سپهرغرب، گروه خبر - سمیرا گمار: دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت گفت: لازم است در استان همدان یک ستاد بحران جمعیت در استانداری تشکیل شود و کارشناسان و اساتید جمعیت‌شناس و جمعیت‌پژوه، نمایندگان مجلس، مدیران اجرایی، مدیران رسانه‌ها و دانشگاه‌ها و دستگاه‌های علوم پزشکی در آن حضور داشته باشند و راهکارهای خود را برای حل این موضوع ارائه دهند.

جمعیت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های توسعه و قدرت ملی محسوب می‌شود چراکه جمعیت جوان در یک کشور، ظرفیت‌ها و منابع موجود را به کار گرفته و کشور را در جهات مختلف به پیشرفت می‌رساند.

با نبود نیروی انسانی، حتی اگر یک کشور دارای منابع طبیعی و سرمایه‌های فراوان هم باشد، فایده‌ای نخواهد داشت و به‌صورت بالقوه باقی خواهند ماند، بنابراین مسائل جمعیتی باید در هر کشوری جزء مسائل اصلی و اولویت‌های سیاست‌گذاری باشد و برای آن برنامه‌ریزی صحیح انجام گیرد.

با اشتباهی که در دهه 70 در سیاست‌های کنترل جمعیت به‌صورت گسترده‌ در کشور اعمال شد، نرخ جمعیت ایران به زیر نرخ جانشینی رسید که آثار آن تا امروز مشهود است. از کلان این بحث و تبعات آن در کشور که بگذریم، آخرین اخباری که از نرخ رشد جمعیت در همدان به چشم می‌خورد بسیار ناگوار بوده و بررسی ابعاد جمعیت در این استان نتایج خوبی را نشان نمی‌دهد، چنانکه اگر این مسئله جزء اولویت‌ها قرار نگیرد و سیاست‌های درستی در این راستا اتخاذ نشود، به یک بحران حل نشدنی تبدیل خواهد شد.

با این مقدمه، آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت و نویسنده مجموعه جنگ جهانی جمعیت درباره زنگ خطر کاهش جمعیت همدان است:

دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت با اشاره به شاخص‌های جمعیت‌شناسی استان همدان،‌ عنوان کرد: بر اساس آخرین آمارها جمعیت کل کشور نزدیک به 83 میلیون نفر و جمعیت استان همدان یک میلیون و 720 هزار نفر بوده که نرخ رشد منفی 0.24 درصد را از آن خود کرده‌است.

صالح قاسمی خاطرنشان کرد: عدد مذکور نشان می‌دهد که سالانه 24 درصد از جمعیت استان همدان کم می‌شود و از دلایل آن، هم کاهش نرخ باروری و هم افزایش مهاجرت بوده؛ چراکه همدان مهاجرفرست است و به بیان دیگر، منفی 24 صدم درصد یعنی سالانه حدود پنج هزار نفر از جمعیت این استان کم می‌شود.

وی ادامه داد:‌ این در حالی است که در سال 1390 سهم استان همدان از جمعیت کل کشور 2.34 درصد و در سال 1395 این عدد 2.17 درصد بوده که نشان می‌دهد سهم استان رو به کاهش است.

دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت با تأکید بر کاهش بعد خانوار در استان همدان نیز، تصریح کرد: بعد خانوار یعنی میانگین تعداد اعضای تشکیل‌دهنده یک خانواده که این عدد در مقیاس کلی در هر خانواده 3.4 دهم نفر بوده درحالی‌که در استان 3.2 نفر و به‌طور محسوسی پایین‌تر از بعد خانوار در سطح ملی است.

قاسمی اضافه کرد: نکته‌ای که لازم است نخبگان، مسؤولان و سیاست‌گذاران استان همدان به آن توجه کرده و برای آن برنامه‌ریزی کنند مسئله سالمندی است؛ هم‌اکنون همدان رتبه چهارم سالمندترین استان کشور را به خود اختصاص داده؛ درحالی‌که نرخ سالمندی در سطح کشور 10 درصد است این عدد در همدان 11.5 درصد بوده و بعد از استان‌های گیلان، مازندران و مرکزی قرار گرفته که این امر پیامدهایی جدی برای نهاد خانواده و بسیاری از ساختارهای استان همدان خواهد داشت.

نویسنده مجموعه جنگ جهانی جمعیت در بخش دوم سخنان خود با تشریح علت‌یابی نرخ رشد منفی جمعیت در همدان، گفت: کاهش نرخ باروری و مهاجر فرستی از عمده این دلایل است؛ کاهش نرخ باروری به معنی میانگین تعداد فرزندانی بوده که یک خانم به دنیا می‌آورد و این عدد در حال حاضر 1.85 فرزند را نشان می‌دهد، اما در همدان 1.59 درصد بوده و به‌طور میانگین نرخ باروری این استان پایین‌تر از کل کشور است.

