کتاب یا همان «یار مهربان» که همه از کودکی با آن آشنا هستیم، این روزها تا حد زیادی از زندگی ما دور شده است. با گسترش علم و فناوری و باز شدن پای شبکه‌های اجتماعی به جوامع، کتاب و کتابخوانی به دست فراموشی سپرده شده، به‌طوری‌که آمار مطالعه در کشور به‌شکل‌وحشتناکی کاهش یافته است.
کتاب، دریچه‌ای به سوی جهان شگفت‌انگیز علم و معرفت و مطالعه، راهی بسیار ساده و عملی برای پرورش استعدادهای انسان و آموزش علوم و فنونی است که او را در مسیر رشد و تکامل راهنمایی کند. اگر بتوانیم مطالعه را در انسان به‌صورت عادت درآوریم، دیگر ارتباط او با جهان، دانش و آگاهی سخت نخواهد بود و بدون هیچ زحمت و مرارتی می‌تواند از راه مطالعه، درک و اندیشه خود را نسبت به جهان هستی رشد و تعالی بخشد، اما باید توجه داشت که تبدیل این علاقه به عادت باید از دوران کودکی انسان شروع و در او نهادینه شود.
پایین بودن سطح مطالعه در کشور ناشی از ناآشنایی و عادت نداشتن به خواندن از دوران کودکی است؛ اگر فرزندانمان از کودکی شوق به خواندن داشته باشند و مطالعه را جزو زندگی خود بدانند، بدون شک در هر دوره سنی به هر طریقی که شده مطالعه را در برنامه روزانه خود می‌گنجانند.
یکی از مهم‌ترین فواید مطالعه، تقویت مهارت‌های انتقادی است و خواندن داستان‌های رمزآلود، ذهن را تحریک و به تقویت مهارت‌های انتقادی ذهن در تصمیم‌گیری و امور روزمره کمک می‌کند. کتاب خواندن ذهن را به شکلی وادار به اندیشیدن و پردازش اطلاعات خواهد کرد که با تماشای تلویزیون امکان آن فراهم نمی‌شود. به طور قطع هر چه بیشتر کتاب بخوانیم، درک ما از آنچه می‌خوانیم و کاربردهای آن عمیق‌تر می‌شود.
کتاب خواندن فرد را مشغول نگه می‌دارد و علاوه‌بر آن، ذهن را از نگرانی‌ها دور می‌کند و زندگی را از یکنواختی نجات می‌دهد، زیرا هر کتاب افراد را به دنیای متفاوتی می‌برد. بسیاری از افراد کتاب خواندن را تنها به درس و مدرسه و دانشگاه محدود می‌کنند، درحالی‌که کتابخوانی می‌تواند یک تفریح خوب و لذت‌بخش باشد.
البته در این میان بخش عمده‌ای از ساعات مطالعه در اقشار مختلف با گروه‌های گوناگون سنی در راستای سوادآموزی است. مطالعات افراد جامعه که در دیگر مقاطع بالاتر مشغول به تحصیل هستند را نباید با آمار کتاب خوانی مرتبط دانست، بنابراین شاخص میزان کتاب خوانی و میزان سوادآموزی در تمام کشورهای جهان دو امر مجزا است.
  وضعیت اسف‌بار سرانه مطالعه در کشور
یک جامعه‌شناس با بیان اینکه ویژگی بارز و تفاوت اساسی کتاب با دیگر رسانه‌ها در رشد فکری است، می‌گوید: خصوصیت اصلی رسانه‌های تصویری این است که ذهن را منفعل می‌کند، اما کتاب به دلیل تصویرسازی مطالب، سبب رویش و کمال تفکرات و تعقل افراد می‌شود.
علیرضا شریفی‌یزدی، کتاب را یک منبع بسیار مهم در کسب دانش، اطلاعات و افزایش معلومات در افراد می‌داند و ادامه می‌دهد: کتاب خواندن افراد را مجبور به تفکر می‌کند و با خواندن کتاب فرصت انجام کارهای بیهوده سلب شده و هجوم افکار منفی به ذهن کاهش می‌یابد و افکار و ذهن افراد ساماندهی می‌شود.
وی درخصوص میزان کیفیت مطالعه در کشور، می‌افزاید: اکنون نمی‌توانیم بگوییم شرایط مطالعه در جامعه نامناسب است، بلکه لازم است بدانیم کیفیت مطالعه در جوامع اسف‌بار است؛ یعنی اگر منظورمان از مطالعه و کتاب خواندن، تنها کتاب‌های درسی و دانشگاهی باشد، از تیراژ کتاب‌ها می‌توانیم متوجه شویم که در کشور نسبت به جمعیت 85 میلیون نفری سرانه مطالعه بسیار پایین است.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه وضعیت اقتصادی کتاب در کشور بسیار نامناسب است، خاطرنشان می‌کند: در این سال‌ها شاهد بودیم که بسیاری از مؤسسه‌های انتشارات درمعرض ورشکستگی و تعطیلی قرار گرفته‌اند و بیشتر کتاب‌فروشی‌ها نیز به مغازه ساندویچی و پیتزایی تغییر یافته‌اند، این موضوع نشان‌دهنده شرایط نامطلوب مطالعه و جایگاه کتاب در جامعه است.
