بی‌هویتی؛ ارمغان سیطره فضای مجازی بر نوجوانان

در ایران بیشترین کاربران فضای مجازی را نوجوانان تشکیل می‌دهند، و بیش از هر نسل دیگری در معرض تأثیرات مثبت و منفی آن قرار دارند.

یکی از تأثیرات مخربی که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال دارد؛ بحران هویت در نوجوانان است.

الگوهای رفتاری، اجتماعی، پوششی و فرهنگی در فضای مجازی سبب ناهمگونی‌های هویتی در زمینه‌های مختلف فردی و اجتماعی در نوجوان می‌شود.

اینترنت مانند تمام وسایل ارتباط جمعی جنبه‌های مثبت و منفی دارد و استفاده نادرست از آن می‌تواند نیروی پویا و کارآمد کشور به‌ویژه کودکان و نوجوانان را تهدید کند.

به گفته یک روان‌شناس، امروزه با توجه به شرایط کرونا و مجازی شدن آموزش‌ها برای دانش‌آموزان و دانشجویان؛ دسترسی به تلفن همراه و فضای مجازی افزایش پیدا کرده است.

فاطمه جاوید در خصوص استفاده بیش از حد کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، اظهار کرد: کرونا و مجازی بودن آموزش‌ها سبب استفاده طولانی مدت کودکان و نوجوانان از وسایل ارتباطی و اینترنت شده است.

وی عنوان کرد: عدم نظارت والدین بر استفاده از تلفن‌های همراه، اینترنت و فضای مجازی سبب اختلال در نحوه تغذیه و خواب کودک می‌شود؛ بنابراین نظارت والدین بر زمان آموزش و استفاده از فضای مجازی کودک بسیار مهم است.

این روان‌شناس با تأکید بر استفاده درست کودک از تلفن همراه و اینترنت، ادامه داد: از آنجایی که در ایران محدودیت سنی برای استفاده از اینترنت و فضای مجازی وجود ندارد، دسترسی کودک به شبکه‌های اجتماعی بسیار راحت و آسان است؛ بنابراین باید قانونی برای نحوه استفاده کودک از فضای مجازی توسط والدین در خانه ایجاد شود.

جاوید افزود: والدین می‌توانند با توجه به شناختی که از فرزند خود دارند سنی را برای استفاده از برنامه‌های مجازی مشخص و مسئله آموزش را از برنامه‌های اجتماعی جدا کنند.

  به خطر سلامت روانی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی

وی در خصوص خطراتی که فضای مجازی برای کودکان به همراه دارد گفت: استفاده نادرست از فضای مجازی سبب به خطر افتادن سلامت روانی و اختلال در خواب و تغذیه کودک می‌شود و از نظر روانی برروی میزان خشونت و میزان ابراز هیجانی کودک تأثیرگذار است.

به گفته این روان‌شناس، استفاده بیش از حد کودک از تلفن همراه و اینترنت، سبب آسیب روانی و در نتیجه گوشه‌گیری کودک می‌شود.

جاوید در ادامه در خصوص بررسی آسیب‌های روانی بر اثر استفاده طولانی مدت از فضای مجازی عنوان کرد: استفاده طولانی مدت از فضای مجازی بر معاشرتی بودن و کاهش ارتباطات در دنیای واقعی تأثیرگذار است و باید میزان استفاده کودک از اینترنت به نحوی ساماندهی شود که کودک از دنیای واقعی منع نشود.

وی در خصوص مسئله بحران هویت در سنین نوجوانی افزود: فضای مجازی سبب برجسته کردن برخی از الگوهای اخلاقی، اجتماعی، پوششی و فرهنگی برای کودک و نوجوان می‌شود که آن‌ها را دچار هویت از پیش تعیین شده می‌کند.

این روان‌شناس یادآور شد: نظارت والدین بر استفاده نوجوانان از فضای مجازی و این که چه کسانی را دنبال می‌کنند؛ در شکل‌گیری هویت سالم نوجوان موثر است.

جاوید در ادامه سخنان خود افزود: والدین باید بر این امر واقف باشند که آیا افرادی که نوجوان در فضای مجازی دنبال می‌کند، الگوی مناسبی است یا خیر؟ و با نظارت درست جریان هویت‌یابی در نوجوان را کنترل کنند.

وی در خصوص سایت‌های مستهجن اظهار کرد: والدین باید بر فعالیت نوجوانان و کودکان در فضای مجازی نظارت کافی داشته و دسترسی آن‌ها را به سایت‌های مستهجن و مبتذل محدود کنند.

وی بر تداوم تعاملات اجتماعی کودکان و نوجوانان تأکید و عنوان کرد: باید ساعاتی را در طول روز برای برقراری ارتباط و معاشرت با اعضای خانواده در نظر گرفت و استفاده از تلفن همراه را محدود کرد؛ زیرا آنچه که حائز اهمیت است، ارتباط زوجین و ارتباط والدین با فرزندان و سایر اعضای خانواده است که استفاده بیش از حد از فضای مجازی سبب عدم معاشرت و ارتباط اعضای خانواده می‌شود.

این روان‌شناس بازی‌های اینترنتی را دلیلی برای استفاده طولانی مدت کودکان از تلفن همراه دانست و گفت: تلفن همراه ابزاری برای آموزش فرزندان است و باید از نصب بازی‌های اینترنتی بر روی گوشی‌های هوشمند جلوگیری کرد؛ زیرا بازی‌ها به نحوی ساخته شده است که کودک را برای ادامه بازی جلب می‌کند و عدم استفاده از آن مدت زمان استفاده کودک از تلفن همراه را کاهش می‌دهد.

جاوید به افزایش میزان خشونت در فضای مجازی اشاره کرد و افزود: برای جلوگیری از افزایش خشونت در کودکان باید نحوه احترام گذاشتن، فرهنگ‌سازی و نحوه استفاده درست از فضای مجازی را به کودکان آموزش داد.

وی به فواید استفاده از اینترنت و فضای مجازی اشاره و یادآور شد: آموزش‌های مجازی ساعات باهم بودن فرزندان و والدین را افزایش داده و همچنین دسترسی به اطلاعات مفید را برای افراد آسان و سبب سواد رسانه‌ای در کودکان و نوجوانان و کاهش اتلاف وقت شده است.