شما اخلاق دارید؟

سپهرغرب، گروه شهر: ماشین، ترافیک و اخلاق شهروندی، سه مقوله بسیار مهم هستند که در رابطه‌ای تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند. در این زمینه سؤالات و ابهامات زیادی مطرح است که هر یک به‌نوبه خود، جای بحث و بررسی مفصل دارد. یکی از مهم‌ترین و ملموس‌ترین موارد، استفاده از خودروی شخصی برای تردد در سطح شهر است.

اینکه چرا مردم، علیرغم مشکلات بسیاری از قبیل آلودگی هوا، ترافیک، فرهنگ رانندگی، آلودگی صوتی و... همچنان اصرار بر این دارند تا از خودروی شخصی‌شان استفاده کنند؟ هرچند برای حل این مشکل، راهکارهای زیادی پیشنهادشده است اما این مشکل همچنان از بزرگ‌ترین مسائل موجود در فرهنگ شهروندی مردم است.

رسانه‌ها، مسئولان، کارشناسان در عرصه‌های مختلف علمی و فرهنگی، در راستای تقویت فرهنگ استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی برای کمک به خود و سایر شهروندان، سال‌هاست که تلاش بسیار کرده‌اند؛ اما نتیجه حاصله چندان رضایت‌بخش و مثمر ثمر، نبوده است. برای عدم وقوع این امر عوامل مختلفی ذکرشده است. برخی از جامعه‌شناسان از وجود نوعی روحیه فردگرایی خودمدارانه در بین مردم، سخن می‌گویند. این مسئله به آن معناست که بهره‌گیری از خودروی شخصی برای مردم، نوعی لذت و آسایش‌خاطر به همراه دارد که آنان را در این نوع استفاده تشویق می‌کند. البته نباید از ذکر این نکته غافل شد که سیستم حمل‌ونقل عمومی در جامعه ما هنوز به سطح مناسب و موردنیاز خود نرسیده است و این مسئله در کنار سایر موارد فرهنگی موجب می‌شود تا مشکلات بسیاری در این زمینه بروز پیدا کند؛ مثلاً اینکه در سال‌های اخیر واردات خودروهای خارجی آسان‌تر شده و موجب شده تا هرروزه شاهد انواع و اقسام جدیدتر خودرو‌های مدرن در جامعه باشیم. به‌طوری‌که در برخی موارد خودرو به‌جای اینکه وسیله راحتی برای حمل‌ونقل افراد باشد، به مظهر فردیت و به‌نوعی جزئی از هویت افراد تلقی می‌شود و دائماً افراد را به سمتی سوق می‌دهد که مدام متوجه تغییر و تحولات و به‌روز بودن خودرو خود باشند.

چرا مردم، علیرغم مشکلات بسیاری از قبیل آلودگی هوا، ترافیک، فرهنگ رانندگی، آلودگی صوتی و... همچنان اصرار بر این دارند تا از خودروی شخصی استفاده کنند؟

مسلماً چنین تغییر و تحولی به لحاظ فرهنگی، مسائل و موارد زیادی را به دنبال دارد که بررسی همه‌جانبه آن جای بحث بسیار دارد و به جهتی در راستای ارتقای فرهنگی یا به‌نوعی فرهنگ‌سازی در جامعه مؤثر است. فلذا وقتی هرروز شاهد رفت‌وآمد مدل‌های جدیدتری از خودرو در سطح شهر هستیم و بعضاً خودرو به‌عنوان وسیله‌ای برای تفریح و گذران فراغت محسوب می‌شود، چطور می‌توان افراد را مجبور کرد تا از مرکب زیبا و جذاب و دل‌نشین خود دست‌بردارند و سوار بر اتوبوس‌هایی شوند که دو برابر ظرفیت واقعی، مسافر دارد؛ بنابراین اقبال عمومی به دلیل وجود مشکلات در سیستم حمل‌ونقل شهری، کم‌رنگ می‌شود. همچنین نکته مهم دیگر، شکل‌گیری و بازتولید اخلاق شهروندی است که در اماکن عمومی ساخته می‌شود. مسلماً وقتی نارسایی‌هایی در سیستم حمل‌ونقل وجود داشته باشد، به‌طور مستقیم بر اخلاق شهروندی اثر می‌گذارد.

وقتی فردگرایی خودمدارانه در برابر جمع‌گرایی یا همان اخلاق شهروندی قرار می‌گیرد، مشخص است که فردگرایی قوی‌تر عمل می‌کند. درواقع اخلاق شهروندی را می‌توان با بررسی دو مقوله روحیه فردگرایی و جمع‌گرایی، در این زمینه مورد بررسی قرار داد.

     خودرو شخصی

روحیه جمع‌گرایی بر این حکم می‌کند که افراد یک جامعه منافع جمعی را در نظر داشته باشند و در مواردی آن را بر راحتی و خواست شخصی ترجیح دهند. پایه و اساس این نگرش بر احساس همدردی یا رنج همنوعان، آرزوی برابری و عدالت بنیاد نهاده شده است و منشائی اجتماعی دارد. این به معنای احترام به تمامیت همه افراد است و منجر به احترام به حقوق انسانی و تأیید این حقوق، همدردی و دلسوزی بیشتر برای همه رنج؟‌ها و بدبختی؟‌های بشری، اشتیاق برای نبرد با آن‌ها و تخفیف آن‌ها و عطش بیشتری برای عدالت گردیده است. مسلماً چنانچه این روحیه و این فرهنگ در میان مردم یک جامعه عینیت پیدا کند، بسیاری از مشکلات شهروندی و اجتماعی حل‌وفصل خواهد شد؛ اما فردگرایی شخصی در نقطه مقابل این بحث قرار می‌گیرد که صرفاً بر تقدم منافع شخصی مبتنی است. این مسئله موجب ایجاد اختلال در نظم هنجاری جامعه می‌شود و مشکلات بسیاری را به همراه دارد.

باکمی بررسی و دقت در رابطه با مسائل جامعه، می‌توان این‌طور بیان کرد که فردگرایی اجتماعی و فردی در جامعه ما وجود دارند و موجب ایجاد نوعی دوگانگی در بسیاری از موارد می‌شود. این دوگانگی‌ها البته در ارتباط با مقوله خانواده دارای اهمیت و بررسی است. خودروی شخصی یک برساخته فرهنگی و محصولی اجتماعی است. برساخته‌ای فرهنگی که با منافع خانواده در ایران پیوندی نزدیک دارد؛ مثلاً می‌توان گفت خودرو در جامعه ما به‌نوعی امتداد خط خانواده از خانه به خیابان است. در موارد متعدد، خودرو می‌تواند پاسدار خوب و مطمئنی برای حفظ حریم‌هایی باشد که در سطح شهر امکان شکستن آن‌ها وجود دارد. چراکه فرهنگ و نگرش ملی و مذهبی ما به‌گونه‌ای است که تأکید بسیار بر حفظ حرمت‌ها دارد که این موجب می‌شود تا آسیب‌پذیری بیشتری در این زمینه وجود داشته باشد و به همین خاطر بسیاری از افراد با در نظر گرفتن چنین مسائلی، استفاده از خودرو شخصی را با تمامی مصائب و سختی‌هایش، به حمل‌ونقل عمومی ترجیح می‌دهند.

-----------------------------------------

منابع:

1/باری، ریچارد «جامعه بزرگخودرو». فصلنامه ارغنون: شماره 19

2/کاظمی، عباس «ماشین، ترافیک، اخلاق شهروندی» سایت جامعه‌شناسی و زندگی روزمره در ایران.

*تهیه و تنظیم: فاطمه ناظم زاده