ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی نویسنده کتاب «تاریخ بیهقی» بوده که این کتاب یکی از آثار گران‌بهای نثر و ادب پارسی است.

بیهقی در 385 هجری در بیهق که نام قدیمی بخشی از خراسان است، به دنیا آمد و در 470 هجری روی در نقاب خاک می‌کشد.

بیهقی در اثر خود برای پندآموزی، داستان‌های تاریخی نیز می‌آورد که جای دادن این «اپیزودها» و استفاده از شیوه «فلاش‌بک» در اثر، تقاطع تلفیق این کتاب تاریخی با ادبیات پارسی است.

همچنین مخاطب‌اندیشی نویسنده موجب شده است برای ایجاد کشش، از شگردهایی استفاده کند؛ وی ارتباطی صمیمانه با مخاطب برقرار می‌کند، مثلاً در جای‎جای کتاب با فروتنی بابت درازگویی‌اش عذرخواهی کرده، با لحنی احترام‎آمیز از افراد یاد می‌کند، درباره آنان واقع‎بینانه و منصفانه داوری دارد و جایی که از صحت مطلبی مطمئن نیست، با ذکر «والله‌ اعلم بالصواب» خود را در کنار مخاطب قرار می‌دهد!

بیهقی با نشان دادن ویژگی‎های بیرونی و درونی شخصیت‌ها، چهره‎ای ملموس از آنان برای خواننده به تصویر می‌کشد. زمان و مکانی که داستان در آن اتفاق می‌افتد و آن را صحنه می‎گویند، نویسنده به نحو زیبایی توصیف می‌کند. مکالمه نیز در تاریخ بیهقی به‎کار گرفته شده و حتی مواردی از گفتار درونی نیز در تاریخ بیهقی مشاهده می‌شود که این کتاب تاریخی را به پیشوند «ادبی» مزین می‌کند.

در تاریخ بیهقی نام گروهی از شاعران و حدود 450 بیت از اشعار آنان آمده است؛ این کتاب که به دریغ تنها عنوان تاریخی دارد، اندوخته بزرگی از امثال‌وحکم نیز بوده و ازنظر سبک نوشتن آن، باید گفت نویسنده زیبایی را در سادگی جسته و این اثر بسیار روان، جذاب و درنهایت بلاغت است. به‌واقع بیهقی در دوره خود صاحب سبک بوده و مانند سعدی شیوه‌ای «سهل ممتنع» دارد؛ همچنین این نویسنده در گزیدن واژه‌ها جهت انتخاب بهترین‌ها، وسواس به خرج می‌دهد.

در بخشی از این کتاب، بیهقی آدمی را به شناخت خویش و خدا فرا می‌خواند و توصیه‌های اخلاقی دارد که اثر او را از مرز تاریخی و ادبی بودن نیز می‌گذراند؛ همچنین با مطالعه این کتاب به سبک زندگی اسلامی- ایرانی، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی و اطلاعات جغرافیایی نیز دست می‌یابیم.

در پایان این مقدمه لازم به ذکر است که بیهقی آگاهی‌هایی نیز از سامانیان، صفاریان، طاهریان و سلجوقیان در اثر خود به خواننده ارائه می‌دهد.

بزرگداشت‌هایی طی سال‌ها در روز یکم آبان‌ماه توسط دانشگاه حکیم سبزواری، انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی ایران (شعبه خراسان)، شهرداری، شورای اسلامی شهر سبزوار، مؤسسه خردسرای فردوسی و بنیاد فرهنگی زنده‌یاد دکتر علوی‌مقدم برای ابوالفضل بیهقی برگزار شده است که بر آن شدیم تا مطالب گران‌بهای اساتید طی همایش امسال را (همچون سال گذشته)، در روزنامه سپهرغرب منعکس کنیم تا خوانندگان از آن‌ها بهره‌مند شوند:

گزارش نخستین و دومین نشست علمی- پژوهشی یازدهمین همایش ملی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی در تاریخ 13 آبان‌ماه سال جاری در روزنامه سپهرغرب به چاپ رسید و اکنون گزارش نشست‌های سوم و چهارم را در ادامه برای مخاطبان خود می‌آوریم:

در نشست سوم از نشست‌های ده‌گانه یازدهمین همایش ملی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی، سه پژوهشگر به ارائه دیدگاه‌های خود در زمینه «ظرفیت‌های دراماتیک تاریخ بیهقی»، «فاصله زیبایی‌شناختی تاریخ بیهقی» و «نگاهی از زاویه دید مستند و موثق به تاریخ بیهقی» پرداختند.

