شناسه خبر:46949
1400/7/21 10:00:45

سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با تأکید براینکه شهر باید مقیاس انسانی پیدا کند نه مقیاس ماشینی، تأکید کرد: متأسفانه در حال حاضر شهرهای ما مقیاس ماشینی پیدا کردند اما بهره‌مندی از زیرساخت‌های انسان‌محوری همچون ایجاد پیاده‌راه‌ها بهره‌مندی از پارکلت‌ها و در عین باز زنده‌سازی رودخانه‌ها ما به انسان مقیاس کردن شهرها رهنمون می‌کند.

طی دو دهه اخیر در مدیریت شهری واژگانی چون پایداری و توسعه قدم به عرصه ظهور گذاشتند و به‌تدریج مبانی نظری مطرح شده در پس این عناوین در تمامی علوم گنجانده شد و جز پایدار لاینفک آن‌ها به‌حساب آمد. به طبع این پیشرفت‌های علوم شهری چه در زمینه طراحی و چه برنامه‌ریزی و غیره نیز از این روند مستثنی نبودند، براین اساس توجه به ابعادی که به جنبه‌های اقلیمی، جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی می‌پردازد و تهیه و تدوین راهبردهایی در جهت نیل به اهداف از پیش تعیین شده در این رابطه و رسیدن به راهکارهایی عملی به‌عنوان بن‌مایه توسعه شهری پایدار را رقم زده‌اند پس برای این رویکرد روش‌ها و نظریات مختلف مطرح شده و مورد نقد و بررسی توسط نظریه‌پردازان متعدد قرار گرفته‌اند. یکی از این الگوها، الگوی شهر اکولوژیک است که از اصول توسعه پایدار شهری پیروی می‌کند و قدمی در جهت عملی شدن این مبانی پیش می‌گذارد دراین‌بین شهر‌های اولیه معمولاً در کنار رودخانه‌ها و دریا‌ها به دلیل نیاز به آب تشکیل می‌شدند و این موضوع خود روشنگر اهمیت رود‌ها در شهرها است، حال آنکه به دلیل توسعه‌های اخیر، شهر‌ها با رشد بسیاری همراه بوده‌اند و در خلال این توسعه امکان ایجاد محیط‌هایی در نقش تنفس‌گاه شهری روزبه‌روز تنگ‌تر شده‌اند اما رودخانه‌های شهری این امکان را فراهم می‌کنند تا بهره‌گیری از وضعیت خود این مهم در شهرها احیا شود به‌طوری‌که تأثیری که رود‌ها در ایجاد منظر شهری دارند بی‌تردید غیر قابل انکار بوده و با مطالعه و بررسی دقیق در این رابطه می‌توان ویژگی‌های بالقوه موجود در رودخانه‌ها را در ایجاد منظر پایدار به‌عمل پیوند داد تا بدین ترتیب مقدمات ایجاد شهری اکولوژیک را در راستای شهر پایدار به وجود آورد.

شهر همدان با داشتن رودخانه‌های متعدد فصلی از دیرباز با این پتانسیل در بین شهرهای ایران شهره بوده است اما امروز متأسفانه با پیشروی به حریم و بستر رودخانه‌ها نیز تخلیه فاضلاب در آن‌ها این فرصت (تحقق و احیای شهر اکولوژیک) از باغ شهر همدان سلب شده است. در شهرسازی نوین از وجود رودخانه‌ها در طراحی شهر به‌عنوان یک فرصت استفاده می‌شود براین اساس با توجه اهمیت موضوع برآن شدیم تا با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا و دکترای تخصصی معماری گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

صاحب محمدیان‌منصور با بیان اینکه شکل‌گیری و مکان‌یابی شهرها در دوران مختلف تاریخی با یکدیگر متفاوت و با آزمون ‌و خطا همراه بوده به‌طوری‌که برخی‌ بناهای پایدار در مقابل مخاطرات طبیعی و انسان‌ساز از بین رفته‌اند اما دراین‌بین یکی از مباحث اصلی در مانایی شهرها به بحث تأمین آب برمی‌گردد گفت: دراین‌بین همدان با توجه به موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در دامنه الوند از یک‌سو (جنوب) به زمین‌های کشاورزی و از سوی دیگر به کوه الوند منتهی می‌شود که از یک‌سو این کوه همانند دژی در مقابل حملات دشمن از آن محافظت کرده و از سوی دیگر رودخانه‌های جاری (هفت‌شاخه رود) از الوند آب مورد نیاز این شهر‌ها به‌صورت رودخانه‌های فصلی را تأمین کرده طوری که هسته اصلی شکل‌گیری همدان در تپه هگمتانه بر مبنای رودخانه الوسجرد بوده است که به صورت دوار دور شهر پیچیده شده و به‌نوعی خندق طبیعی در مقابل مخاطرات محسوب می‌شد.

