کلمه همان کلمه است اما وقتی در قالب روضه می‌نشیند انگار جان دارد. انگار قرار است بیاید دست بکشد روی سر خانه، روی تک‌تک دیوارها و وسایل، بنشیند در جان افرادی که سر به زیر برده‌اند و ریزریز شانه‌هایشان تکان می‌خورد.

خانه همان خانه است اما وقتی دیوارهایش سیاه‌پوش می‌شوند انگار این دیوارها هستند که تکیه می‌کنند به پرچم و پارچه نوشته‌های سیاه.

مردم همان مردم‌اند؛ اما نمی‌آیند به‌رسم دیدوبازدید یا هر نیت معمول دیگر، در خانه از قبل برایشان باز است. تعارف نمی‌شوند به بهترین جای خانه. همان‌جا دم در یا در دنج‌ترین کنج، خودشان را جا می‌دهند تا سریع‌تر در کلمات روضه جذب شوند. خانه‌های امروز زیاد بزرگ نیستند دست بالا 30 نفر می‌آیند اما چای روضه برای پنج یا حتی وقتی با صاحب‌خانه بشوند دو نفر هم به راه است.

قرار است دست نامرئی کلمات روضه بیاید و کشیده شود روی سر خانه و عزاداران. حالا چه فرقی می‌کند چند نفر بیایند، مداح چه کسی و سخنران کدام شخصیت باشد. ساده‌ترین، کم‌خرج‌ترین و شاید مخلص‌ترین محفل‌های این شب‌ها همین «روضه‌های خانگی» هستند. روضه‌هایی که باید بگذاریم دوباره مثل قدیم‌ترها دستمان را بگیرند تا در محرم حسین (ع) فکرمان لابه‌لای هیئت‌های بزرگ، مداح‌های مشهور و سخنران‌های پرآوازه گم نشود.

تاریخچه مشخصی برای شروع روضه‌های خانگی وجود ندارد اما در بخشی از تاریخ آمده زمانی که رضاشاه برگزاری مجالس عزاداری در مساجد و تکایا را ممنوع کرد مردم رو به روضه‌های خانگی آوردند، به طوری که بار معنوی این مجالس آن‌قدر زیاد بود که تا این دوره نیز موجودیت خودش را حفظ کرده است.

البته شکل برگزاری روضه‌های خانگی معمولاً هفتگی است. اگرچه الزامی برای آن وجود ندارد. معمولاً بانی خانه‌اش را در یک تاریخ مشخص هفتگی یا ماهیانه وقف روضه اباعبدالله می‌کند. همسایگان و آشنایان هم از این تاریخ مطلع‌اند و خود را به مراسم می‌رسانند. قدیم‌ترها که این شکل روضه خانگی بیشتر رواج داشته، شخصی که هم سخنرانی می‌دانست و هم روضه‌خوانی و احیاناً مسئله‌گویی شرعی، سر ساعات مشخص‌شده خودش را به خانه‌های افراد صاحب روضه می‌رساند.

حال با قرار گرفتن در ایام محرم بار دیگر شاهد رونق گرفتن این‌گونه مجالس هستیم پس برآن شدیم تا دراین‌باره گفت‌و‌گویی را با شیخ مجتبی فرحناکی؛ استاد حوزه و دانشگاه و تنی چند از بانوان برگزارکننده روضه‌های خانگی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اقامه عزا برای اهل بیت یکی از شعائر الهی است که می‌بایست به‌صورت مداوم برگزار شود گفت: خوشبختانه طی قرن‌های گذشته با وجود هجمه‌ها و فتنه‌ها این شعائر الهی بازهم پابرجاست.

شیخ مجتبی فرحناکی با تأکید بر اینکه این عزاداری‌ها به دو شیوه برگزاری می‌شود گفت: بخشی از عزاداری‌ها عمومی است که پرداختن به آن به‌صورت باشکوه جزو باید‌ها است که دراین‌بین عزاداری برای سیدالشهدا از طریق برپایی دسته‌ها و حضور در هیئت به همراه صدا، طبل و زنجیر و غیره از اهمیت ویژه‌تری برخوداراست.

وی افزود: این اهمیت از آنجا نشأت می‌گیرد که بقای دین و مذهب شیعی به ایثار امام حسین (ع) و یارانش در واقع کربلا و ایام محرم بازمی‌گردد.

