سپهرغرب، گروه شهر: حمل‌ونقل و ترافیک، یکی از زیرساخت‌های اساسی اقتصاد کشور است و اجرای برنامه‌های توسعه در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون تأمین نیازهای این بخش، امکان‌پذیر نخواهد بود. یکی از ریشه‌های مشکلات حمل‌ونقل و ترافیک شهری، رفتار انسانی است که با مسائل حمل‌ونقل و ترافیک شهرها، نیاز به انجام مطالعه و تحقیق، ارائه دانش فنی و تدوین معیارهای فنی دارد. بدون تردید اقدامات فنی و مهندسی، بدون اجرای یک برنامه مطالعه شده و سنجیده فرهنگی، برای بهبود وضعیت تردد شهرها، ثمربخش نبوده و پایه اصلی چنین برنامه فرهنگی بر آموزش شهروندی استوار است.

آموزش قوانین و مقررات و همچنین ایمنی تردد باید به‌صورت مستمر و فراگیر در سطح جامعه ارائه شود و در تنظیم برنامه‌ریزی این آموزش‌ها، باید ویژگی‌های گروه‌های اجتماعی مختلف در نظر گرفته شود. در این پروسه کودکان، از جمله آسیب‌پذیرترین گروهای اجتماعی در امور ترافیک بوده و آموزش ایمنی تردد، همراه آموزش فرهنگ شهروندی به آن‌ها می‌تواند، نقش مهمی در جلوگیری از حوادث و سوانح در پی داشته باشد. لذا چنانچه آموزش کودکان و خردسالان بر اساس اصول و روش‌های صحیح انجام شود، گام‌های اساسی و زیربنایی در ارتقای فرهنگ شهروندی و ترافیک صورت پذیرفته و شهرها دارای شهروندانی فرهنگ‌مدار و آموزش دیده آشنا با اصول و معیارهای قوانین و مقررات شهروندی خواهند بود.

سازمان‌های متولی حمل‌ونقل درون‌شهری در شهرها، به‌عنوان یک مکانیزم پاسخ‌دهنده به تقاضاهای سفرهای درون‌شهری در موارد ذیل به نحو مطلوب، باید جوابگوی درخواست‌های مردمی باشند:

1- داشتن کارآیی از نظر حجم مسافر

2- تأمین درخواست‌های مردمی افراد کم‌درآمد و آسیب‌پذیر

3- استفاده از شرایط، فنون و تجهیزات جدید، در مدیریت حمل‌ونقل درون‌شهری

4- آموزش کارمندان

5- آموزش شهروندان در خصوص مسائل مرتبط با حمل‌ونقل درون‌شهری

6- شرکت در فعالیت‌های بین‌المللی در امر بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی و استفاده از تجارب و روش‌های پیشرفته

7- تدوین استاندارد جهت خدمات و تأسیسات شهری

8- ایجاد خطوط با دسترسی‌های مناسب برای عموم شهروندان

9- شرکت دادن افراد و بخش خصوصی در اجرای برنامه‌های عمومی حمل‌ونقل، در مقابل نیز افراد و عموم به‌عنوان استفاده کنندگان از خدمات حمل‌ونقل شهری عمومی که با ارتقای آگاهی و فرهنگ مصرف، موظف به رعایت مطلوب و بهینه تردد در شهر بوده و به تبع، باعث افزایش راندمان و بازدهی سیستم می‌شوند که از جمله می‌توان، به موارد ذیل اشاره نمود:

1- حفظ و نگهداری از اموال، تجهیزات و امکانات سیستم حمل‌ونقل شهری

2 - رعایت مقررات و قوانین راهنمایی‌ورانندگی، به‌منظور تسهیل در امر تردد خودروها، خصوصاً خودروهای حمل‌ونقل همگانی

3 - ارائه بلیت و کارت‌بلیت به‌جای وجه نقد

4 - رعایت بهداشت و نظافت عمومی در داخل خودروهای حمل‌ونقل عمومی

5 - آموزش فرزندان در خصوص استفاده صحیح از خودروهای حمل‌ونقل دسته‌جمعی

6 - افزایش سطح آگاهی و ارتقای دانش همگانی، در رعایت قوانین و مقررات استفاده از خودروهای حمل‌ونقل عمومی