یک کارگردان تئاتر، نمایشنامه‌نویس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی به این موضوع پرداخت که: باید به سوی نمایش ملی حرکت کرد، دغدغه‌ای که در این سال‌ها با من همراه بوده است.

قطب‌الدین صادقی تأکید کرد: چهار راه در این مسیر وجود دارد؛ بهره‌برداری از آیین‌ها، کار بر نمایش‌های سنتی، بهره‌گیری از ارزش‌های متون کلاسیک ادبی و استفاده از متن‌ها و کتاب‌های تاریخی مانند تاریخ بیهقی و تاریخ جهانگشای جوینی. تاریخ بیهقی آکنده از ظرفیت‌های هنری و نمایشی است که به‌خوبی می‌تواند در آفرینش تئاتر ملی نقش مهمی ایفا کند.

وی به پنج رکن زبان، رویدادهای ساختارمند، شخصیت‌ها، موقعیت‌های دراماتیک و خاصیت تعمیم‌پذیری تاریخ بیهقی در دوران معاصر اشاره کرد.

در سخنرانی بعدی عضو هیئت‌علمی دانشگاه خلیج فارس به این موضوع پرداخت که ابوالفضل بیهقی با «صحنه‌پردازی‌های فراخ‌منظر» و «صحنه‌پردازی‌های نمایشی»، فاصله زیبایی‌شناختی خود را با رویدادها به نحو مطلوبی حفظ کرده است.

مجاهد غالمی ابراز کرد: در تاریخ بیهقی وقایعی که برای بیان آن‌ها از صحنه‌های فراخ‌منظر استفاده شده است، اغلب با شرح و توصیف همراه‌اند.

سخنران بعدی یک رمان‌نویس و روایتگر رویدادهای تاریخی بود و به این موضوع اشاره کرد که: تاریخ بیهقی، کتابی دقیق و مستند است که ابوالفضل بیهقی رویدادها را به رأی‌العین دیده است؛ ابوالفضل بیهقی به‌خوبی توانسته تاریخ و جامعه غزنوی را بیان کند.

حسین خسروجردی بر این نکته تأکید کرد که: بیهقی قلم را به زیبایی به حرکت درمی‌آورده و به زیبایی، جامعه استبدادزده را نشان می‌دهد.

دبیری این نشست را زهرا سالاری و بیهقی‌خوانی را یاسین حجازی برعهده داشتند. حجازی که تاریخ بیهقی را متنی دراماتیک می‌داند، در این نشست به خوانش زیبای حکایت «ذکر فروگیری غازی آسیغتگین» پرداخت.

گفتنی است، یازدهمین همایش ملی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی از اول آبان‌ماه تا اول آذرماه و به میدان‌داری گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری و با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران (شعبه خراسان)، بنیاد فرهنگی زنده‌یاد دکتر علوی‌مقدم، مرکز فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب، شهرداری و شورای اسلامی شهرستان سبزوار، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی سبزوار و اداره آموزش‌وپرورش سبزوار برگزار می‌شود.

چهارمین نشست علمی- پژوهشی یازدهمین همایش ملی بزرگداشت ابوالفضل بیهقی با سخنرانی پیرامون «کارکردهای جامعه‌شناختی متون کهن در تقویت هویت ملی با تأکید بر تاریخ بیهقی»، «واکاوی نقش ابوالفضل بیهقی و تاریخ بیهقی در توسعه جهان معاصر» و «تاریخ بیهقی به‌مثابه سرمایه‌ای نمادین و گرانیگاهِ توسعه» پی گرفته شد.

