دلیل عمده فرسایش خاک در کشور، وقوع سیلهای مخرب در کشور است که در این گزارش به بیان راهکارهای مقابله با فرسایش آبی خاک با تکیه بر دانش بومی میپردازیم.
یکی از مسائل مهم منابع طبیعی کشور، فرسایش شدید خاک است که طبق تحقیقات انجام شده متوسط فرسایش سالانه کشور 16 تن در هکتار است که در مجموع فرسایش خاک سالانه ایران حدود دو میلیارد تن برآورد میشود و خسارت سالانه فرسایش خاک در کشور 56 میلیارد دلار است. همچنین براساس اعلام مجله نیچر در سال 2020، متوسط فرسایش جهانی حدود 2/4 است اما میزان فرسایش ایران هفت تا هشت برابر بیشتر از میانگین دنیاست؛ فرسایش خاک ایران نسبت به اروپا 18 برابر، نسبت به آمریکا 7 برابر و نسبت به آسیا 4/6 است.
بنا به گفته مسئولان، دلیل عمده فرسایش خاک در کشور، وقوع سیلهای مخرب در کشور است؛ روانابهای ناشی از بارشهای شدید، موجب فرسایش خاک در بالادست و مشکلات رسوبگذاری در پایین دست میشود که نقشی مهم در کاهش کیفیت خاک دارد. کنترل و مدیریت صحیح سیل با انجام عملیات آبخیزداری با تکیه بر دانش بومی از مسائلی است که در راستای به حداقل رساندن خسارات ناشی از سیل باید بدان توجه شود. علاوه بر این شواهد حاکی از آن است که روشهای بومی مدیریت و استفاده بهینه از آب و خاک نهتنها آب مورد نیاز اجتماعات انسانی و دامهای منطقه را فراهم کرده، بلکه در کشت زمینهای بیشتر و همچنین توسعه زمینهای زراعی نیز کمکی قابل توجه بوده است.
**راهکارهای آبخیزداری برای پیشگیری از فرسایش آبی خاک چیست؟
بر این اساس میتوان گفت آبخیزداری با تکیه بر دانش بومی استخراج شده، به منظور جمعآوری و ذخیرهسازی آب، مهمترین راهکار مقابله با خشکسالی و کاهش فرسایش خاک تلقی شده که هم استفاده بهتر از آب را ممکن میسازد و هم مانع از هدررفت آب میشود. ازجمله اقدامات مؤثر دانش بومی جهت کاهش خسارات فرسایش آبی خاک، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
احداث استخرها و بندها: این اقدام در مسیر احتمالی سیلاب برای کاهش سرعت سیلاب و نیز مهار و جمعآوری آب انجام میشود.
احداث بندهای خشکهچین و دیوارههای سنگچین: در داخل شیارها و درههایی که در دامنهها و قسمتهای شیبدار وجود دارند، با استفاده از سنگهای موجود در محل، بندهایی ایجاد میشود تا آبی که در اثر بارشهای شدید همراه با گل و لای در جریان است، در آنجا رسوب کرده، آب از منافذ موجود در این بندها خارج شده و گل و لای در آنجا تهنشین شود.
کاشتن درخت در اطراف رودها: در قسمتهایی که زمینهای کشاورزی و باغها در کنار رودخانهها قرار دارند، با کاشتن تعداد زیادی درخت در کنار هم و ایجاد دیوارهای سنگ چین مانع از پیشروی رودخانه و فرسایش کنارههای آن میشوند.
شخم زمینهای شیبدار در جهت عکس شیب: زمینهای شیبدار را در جهت عکس شیب شخم میزنند. با این کار آب در شیارهای حاصل از شخم فرو رفته، مانع از جریان و شستوشوی خاکهای شخمزده و نرم توسط بارش میشود.
ایجاد شیار دور زمینهای کشاورزی از طریق شخم: مرز زمینهای کشاورزی را به گونهای از طریق شخم زدن شیار میکنند که آب از اطراف، قبل از ورود به داخل زمین، توسط این شیارها هدایت میشود.
عملیات پخش سیلابهای حاصل از بارشها و آب شدن برف ها: در دامنهها و زمینهای شیبدار، با ایجاد شیارهایی، آبهای جاری را قبل از اینکه به یکدیگر پیوسته و حجم بیشتری از آب تشکیل شود، در زمینها پخش میکنند که علاوه بر کنترل این جریانها، آب فرصت بیشتری برای نفوذ به زمین پیدا میکند.
کاشتن بوته و درخت در حد فاصل شیبهای زمین: این عمل که بیشتر در اطراف باغها صورت میگیرد، هم مانع جریان آب و هم باعث نفوذ آب به زمین میشود.
شناسه خبر 50677