7 - مشارکت در برنامه‌های اجرایی سیستم حمل‌ونقل عمومی، از طریق سرمایه‌گذاری یا ارائه نظرات و پیشنهادات و طرح‌های حمل‌ونقل شهری

8 - آشنایی با وظایف و نقش سیستم حمل‌ونقل همگانی در پاسخ به نیازهای شهروندان

      نحوه اجرای برنامه‌های آموزشی خصوصاً برنامه‌های آموزش شهروندی در سازمان‌های متولی حمل‌ونقل:

*گذشته از آموزش‌های علمی و نظری که با دایر نمودن کلاس‌های تخصصی انجام می‌شود، دانش افراد یک جامعه، در زمینه‌های مختلف ارتقا می‌یابد که نقش تبلیغات و آموزش شهروندی در این آموزش‌پذیری و همچنین ایجاد زمینه‌های ارتقا و پیشرفت، بسیار حیاتی و مؤثر است. چراکه فلسفه وجودی آموزش به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، در تغییر ساختارها و رشد و توسعه ابعاد گوناگون جامعه دخیل بوده و زمینه توسعه مهارت و بهره‌وری‌ها و اثرگذاری می‌شود که کمیّت و کیفیت در این شیوه، بستگی به نوع برنامه‌ریزی و میزان سرمایه‌گذاری‌ها دارد. حال در اجرای برنامه‌های تدوینی آموزش، نقش سازنده و اطمینان بخش دارد که خود از طرق مختلف انجام می‌شود که در این مقوله، ذیلاً به اختصار به راه‌ها و شیوه‌های آموزش و تبلیغات شهروندی اشاره می‌شود:

1- مدیریت، طراحی و اجرای ابزارهای مختلف محیطی از جمله بیلورد، استند، اتوبوس آگهی با استفاده از جلوه‌های تصویری یا پیام‌های شهروندی

2 - پروژه‌های نمایشگاهی مرتبط با آموزش‌های شهروندی

3 - سامان‌دهی و برگزاری سمینارها، گردهمایی‌ها، طراحی، اجرا و برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی مرتبط با آموزش شهروندی

4 - طراحی گرافیکی، طراحی لوگو و نشانه، پوستر، تصویرسازی، کاتالوگ و بروشور، لیبل، بیلورد، استند و اتوبوس آگهی در خصوص موارد مرتبط با آموزش‌های شهروندی خصوصاً دانش‌آموزان

5 - طراحی و اجرای نمایش‌های تیزری، تولید عکس و فیلم‌های سه‌بعدی قابل نمایش که در تمامی روش‌های اشاره شده، زمینه‌های اجرایی آن مستلزم هماهنگی و همکاری تمامی اقشار و برنامه‌ریزان امور است.

6 - حال آنچه مسلم است، در کشور ما بحث آموزش شهروندی در هیچ زمینه‌ای، هنوز آن‌طور که باید جا نیفتاده و جایگاه ویژه‌ای را ندارد و روی این اصل، هنوز حتی در رسانه‌ای پویا مثل صداوسیما، جایگاه خاص برای آموزش شهروندی مرتبط با حمل‌ونقل درون‌شهری وجود ندارد و نه ضوابط روشن، برای انواع آموزش‌ها حتی در سایر موارد همچون اتوبوس، تابلو، بلیت و حتی مطبوعات نیز مشکل کم و بیش وجود داشته و جا دارد با توجه و اهتمام بیشتر به اهمیت آموزش شهروندی، خصوصاً در سیستم حمل‌ونقل همگانی که صرفاً جنبه خدماتی داشته و وظیفه‌ای خطیر را

عهده‌دار می‌باشد. برنامه‌ریزی منسجم و مدون و هدف‌داری در شناساندن سیستم و عملکرد و اهداف آن به عموم انجام می‌شود. به‌نحوی که با تدوین برنامه خاص آموزش شهروندی و تخصیص اعتبارات لازم در پیشبرد اهداف کمّی، کیفی و اجرای طرح‌های مطالعاتی شهری مرتبط با حمل‌ونقل همگانی، اقدامات لازم صورت پذیرد. در این مقوله به اختصار، به نیازهای مرتبط سازمان‌های متولی حمل‌ونقل درون شهری در خصوص آموزش‌های شهروندی اشاره می‌شود:

      اهم نیازها و برنامه‌های آموزشی شهروندی سازمان‌های حمل‌ونقل همگانی درون‌شهری:

1 - نصب سیستم‌های صوتی و تصویری، همچون تابلوهای روان یا LCD در اتوبوس‌های فعال سطح شهر، جهت اجرای برنامه‌های مرتبط با آموزش شهروندی

2 - نصب و ایجاد کتابخانه‌های سیار در اتوبوس‌ها، جهت ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی، موضوعی که در حال حاضر عملاً در سازمان مدیریت بار و مسافر شهرداری همدان اجرایی شده است.