وی با اشاره به اینکه این فرآیند تاریخی از ابتدای تاریخ تمدن شکل‌گیری این شهر در جریان بوده تا به سال 1300 رسیده است، تشریح کرد: در این مقطع زمانی با روی کار آمدن شهرداری و مطرح شدن بحث دایر شدن تصفیه‌خانه و انتقال آب شرب به منازل، ورق برگشت به‌طوری‌که تا پیش‌ازاین مردم به دلیل اینکه آب شرب آن‌ها از این رودخانه‌ها تأمین می‌شد خود مدافع حفاظت از آن‌ها بودند که با تأمین آب در منازل دیگر خود را بی‌نیاز از آن‌ها دانسته و متأسفانه این رودخانه به محلی برای تخلیه فاضلاب تبدیل شد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه با افزایش جمعیت طی چند دهه اخیر زمین‌های شهری ارزشمند شده و در نتیجه ساخت و ساز توسعه یافته و انسان‌ها با احساس بی‌نیازی از رودخانه برای تأمین آب شرب متأسفانه اغلب به حریم رودخانه بر اثر ساخت و ساز تجاوز کردند اذعان کرد: با نزدیک شدن به رودخانه بحث امکان دیوارکشی آن‌ها مطرح شد و پس‌ازاین اتفاق به معنای واقعی رودخانه‌ها به کانال فاضلابی تبدیل شدند.

محمدیان‌منصور با اشاره به اینکه در ادامه فاضلابی شدن رودخانه‌ها، آلودگی و بوی تعفن منجر به بحث پوشش رودخانه‌ها شد، ابراز کرد: این جریان تا 60 سال پیش همچون کل دنیا در ایران و به‌تبع در همدان ادامه داشت اما در این مقطع زمانی بحث ایجاد شبکه فاضلاب در شهرها و جداسازی فاضلاب از رودخانه مطرح و پیگیری شد.

وی ادامه داد: به‌نحوی‌که رودخانه‌های همدان به‌عنوان جزئی از طبیعت زنده یکی از عناصر هویتی و طبیعی مهم آن بوده و هستند که پیشینه‌ای به قدمت تاریخ دارند و در روزگاری نه‌چندان دور نشانی از هویت شهر بودند؛ در متون کهن همچون راحة‌الصدور راوندی در تاریخ آل‌سلجوق تألیف در سال 599 (قمری) به رودخانه‌های همدان (الوسجرد) اشاره کرده و همچنین یک نقاش عثمانی در سال 970 هجری قمری در نقاشی خود از همدان، رودهای دیوین و آلوسجرد را به تصویر کشیده است.

این استاد دانشگاه با تأکید براینکه در حال حاضر همدان هفت رودخانه دارد که در سال‌های اخیر به علت سهل‌انگاری و ساخت و سازهای بی‌جا در حریم آن‌ها به کانال فاضلاب تبدیل شده است و در وضعیت خوبی به سر نمی‌برند، ابراز کرد: موضوع احیای رودخانه‌ها در سال‌های 1960 به‌صورت جهانی شکل گرفت، این مسئله مهم در دهه‌های اخیر در ایران هم مورد توجه قرار گرفته است.

محمدیان‌منصور با تأکید براینکه اگر رودخانه فاضلاب داشت روی آن را می‌پوشاندند که البته این امر منافعی هم دارد، وقتی‌که روی رودخانه‌ای پوشانده می‌شود فضای روی آن می‌تواند به خیابان تبدیل شده یا در کنار آن ساخت وساز انجام شود گفت: امروزه ازنظر فنی به این نتیجه رسیده‌ایم که نباید روی رودخانه پوشانده شود چراکه رودخانه‌ها حریم دارند و ازنظر مهندسی، سیلاب تا پدافند غیرعامل اگر در بازه‌های 50 یا 100 ساله طغیان کنند بناهای اطراف را تخریب می‌کنند بنابراین حریم رودخانه و خود رودخانه را باید برای رودخانه بگذاریم و در واقع خانه رود را تصاحب نکنیم.