وی با بیان اینکه تأثیرگذاری برپایی این نوع از عزاداری‌ها به حدی است که از منبرهای قدیمی نقل می‌شود که پس از فروپاشی شوروی در پی حاکمیت چند 100 ساله کمونیست‌ها در آنجا حاضر شدیم و آنچه مشاهده کردیم اینکه از اسلام چیزی جز عزاداری برای امام حسین (ع) آن‌هم به‌صورت عمومی باقی نمانده بود، ابراز کرد: نوع دیگری از عزاداری وجود دارد که شامل جلسات خانگی می‌شود.

این کارشناس مسائل مذهبی با برشمردن امتیازات روضه‌ها و جلسات خانگی عزاداری، افزود: این روضه‌ها به بستری بدل می‌شود تا افرادی که امکان و یا تمایلی برای حضور در عزاداری‌های عمومی ندارند بتوانند از این طریق ارادت خود را به سید و سالار شهیدان نشان دهند.

شیخ فرحناکی عنوان کرد: حتی در برخی موارد گرچه افراد با قرار گرفتن در رودربایستی با صاحب‌خانه در این مجالس شرکت می‌کنند اما آنچه مهم است اینکه اگر این روضه‌ها به‌درستی برگزار شود این افراد نیز با چنین محافلی انس و ارتباط می‌گیرند و در سایه این ارتباط و قرار گرفتن در مجالس اهل‌بیت (ع) هم ازلحاظ معرفتی و هم به لحاظ آشنایی بیشتر به حقایق دین متحول شده و تأثیرات شگرفی در عرصه‌ها اخلاقی و معنوی کسب می‌کنند.

وی ادامه داد: در این زمینه نمونه‌های بسیار وجود دارد به طوری که بنده در برهه زمانی که اتفاقاً در آن سال‌ها محرم در ایام سرد سال قرار گرفته بود برای حضور در مجلس عزاداری خانگی در چند روز متوالی با یک راننده تاکسی‌تلفنی هماهنگ کردم که مرا تا درب منازل همراهی کند؛ در یکی از این روزها هوا به‌شدت سرد بود و من به وی پیشنهاد دادم برای خوردن چای به جهت گرم شدن به من همراه شود که این پیشنهاد خوشبختانه مورد قبول واقع شد.

وی ادامه داد: جالب‌تر اینکه پس از خارج شدن از روضه خانگی مشخص شد این راننده محترم برای نخستین‌بار بود که در مجلس عزای حضرت قدم گذاشته و عنوان می‌کرد اغلب مجالس این‌چنینی برای بانوان برگزار می‌شود.

این استاد حوزه با بیان اینکه حضور این فرد در این جلسه به شکل جرقه‌ای چنان وی را متحول کرده بود که پس‌ازآن روز خود به مُبلغی برای احکام دینی بدل شد و از هر فرصتی برای تذکر و امر به معروف استفاده می‌کرد، افزود: بنابراین این جلسات خانگی حتماً باید در کنار عزاداری‌های عمومی وجود داشته باشد زیرا شاید برخی از افراد در بدو امر به دلیل رودربایستی در این جلسات شرکت کنند اما در ادامه تحول‌آفرین خواهد بود.

شیخ فرحناکی در پاسخ به این سؤال که چه نکاتی باید در روضه‌های خانگی مورد توجه روحانیون و وعاظ قرار گیرد؟ اظهار کرد: این سؤال نباید در ذهن این مهم را متبادر کند که منجر به کمرنگ شدن تأثیرگذاری روضه شود.

وی با تأکید بر اینکه آنچه مسلم است اینکه با شکستن دل و اشک ریختن در روضه‌ها زمینه برای پذیرش واقعیت‌های دینی و مذهبی بیشتر می‌شود خاطرنشان کرد: روضه صحیح و مدرک‌دار در تلطیف روح و روان تأثیرگذار خواهد بود.

این استاد حوزه با بیان اینکه وعاظ و روضه‌خوان‌ها باید سه محور اصلی دین را در منبرها مورد توجه قرار دهند ابراز کرد: این مهم از آنجا نشأت می‌گیرد که دین اسلام و دیگر ادیان آسمانی دارای سه بعد است.

