌تواند منجر به استفاده وسواسی و بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی شود.
*تأثیر فومو بر سلامت روان
این روان‌شناس در مورد تأثیرات فومو بر سلامت روان هشدار داد و گفت: فومو می‌تواند باعث بروز استرس و اضطراب شدید شود. افرادی که دائماً با این احساس دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اغلب احساس می‌کنند از دیگران عقب مانده‌اند. این نگرانی مداوم نه‌تنها از لذت بردن از لحظات روزمره جلوگیری می‌کند، بلکه باعث بروز افسردگی در برخی از افراد نیز می‌شود.
بابایی همچنین به مشکلات جسمی ناشی از فومو اشاره کرد: افرادی که دچار فومو هستند، ممکن است با مشکلات جسمی مانند کمبود خواب، خستگی و حتی نشانه‌های روان‌تنی مواجه شوند. استرس و فشار ناشی از این احساس می‌تواند توانایی تصمیم‌گیری و کنترل احساسات افراد را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
*فومو در نسل‌های مختلف
وی اشاره کرد که فومو در تمام نسل‌ها وجود دارد، اما نحوه تجربه آن در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است. او توضیح داد: نسل جوان‌تر به‌دلیل حضور گسترده‌تر در شبکه‌های اجتماعی بیشتر تحت تأثیر فومو قرار می‌گیرد. این نسل تمایل دارند از فعالیت‌های اجتماعی و لحظات دوستانشان مطلع شوند و احساس کنند که ممکن است لحظات مهمی را از دست داده باشند. از سوی دیگر، بزرگسالان ممکن است فومو را بیشتر در زمینه‌های شغلی و اجتماعی تجربه کنند؛ مثلاً نگران موفقیت‌های حرفه‌ای یا پیشرفت دیگران باشند.
وی تأکید کرد که فومو لزوماً به ویژگی‌های شخصیتی خاصی مثل نوروتیسیسم یا برون‌گرایی محدود نمی‌شود و افراد با ویژگی‌های شخصیتی مختلف می‌توانند آن را تجربه کنند.
*راهکارهای کاهش فومو
در پاسخ به پرسشی در مورد راهکارهای مقابله با فومو، بابایی چند راهکار پیشنهاد کرد. او گفت: یکی از مهم‌ترین اقدامات برای کاهش فومو، محدود کردن زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی است. تحقیقات نشان داده‌اند که کاهش زمان استفاده به 30 دقیقه در روز می‌تواند اضطراب و فومو را کاهش دهد.
او همچنین به مفهوم JOMO (لذت از دست دادن) اشاره کرد: باید یاد بگیریم که به جای تمرکز بر چیزهایی که از دست داده‌ایم، روی چیزهایی که داریم تمرکز کنیم. ارتباطات واقعی و حضوری با دوستان و خانواده نیز می‌تواند به‌طور چشمگیری به کاهش فومو کمک کند.
بابایی در ادامه گفت‌وگوی خود درباره مفهوم فومو، به کتاب «حسرت: در ستایش زندگی نازیست» از آدام فیلیپس، روانکاو مشهور انگلیسی، اشاره کرد و توضیح داد که این اثر با بینشی عمیق‌تر به بررسی پدیده فومو پرداخته است.
وی با تکیه بر نظریات فیلیپس گفت: آدام فیلیپس در این کتاب به ما یادآوری می‌کند که ترس از دست دادن یا نرسیدن به آن زندگی‌ای که آرزویش را داریم، اغلب ناشی از تصورات ما درباره مسیرهای انتخاب‌نشده و فرصت‌های از دست رفته است. او این پدیده را «زندگی نازیسته» می‌نامد؛ زندگی‌هایی که هیچ‌گاه فرصت تجربه آن‌ها را پیدا نکرده‌ایم، اما در ذهنمان وسوسه‌انگیزتر و جذاب‌تر از زندگی واقعی‌مان جلوه می‌کنند.
وی در توضیح بیشتر گفت: فیلیپس به این نکته اشاره می‌کند که این احساس نارضایتی از زندگی، بخشی اجتناب‌ناپذیر از تجربه انسانی است. در حقیقت، او معتقد است آنچه در زندگی تجربه نکرده‌ایم، تأثیری بیشتر از آنچه که واقعاً تجربه کرده‌ایم بر ذهن ما دارد. این دیدگاه به ما اجازه می‌دهد تا با احساس فومو یا ترس از دست دادن کنار بیاییم و درک کنیم که همه چیز در زندگی در دسترس نیست. پذیرش این واقعیت بخشی از زندگی بالغ و رشد یافته است.
وی با اشاره به این نکات، افزود: فیلیپس به زیبایی نشان می‌دهد که زندگی همیشه همراه با حسرت‌هایی است، اما این حسرت‌ها لزوماً منفی نیستند. آن‌ها بخشی از واقعیت انسانی ما هستند و می‌توانند به ما کمک کنند تا بیشتر به ارزش آنچه که داریم پی ببریم، به جای اینکه همیشه به دنبال چیزهایی باشیم که نداریم.
او در نهایت پیشنهاد کرد: برای درک عمیق‌تر این مفاهیم و شناخت بهتر از فومو و زندگی نازیسته، مطالعه کتاب حسرت: در ستایش زندگی نازیسته از آدام فیلیپس بسیار مفید است. این کتاب با رویکردی فلسفی و روانکاوانه به بررسی احساسات انسانی و تأثیر آن‌ها بر زندگی ما می‌پردازد و می‌تواند به افراد کمک کند تا با درکی بیشتر از احساس فومو و حسرت‌های زندگی خود مواجه شوند.