قاسمی یادآوری کرد: مهاجر فرستی استان همدان نیز دلایل بسیاری دارد و مهم‌ترین آن، صنعتی نبودن استان است که مشکل اشتغال را جدی می‌کند، نبود قطب‌های صنعتی، کمبود کارخانه‌های صنعتی،‌ صنایع بزرگ، متوسط و کوچک نیروی کار و جوانان استان را در سودای پیدا کردن کار راهی حاشیه شهرهای بزرگ می‌کند.

وی ابراز کرد: عامل دوم و مهم مهاجر فرستی همدان شرایط اقلیمی این استان است که چون سردسیر بوده و ماه‌های بسیاری از سال هوا سرد است، باعث می‌شود صنایع کشاورزی هم تقویت نشوند و مهاجرفرستی را تشدید کند.

این محقق و پژوهشگر حوزه جمعیت‌شناسی دلایل فرهنگی را نیز بر موارد مذکور افزود و اعلام کرد:‌ بررسی‌ها نشان می‌دهد طی یک دهه گذشته تغییر سبک زندگی و رفتن به سمت سبک غیربومی و غیرایرانی در استان همدان مشهود بوده و فرزندآوری را تحت تأثیر خود قرار داده‌است.

قاسمی در بخش دیگری از سخنان خود گفت:‌ با توجه به این وضعیت در استان همدان لازم است یک ستاد بحران جمعیت در استانداری تشکیل شده و کارشناسان و اساتید جمعیت‌شناس و جمعیت‌پژوه، نمایندگان مجلس، مدیران اجرایی، مدیران رسانه‌ها و دانشگاه‌ها و دستگاه‌های علوم پزشکی در آن حضور داشته باشند و راهکارهای خود را برای حل این موضوع ارائه دهند.

وی عنوان کرد: اختصاص رتبه پایین‌ترین نرخ رشد کشور و چهارمین استان پیر کشور به همدان نیازمند یک حرکت جدی است و با جلسه، گفت‌وگو و اظهار تأسف حل نمی‌شود.

این پژوهشگر جمعیت در بخش پایانی سخنان خود، تصریح کرد: ازآنجایی‌که مردم استان همدان بافرهنگ بوده و به سنت‌های بومی خود پای‌بند هستند، اگر مسئله فرزندآوری به‌درستی برای آنان تبیین شده و متوجه شوند که آینده خانواده و فرزندانشان با الگوی فعلی فرزندآوری دچار چالش جدی خواهد شد، اعتقاد دارم که استان را از این چالش نجات خواهند داد، اما اگر هیچ اقدام عملی از سوی مسؤولان استان انجام نشود و همچنان جلسه پشت جلسه باشد؛ متأسفانه استان همدان باید آماده باشد تا به یکی از دو استان سالمند کشور تبدیل شود.

در خاتمه باید گفت؛ با توجه به آمارهایی که مسؤولان استان از رشد جمعیت همدان ارائه می‌دهند و آنچه نخبگان و جمعیت‌پژوهان به آن اذعان دارند، خطر بزرگی بیخ گوش همدان است؛‌ کاهش فرزندآوری، خروج سالانه پنج هزار نیروی جوان از همدان، افزایش سالمندی، بالا رفتن سن ازدواج و موارد بسیارِ دیگر، مسائلی نیست که بتوان با برگزاری چند جلسه آن را حل کرد!

مسؤولان استان تصور کنند پیش‌بینی نظیر آنچه در زمان وقوع سیل یا زلزله به آن‌ها داده می‌شود، داده شده! آیا وقت آن نرسیده یک ستاد بحران تشکیل داده و دست خود را بسوی رسانه‌ها و نخبگان جمعیت‌پژوهی دراز کنند تا این معضل روند صعودی خود را تنزل دهد؟ تردیدی نیست که اگر ازاین‌پس اتفاق ویژه‌ای نیفتد و اقدامات ویژه‌ای در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که روی تأهل و به دنبال آن فرزند‌آوری تأثیرگذار هستند، انجام نشود، در حوزه رشد جمعیت استان همدان با مشکل مواجه خواهیم شد.

تلاش برای تقویت بنیه‌های اجتماعی و اقتصادی، توجه به تسهیلات ازدواج، افزایش دسترسی و ارتقای درمان ناباروری برای زوج‌های نابارور، تشویق و ترغیب زوج‌های نابارور و زوج‌های تک‌فرزند به داشتن حداقل دو فرزند و ترغیب زوج‌هایی که به هر دلیلی ازدواج کرده‌اند و بین ازدواج و فرزند‌آوری آن‌ها فاصله افتاده، مرخصی با حقوق مادران در دوران بارداری، مرخصی زایمان مادران شاغل، وجود مهدکودک در دانشگاه‌ها و مؤسسه‌ها برای مادران محصل و شاغل، تقلیل همه هزینه‌های خدمات درمانی دوران بارداری و نه‌فقط زایمان و فرهنگ‌سازی به معنای واقعی و اصولی بر عهده نهادهای حاکمیتی است. توجه به اشتغال که در همه محافل استان بر طبل آن کوبیده می‌شود بماند برای بعد...