شیخ فرحناکی افزود: بر این اساس بعد عقاید، احکام و اخلاق می‌بایست مورد توجه خاص قرار گیرد پس در منبرها باید یک بخش به بیان مسائل فقهی و احکام و بخش دیگر به بعد اخلاق اختصاص پیدا کند.

وی با بیان اینکه بیان مباحث اعتقادی که متأسفانه این روزها کمتر در این‌گونه مجالس به آن توجه می‌شود از دیگر ابعادی است که باید در منبرها مورد به آن اهمیت داده شود، ابراز کرد: متأسفانه در حال حاضر در برخی موارد شاهد آن هستیم که اعتقاد مردم به کارشناسان بیشتر از خدا و ائمه و اهل‌بیت است حال آنکه اهل بیت مخزن علم هستند.

وی در پاسخ به این سؤال که تهدید احتمالی برای روضه‌های خانگی چیست؟ ابراز کرد: آنچه بنده عنوان می‌کنم تهدید‌هایی است که تنها منحصر به روضه‌ها نیست بلکه در مراسم‌های مختلف شاهد آن هستیم؛ ازجمله آن چشم و هم‌چشمی است مثلاً پوشش و نوع پذیرایی تأثیرگذاری معنوی این‌گونه مجلس را کمرنگ کرده است.

این استاد حوزه ادامه داد: در برخی از روضه‌ها شاهد آن هستیم که این مجالس متأسفانه به شو لباس بدل شده‌اند پس یکی از این آفت‌های احتمالی فخرپوشی و چشم هم‌چشمی‌ها است.

شیخ فرحناکی با بیان اینکه نفوذ افراد نالایق به منبرها از دیگر تهدیدات است که برخی از مجالس روضه‌های خانگی را تهدید می‌کند افزود: این افراد ممکن است به ارائه مطالب منفی و درعین‌حال بی‌مدرک در منبرها اشاره کنند که بنا به تأثیرگذاری یک تهدید بزرگ به‌حساب می‌آیند.

در ادامه یکی از بانوان همدانی که 20 سال است در منزل خود روضه به‌پا می‌کند گفت: ایده برگزاری این مجلس ازآنجا به ذهنمان خطور کرد که چرا مجالس عزاداری ما یا زنانه هستند یا مردانه حال آنکه تفکر و ایدئولوژی حضرت اباعبدالله حماسه‌آفرینی با خانواده بود.

لیلا اسکندری با اشاره به اینکه این رویکرد ما را برآن داشت که روضه خانگی‌مان را به‌صورت خانوادگی برگزار کنیم افزود: در آن سال‌ها شاید دعوت خانوادگی به روضه برای خیلی‌ها عجیب بود.

وی با بیان اینکه در بدو امر روضه خانگی ما با حضور پنج نفر شکل گرفت، اما تا پیش از بروز کرونا این عدد به 250 نفر رسیده بود افزود: در حال حاضر دیگر بنا به شرایط مکانی امکان پذیرایی بیش از 200 نفر را نداریم.

این بانوی همدانی با تأکید بر اینکه نخستین روضه خانگی ما با خواندن حدیث کسا که در آن خانواده پیامبر زیر عبای وی جمع شدند آغاز شد، افزود: درواقع ما به‌دنبال برقراری مفاهیم زیبا از خانواده بودیم.

اسکندری با تأکید بر اینکه قرار بود مجالس روضه جمعه‌های آغاز هر ماه قمری برگزار شود، خاطرنشان کرد: این تصمیم ازآنجا نشأت گرفت که در یک روایت و حدیث که بنده آن را مطالعه کردم آمده بود برای مؤمنان بهترین شرایط این است که جمعه‌ها بعدازظهر در کنار هم جمع شوند و بر محمد و آل محمد (ص) صلوات بفرستند.

وی ادامه داد: این مهم منجر به شکل‌گیری صله رحم خانوادگی و درعین‌حال احوالپرسی از یکدیگر به‌صورت ماهانه می‌شد که برکات بی‌شماری را برای ما در پی داشت.

این بانی روضه خانگی خانوادگی با اشاره به اینکه پس از مدتی آن‌قدر شور و شعف برای حضور در این روضه زیاد بود که به ترغیب شدیم تا تعداد روضه‌ها و روزهای آن را بیشتر کنیم گفت: بر این اساس قرار شد این روضه‌ها در روزهای شهادت ائمه نیز برگزار شود.