3 - انجام تبلیغات و آموزش‌های شهروندی در فضاهای داخلی و بدنه اتوبوس‌ها و تاکسی‌های فعال، به‌طور مستمر در طول سال

4 - استمرار و برگزاری کلاس‌های آموزشی با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های موجود، خصوصاً حوزه و دانشگاه

5 - توزیع بروشور و کاتالوگ در بین شهروندان

6 - انتشار پوستر و کارت‌های مرتبط با آموزش شهروندی در بین دانش‌آموزان

7 -آموزش فرهنگ استفاده از کارت‌بلیت الکترونیکی به جای بلیت کاغذی جهت شهروندان و خصوصاً دانش‌آموزان

     ‌ نیازهای سازمان‌های حمل‌ونقل همگانی در خصوص آموزش‌های شهروندی:

1- آموزش شهروندان در خصوص حفظ و نگهداری از تجهیزات سازمان

2- آموزش شهروندان درخصوص رعایت بهداشت فردی و اجتماعی، در استفاده از تجهیزات ناوگان خصوصاً اتوبوس

3- آموزش شهروندان درخصوص فراگیری و رعایت قوانین و مقررات حمل‌ونقل، خصوصاً حمل‌ونقل همگانی

4- آموزش‌های تخصصی ویژه پرسنل فنی و تعمیرگاهی

5 -آموزش در رده‌های خاص، ویژه کارمندان

      نحوه آموزش و اهم فعالیت سازمان‌های مرتبط:

1 - صداوسیما از طریق پخش تراکت‌های تلویزیونی، تهیه نماهنگ، فیلم‌های آموزشی کوتاه‌مدت، مصاحبه‌های رادیووتلویزیونی و آگهی‌های تبلیغاتی

2 - جراید از طریق انتشار مقالات، مطالب، رفتارهای تبلیغی، مصاحبه‌های مطبوعاتی و برگزاری مسابقات فرهنگی و اجتماعی همراه با اهدای جوایز

3 - تبلیغات آموزش شهروندی با استفاده از تجهیزات سازمان از طریق اتوبوس آگهی، تابلوهای ایستگاه اتوبوس، باجه‌های فروش بلیت و کارت‌بلیت، سایه‌بان، بلیت، بنر و....

4 - آموزش شهروندی از طریق حضور مستقیم کارشناس آموزشی در بین مردم، خصوصاً مدارس که در این زمینه با حضور کارشناسان محترم آموزشی معاونت‌های فرهنگی، اجتماعی، گردشگری و کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان بسیار تأثیرگذار می‌باشد.

5 - آموزش شهروندی از طریق نصب پلاکارد، پوستر، پرچم‌های تبلیغی، پرده‌نویسی و دیوارنویسی در معابر عمومی سطح شهر که در این خصوص نیز تعامل و همکاری سازمان‌های متولی امور تبلیغاتی در سطح شهر، حائز اهمیت بوده و جایگاه بسیار والایی را دارد.

6 - تشکیل کمیته‌های آموزش شهروندی با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد یا ثمن ها

7 - آموزش از طریق توزیع سربرگ و بولتن‌های تبلیغی در سطح شهر

8 - در پایان یادآور می‌شود که ارتقای سطح آموزش‌های شهروندی و فراهم نمودن زیرساخت‌های و زمینه‌های آموزشی و آگاه‌سازی شهروندان با مفاهیم یادشده، نیازمند مشارکت فعال عموم شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها و همراه با احساس مسئولیت اجتماعی، در زندگی شهری می‌باشد که این موضوع نیز به‌دست نمی‌آید، مگر با بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های موجود مدیریت شهری، با استفاده از ابزارهای فرهنگی، آموزشی، رسانه‌ای و همچنین فن‌آوری‌های نوین ارتباطی در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های آموزش شهروندی

* مجید بدرخانی، کارشناس‌ارشد برنامه‌ریزی