تأثیر گرانی کتاب بر کاهش میزان مطالعه
شریفی‌یزدی، شیوه تدریس را یکی از مهم‌ترین علت‌های کاهش میزان مطالعه جوانان و نوجوانان می‌داند و می‌گوید: روش‌های آموزش در مدارس با برگزاری آزمون‌های پایان سال، امتحانات گوناگون و کنکور به نحوی است که دانش‌آموزان ناخودآگاه از مطالعه و خواندن کتاب دور می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه گرانی روزافزون کتاب یکی دیگر از مسائل تأثیرگذار در کاهش میزان مطالعه در جامعه است، تصریح می‌کند: با گرانی‌های موجود، جایگاه کتاب در سبد کالای مردم در اولویت هشتم و نهم قرار دارد و بسیاری از خانواده‌ها بابت کتاب هزینه‌ای در نظر نمی‌گیرند.
  رسانه‌های نوپدید مانعی بزرگ بر سر راه کتاب و کتاب خوانی
این جامعه‌شناس اظهار می‌کند: یکی از مسائل دیگری که در این خصوص مطرح می‌شود، مسئله ممیزی کتاب است؛ ممیزی به عنوان پدیده‌ای که همیشه در ایران وجود داشته است در موضوع کاهش مطالعه بی‌تأثیر نیست و در این شرایط بسیاری از نویسندگان رغبتی برای نگارش و چاپ کتاب ندارند.
شریفی یزدی ظهور رسانه‌های نوپدید مانند شبکه‌های اجتماعی، اینترنت و گوشی‌های تلفن همراه هوشمند را یکی دیگر از مسائل مهم در کاهش میزان مطالعه در کشور می‌داند و می‌گوید: لازم است بدانیم بسیاری از امور روزمره انسان‌ها ازجمله مطالعه تحت تأثیر فضای مجازی قرار گرفته و به نظر می‌رسد گسترش استفاده از این فضاهای دیجیتالی با میزان بالایی جایگاه کتاب و کتاب خوانی را تسخیر کرده است.
وی درخصوص راهکار افزایش سرانه مطالعه در جامعه، تأکید می‌کند: نخستین و مهم‌ترین راهکار، تغییر اساسی در شیوه تدریس و ارزشیابی آموزش و پرورش است، چراکه باید کتابخوانی را از همان سال‌های اولیه زندگی کودکان و دوره پیش‌دبستانی و دبستان تا دبیرستان و دانشگاه‌ها تقویت کرد، در این صورت است که مطالعه کردن و در اولویت قرار دادن این موضوع در افراد نهادینه و جزو زندگی آن‌ها می‌شود.
  راهکار افزایش سرانه مطالعه در جامعه چیست؟
وی با بیان اینکه توسعه فرهنگ و آگاهی درباره مطالعه و کتابخوانی در خانواده‌ها یکی دیگر از راهکارهای مهم افزایش میزان مطالعه در کودکان و جوانان است، می‌افزاید: والدین به عنوان اولین معلم فرزندان می‌توانند شوق و انگیزه مطالعه را در آن‌ها تقویت کنند. بدون شک، اگر والدین و سایر اعضای خانواده به مطالعه علاقه‌مند باشند، فرزندان با مشاهده آن‌ها الگوگیری می‌کنند و به کتاب‌خواندن می‌پردازند.
این جامعه‌شناس درخصوص لزوم تخصیص یارانه به نشر کتاب، اضافه می‌کند: تخصیص یارانه و تخفیف ویژه برای نشر کتاب‌های خوب توسط دستگاه‌های ذی‌ربط مانند وزارت بهداشت، وزارت علوم و تحقیقات، وزارت ارشاد و آموزش و پرورش برای بهره‌مندی از این حمایت‌ها و گرایش جوانان و نوجوانان به کتابخوانی لازم است.
شریفی یزدی با بیان اینکه اکنون بسیاری از کتابخانه‌ها در کشور به معنای حقیقی کلمه کتابخانه نیست و به موزه کتاب تبدیل شده است، خاطرنشان می‌کند: کتاب‌های قدیمی داخل قفسه‌های این کتابخانه‌ها موجود است، اما کتب جدید و آموزنده به دلیل مشکلات بودجه و کمبود نیروی انسانی در روندی طولانی به کتابخانه‌ها راه می‌یابد و باید این چالش بزرگ برای توسط وزارت ارشاد و هر سازمان دیگری که مسئولیت آن را برعهده دارد، رفع شود.