وی با تصریح براینکه در شهرسازی و طراحی نوین شهری وقتی عرصه رودخانه آزاد و اطرافش ساخت و ساز انجام نگیرد ازنظر طراحی شهری و کیفیت و ارتقای فضای زندگی می‌توان آن را تبدیل به پارک و فضای دلنشینی کرد، افزود: در حال حاضر در شهر همدان بعضی از رودخانه‌ها فاضلاب زیادی دارند و برنامه‌های درازمدت می‌طلبند، پس در این موارد ابتدا باید فاضلاب حذف و سپس اقدامات بعدی انجام می‌شود.

کارشناس و مشاور طرح احیای رودخانه‌های شهر همدان با تأکید براینکه طبق یک عادت، در شهری همچون همدان در بعضی از مواقع ابتدا برای رودخانه دیواره می‌کشند و پس‌ازاینکه چند سال به این صورت ماند به یک کانال روباز تبدیل می‌شود و ممکن است در طول سال‌ها خطرات جانی داشته باشد و سپس روی آن را می‌پوشانند درصورتی‌که کشیدن دیواره با توجه به مبحث منظر شهری و پدافندی منسوخ شده اذعان کرد: اگر شهرداری بخواهد روی رودخانه‌ها را باز کند باید مقاومت، جسارت و شهامت از خود نشان دهد.

محمدیان منصور با تأکید براینکه مردم همدان تا قبل از پیاده‌راه شدن خیابان بوعلی تصوری از پیاده‌راه نداشتند و مخالف این مسئله بودند اما در حال حاضر کاملاً درک کرده‌اند خیابان انسان‌محور یعنی چه و اگر قرار باشد شهرداری جایی را پیاده‌راه کند روی جزئیات آن بحث می‌کنند اذعان کرد: احیای رودخانه‌ها نیز درست همین شرایط را دارد به‌طور مثال ساکنان مناطق مختلف شهری در حال حاضر درخواست دارند که روی این رودخانه را بپوشانند چراکه مردم گزینه بهتری از شهرداری برای رودخانه‌ها ندیدند و می‌خواهند طبق روال قبل رودخانه پوشانده شود.

وی با اشاره به اینکه مردم به علت نداشتن تصوری از رودخانه روباز در برابر این قضیه مقاومت می‌کنند، خاطرنشان کرد: در حال حاضر آب منطقه‌ای باید عرصه حریم رودخانه‌هایی که دارای آب پاکی است را در اختیار طرح احیای رودخانه‌ها بگذارند تا فرآیند تهیه نقشه آن انجام شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا با تصریح براینکه در راستای احیای رودخانه‌ها مباحثی مانند مالکیت‌ها مطرح می‌شود ابراز کرد: تعداد زیادی از شهروندان در سال‌های قبل در حریم رودخانه ساخت و ساز کردند و اگر قرار باشد تخریب شوند به حکم حقوقی و مطالعه نیاز دارد.

محمدیان‌منصور با تأکید براینکه احیای رودخانه یک گام به‌سوی تحقق انسان‌محوری در شهرها است ابراز کرد: در شهرسازی نوین احیای فضای سبز و تردد انسان در شهر یک رکن اصلی است اما متأسفانه مدیریت شهری ما هنوز در مسیر شهرسازی 60 سال پیش یعنی احداث پل و تقاطع گام برمی‌دارد.

وی با تأکید براینکه شهر باید مقیاس انسانی پیدا کند نه مقیاس ماشینی، تأکید کرد: متأسفانه در حال حاضر شهرهای ما مقیاس ماشینی پیدا کردند اما بهره‌مندی از زیرساخت‌های انسان‌محوری همچون ایجاد پیاده‌راه‌ها بهره‌مندی از پارکلت‌ها و در عین حال باززنده‌سازی رودخانه‌های ما را به انسان‌مقیاس کردن شهرها رهنمون می‌کند.

شناسه خبر 46949