معاون وزارت آموزش‌وپرورش و رئیس سازمان آموزش استثنایی کشور نخستین سخنران این نشست بود که در آغاز، به کارکردهای ویژه‌ای که یک هویت ملی می‌تواند برای یک جامعه ازجمله جامعه ایران داشته باشد، پرداخت.

سیدجوادحسینی سپس به ابعاد و مؤلفه‌های هویت ملی در تاریخ بیهقی پرداخت و به این پرسش پاسخ داد که هویت ملی چه کارکردهایی در یک جامعه دارد؛ هویت ملی موجب وفاق اجتماعی در جامعه می‌شود، نظم و ثبات را در جامعه استقرار می‌بخشد و سرمایه اجتماعی را در یک جامعه فزونی می‌دهد.

دومین سخنران این نشست، معاون مدیرکل آموزش‌وپرورش خراسان رضوی و رئیس اداره آموزش‌وپرورش سبزوار بود و بر این نکته تأکید کرد که هر جامعه برای رسیدن به توسعه باید توانایی تبدیل دارایی‌های خود به ثروت و سرانجام به سرمایه را داشته باشد؛ در بین انواع سرمایه‌های هر جامعه، سرمایه نمادین از ویژگی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است و قابلیت تولید سایر سرمایه‌ها را دارد.

اسماعیل نصرآبادی ابراز کرد: از این سرمایه در بزنگاه‌های بحرانی می‌توان برای بازگشت آرامش به جامعه بهره برد و در شرایط عادی هر چیز منتسب به سرمایه نمادین ارزش چندین‌برابر پیدا می‌کند.

عضو هیئت‌علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری که دبیر این نشست نیز بود، در سخنرانی خود به این موضوع پرداخت که به تاریخ بیهقی باید به‌مثابه یک سرمایه نمادین هم نگریست.

علی صادقی‌منش اشاره کرد: نظام اقتصادی- اجتماعی هر کشوری بر پایه چهار سرمایه اقتصادی، انسانی، اجتماعی و نمادین شکل می‌گیرد. ازجمله سرمایه‌های نمادین، تاریخ بیهقی است؛ هرگونه راهبرد ژئوپلیتیکی برای توسعه و تقویت مردم‌سالاری در یک کشور، نیازمند شناخت الگوی تعاملات فرهنگی- سیاسی مردم در طول تاریخ بوده و تاریخ بیهقی متنی کارآ برای بازشناخت این الگوها در این منطقه است.

گفتنی است؛ بانو «قمرالزمان مشکوری» که این فعالیت‌ها را در کارنامه خود دارد 1- متن‌خوانی متون کهن ادبیات فارسی شامل تاریخ بیهقی، اسرارالتوحید، مثنوی معنوی، گلستان، بوستان، نظامی گنجوی، حافظ و غیره 2- همکاری نزدیک با خردسرای فردوسی مشهد 3- همکاری در تصحیح جدید تاریخ بیهقی توسط دکتر محمدجعفر یاحقی و استاد مهدی سیدی طی سال‌های طولانی 4- تنظیم و تولید نسخه شنیداری تاریخ بیهقی به‌نام «دیبای زربفت» که از سال تولید (1389) تاکنون مورد استفاده دانشگاه‌های کشور قرار دارد و چندین‌بار تجدید چاپ شده است، در این نشست در بیهقی‌خوانی خود به خوانش زیبا و دل‌انگیز حکایت «بوالمظفر برغشی» از تاریخ بیهقی پرداخت.

پروفسور حسن امین در پنجمین نشست طی سخنرانی خود با عنوان «حقوق قضائی در تاریخ بیهقی» به این موضوع خواهد پرداخت که تاریخ بیهقی حاوی گزارش‌های فراوانی است که به حقوق عمومی، حقوق خصوصی و حقوق قضائی مرتبط می‌شود. بیهقی در تاریخ فاخر خود در چند مورد فرآیند محاکمات قضائی را تقریباً به‌تفصیل گزارش می‌کند؛ پروفسور امین به بررسی دو نمونه‌ حقوق قضائی در تاریخ بیهقی خواهد پرداخت: داستان افشین و ابودلف و داستان بر دار کردن حسنک وزیر که برای خوانندگان روزنامه سپهرغرب در شماره‌های بعدی به چاپ خواهد رسید.