اسکندری با اشاره به اینکه محتوای روضه‌ها قرآن‌محور است خاطرنشان کرد: این مهم ازآنجا نشأت گرفت که احساس کردیم بین ما و قرآن فاصله افتاده حال آنکه در احادیث آمده پیامبر از امت خود شکایت می‌کند که چرا قرآن را در زندگی‌تان مهجور قرار دادید.

وی با بیان اینکه متأسفانه در بسیاری از روضه‌های خانگی آنچه اتفاق می‌افتد بر اساس خواب و خیال است و یا اینکه به‌دنبال آن هستند تا اشک مردم را دربیاورند که تأثیرگذاری آن‌هم به همان زمان روضه محدود می‌شود افزود: در حالی که آنچه باید اتفاق بیفتد تفکر و تعقل در کتاب خداست.

این بانوی همدانی با بیان اینکه سعی من این است تا از منبری‌های خوب استفاده کنم افزود: درواقع به‌دنبال افرادی می‌گردم که هم در دانشگاه و هم در حوزه تحصیل کرده و کلام مؤثر بر مخاطب داشته باشند؛ شکر خدا هر محرم و یا هر فاطمیه یک سوره را بررسی کرده و به تحلیل آن می‌پردازیم.

اسکندری با اشاره به اینکه برای روضه خانگی‌مان کانال تلگرامی ایجاد کرده‌ایم افزود: در آن مداحی و سخنرانی و مطالبی که قرار است در روضه بیان شود برای مخاطبان بارگذاری خواهد شد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر بسیاری از میهمانان روضه به‌صورت مجازی دعوت می‌شوند و دستورالعمل‌های بهداشتی برای میهمانان حضوری مورد توجه قرار می‌گیرد افزود: ازآنجاکه نباید روضه‌های خانگی چه در بخش سروصدا و چه در خصوص مباحثی همچون پارک خودرو در درب منازل مزاحمتی برای همسایه‌ها ایجاد کند آن را به میهمانان گوشزد می‌کنیم که در کنترل فرزندان خود تلاش کرده و از پارک خودرو به‌صورت غیراصولی اجتناب کنند.

وی با بیان اینکه یک اتاق نیز به‌صورت مهد کودک برای خردسالان در خانه در نظر گرفتیم و در آن نقاشی و کتبی را همراه با ملزومات نقاشی برای آن‌ها فراهم کردیم، گفت: در مجلس ما از ظرفیت کودکان به‌ویژه دختربچه‌ها برای پذیرایی استفاده می‌شود تا اعتمادبه‌نفس لازم را کسب کنند.

این بانی روضه خانگی با اشاره به برکات روضه‌ها اذعان کرد: برخی از این کودکان در این روضه‌ها بزرگ شده و حتی در این همین مجالس بستری برای ازدواج آن‌ها فراهم می‌شود افزود: ازآنجا که باید برای میهمان و وقت او ارزش قائل بود بنده در دعوت‌نامه‌ها بازه زمانی هر بخش را جداگانه قید می‌کنم زیرا ممکن است فردی تنها برای حضور در مجلس منبر وقت داشته باشد و یا بخواهد تنها از روضه بهره ببرد.

اسکندری با اشاره به دیگر برکات مادی و معنوی برگزاری چنین روضه‌هایی گفت: اینکه عنوان می‌شود اگر برای عزاداری حضرت اباعبدالله مبلغی را هزینه‌ای بکنید چند برابر آن به زندگی‌تان برخواهد گشت را بنده مشاهده کرده‌ام.

وی افزود: در خصوص برکات معنوی نیز علاوه بر ازدواج‌هایی که در این هیئت شکل می‌گیرد می‌توان به گره‌گشایی‌ها و نیز تعاملاتی که بین خانواده‌های متدین برقرار می‌شود اشاره کرد.

وی با بیان اینکه این روضه درواقع مأمنی است برای ارتباط بیشتر در بین اقشار مختلف شغلی و فرهنگی و ایجاد اعتماد، گفت: برای رونق گرفتن روضه‌های خانگی باید بگویم در گام نخست باید تعداد مدعوین را مشخص کرد و حتی بنا به شرایط اقتصادی حاکم بر خانوارها بنده پیشنهاد می‌کنم این مهم در خانواده به‌صورت گردشگری مدیریت شود.

این بانوی همدانی با بیان اینکه ساده برگزار کردن این مجالس نیز از دیگر شاخص‌هایی است که منجر به رونق گرفتن آن می‌شود ابراز کرد: موضوع بعدی همانطورکه پیش‌تر عنوان شدن تعیین ساعتی مشخص است تا مزاحمتی برای بانی و میزبان به‌دنبال نداشته باشد زیرا در برخی موارد به دلیل عدم تعیین وقت میهمانان حتی تا چند ساعت پس از روضه نیز خانه میزبان را ترک نمی‌کنند، بنابراین نظم زندگی فرد ممکن است بهم بریزد.

اسکندری با بیان اینکه صله ارحامی که در پی برگزاری روضه‌های این‌چنین اتفاق می‌افتد از دیگر برکات این روضه‌هاست زیرا در حال حاضر خانه‌ها کوچک‌تر از قبل شده و موضوعات مالی و کرونا نیز در کاهش این مهم بی‌تأثیر نبوده است گفت: این روضه‌ها درواقع بهانه‌ای است برای دورهمی‌های ساده و کوتاه، علاوه بر این خواندن روضه بر روح و روان خانواده‌ها بی‌تأثیر نیست.

در ادامه دیگر بانی روضه خانوادگی در همدان نیز با بیان اینکه بنده از زمان کودکی در فضای مجالس این‌چنینی و روضه بزرگ شده‌ام گفت: از زمان جوانی نیز خودم در منزل روضه برگزار می‌کردم که تعداد این روضه‌ها بعد از فراغت از شغل و بازنشستگی بیشتر شد.

اعظم خوش‌نعمت در پاسخ به این سؤال که در برگزاری روضه چه چیزهایی را رعایت می‌کنید؟ گفت: مهم‌ترین مسئله میزبانی نیکو از میهمانان اهل بیت است.

وی با تأکید بر اینکه نکته بعدی دوری از اسراف است زیرا این روضه‌ها به یاد اهل بیت برگزار می‌شود پس می‌بایست بر اساس منش و رفتار آن‌ها چنین مجالسی را برگزار کرد افزود: به لحاظ اخلاقی نیز باید به‌گونه‌ای باشد که به محلی برای قضاوت دیگران و نیز غیبت و تهمت بدل نشود.

این بانی روضه خانگی با اشاره به اینکه می‌بایست روضه‌ها به کلاس درسی برای آموزه‌های دینی و اخلاقی بدل شوند، خاطرنشان کرد: مجالسی که برگزار می‌شود به مناسبت آن روز ممکن است تنها شامل روضه یا همراه با سخنرانی و یا تنها مختص زیارت عاشورا، حدیث کسا و خواندن قرآن باشد.

خوش‌نعمت با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله در برگزاری روضه میزبانی مناسب و دوری از ریا است وگرنه با خانه کوچک هم می‌شود روضه برگزار کرد، افزود: تنها مزیت و تفاوت خانه بزرگ داشتن میزبانی از میهمان بیشتر است.

وی با بیان اینکه طی دو سال گذشته با بروز کرونا امکان برگزاری مداوم روضه وجود نداشت اما با مهیا شدن شرایط به مناسب‌های مختلف همچون ماه مبارک رمضان، ماه محرم؛ ایام اربعین و غیره این مجلس در خانه ما برپاست، افزود: این مجالس به‌صورت مولودی در اعیاد و ولادت‌های ائمه نیز برگزار می‌شود.

این بانی روضه در پاسخ به این سؤال که آیا برگزاری روضه در خانه برایتان سخت نیست زیرا به‌هرحال ممکن است نظم خانه را تا حدی بهم بریزد گفت: من دشواری خاصی را حس نمی‌کنم زیرا مدعوین که در مجلس حضور دارند ما را در برگزاری بهتر مراسم کمک می‌کنند.

خوش‌نعمت افزود: خوشبختانه فرزندانم نیز مرا در برگزاری مناسب مجالس همراهی می‌کنند؛ در واقع در برنامه‌ریزی برای چگونگی برگزاری بهتر این‌گونه مجالس نیز از آن‌ها نظرخواهی می‌کنیم.