به گفته متولیان حوزه هوش مصنوعی بزرگترین اقدام دولت سیزدهم در حوزه هوش مصنوعی، تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی است. ماده واحده «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» در جلسه خرداد ماه 1403 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در نهایت این سازمان بعد از 12 پیگیری 19 تیرماه 1403 با حضور سرپرست ریاست جمهوری و معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور به صورت رسمی آغاز به کار کرد و در همین روز نخستین جلسه شورای راهبری هوش مصنوعی نیز تشکیل شد.

سازمان ملی هوش مصنوعی سازمانی دولتی نبوده و در راستای ساماندهی و توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور به صورت یک سازمان مستقل زیر نظر رئیس جمهور تأسیس شده است. به گفته دهقانی فیروزآبادی معاون علمی رئیس جمهور تاکنون سه هزار و 500 میلیارد تومان منابع به سازمان تخصیص داده شده که هزار میلیارد آن از محل پروژه‌های پیشران علمی و 2500 میلیارد از صندوق توسعه ملی است.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزیر صنعت، معدن و تجارت یا معاون ذی‌ربط، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر اطلاعات بخشی از اعضای این شورا را تشکیل می‌دهند و رئیس جمهور رئیس شورا، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری نایب رئیس شورا و رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی دبیری شورا را عهده دار هستند.

مأموریت اصلی این سازمان توسعه زیرساخت‌ها در حوزه هوش مصنوعی است؛ مرجع پردازشی مناسب، الگوهای بزرگ نرم افزاری و داده از شاخص‌های مهم توسعه زیرساخت به شمار می‌رود و قرار است در این سازمان این 3 اقدام عملیاتی شود. ایجاد سازوکار مناسب برای اشراف کامل و به روز نسبت به توسعه فناوری هوش مصنوعی در دنیا و پیشرفت‌های کشور در آن، ایجاد بستر قانونی برای بهره مندی فعالین این عرصه از داده‌های دستگاه‌های اجرایی به منظور توسعه فناوری و خدمات متناسب با آن، ایجاد زیرساخت مناسب پردازشی جهت توسعه هوش مصنوعی در کشور، طراحی و پیاده سازی چهارچوب مناسب به منظور بهره گیری از نخبگان مرتبط با این حوزه فناوری در داخل و خارج از کشور از مواردی است که رئیس این سازمان باید نسبت به آن اهتمام داشته باشد.

همچنین براساس حکم رئیس جمهور ایجاد کارور (اپراتور) و صندوق ملی هوش مصنوعی، ایجاد سازوکار مناسب برای تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه توسعه فناوری و خدمات هوش مصنوعی، برنامه ریزی برای هم افزایی دستگاه‌های اجرایی کشور متناسب با مصوبات شورای ملی راهبری هوش مصنوعی، تشکیل جلسات و نظارت بر اجرای دقیق مصوبات شورای ملی راهبری هوش مصنوعی از وظایف رئیس این سازمان به شمار می‌رود.

اسفندماه 1402 با حکم رئیس جمهور دکتر محمدسعید سرافراز به عنوان رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی منصوب شد. او می‌گوید: در 4 بخش «زیرساخت پردازشی»، «دادگان» و «کاربردی سازی هوش مصنوعی» و «نیروی انسانی» برنامه‌هایی در دستور کار قرار گرفته است. سرافراز همچنین از برنامه این سازمان برای ایجاد زیرساختی برای خرید و فروش داده و آزمایشگاه ملی هوش مصنوعی خبر داده است. مشروح این گفت و گو به شرح زیر است:

دکتر محمدسعید سرافراز دبیر شورا و رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی در مقدمه درباره اهمیت راه اندازی این سازمان در کشور توضیح داد و اظهار کرد: توسعه هوش مصنوعی در کشور، همگام با پیشرفت آن در دنیا از سال 1400 بعد از تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی مورد توجه بیشتری از سویت دولت قرار گرفت. دلیل این تاکیدات هم به این خاطر است که آینده دنیا و حکمرانی به میزان توسعه کشورها در فناوری هوش مصنوعی بستگی دارد. ما برای توجه به این حوزه نیاز به تمرکز در منابع، ظرفیت‌ها و در تصمیم گیری هایمان داریم و در همین راستا در نیمه دوم سال 1402 تصمیم بر این شد که یک نهاد مرکزی متولی حوزه هوش مصنوعی شود؛ در همین خصوص فرایندهای اداری انجام و مقرر شد یک سازمان مرکزی این نقش را عهده دار شود. این سازمان قرار است در همکاری با دستگاه‌های دیگر به توسعه هوش مصنوعی بپردازد.

**مأموریت پیاده‌سازی سند هوش مصنوعی به سازمان سپرده شد

رئیس سازمان ملی هوش مصنوعی ضمن اشاره به اینکه از آنجا که موضوع هوش مصنوعی موضوعی فرابخشی است، بنا شد این سازمان با هدایت یک شورای ملی به ریاست شخص رییس جمهور کار را پیش ببرد، افزود: به دنبال همین موضوع، شورای ملی راهبری هوش مصنوعی در آذر 1402 تاسیس و بنا شد یک مرکز به عنوان «مرکز ملی هوش مصنوعی» کار را آغاز کند تا مقدمات شکل گیری سازمان ملی هوش مصنوعی طی شود. این مقدمات همزمان با تدوین و تصویب سند ملی هوش مصنوعی پیگیری و نهایتاً در خرداد 1403 این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و «سازمان ملی هوش مصنوعی» تاسیس شد.

وی در ادامه تاکید کرد که ماموریت پیاده سازی سند به سازمان ملی هوش مصنوعی سپرده شده و شورای راهبری ملی هوش مصنوعی نیز مکلف شده که نقش هماهنگ کننده بین دستگاه‌های دولتی و ناظر بر فعالیت‌های سازمان داشته باشد. رییس سازمان نیز دبیری شورای ملی راهبری هوش مصنوعی را عهده دار است.

**تشریح برنامه‌های سازمان در 4 بخش/ کشور معطل دسترسی به زیرساخت پردازشی نخواهد ماند

عضو هیأت علمی دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران ضمن بیان این مطلب که سازمان ملی هوش مصنوعی در 4 بخش «زیرساخت پردازشی»، «دادگان» و «کاربردی سازی هوش مصنوعی» و «نیروی انسانی» برنامه‌هایی را در دستور کار دارد، تصریح کرد: در حوزه تامین زیرساخت‌ها باید از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم. مساله اصلی این است که باید نیازمان را رفع کنیم تا کشور معطل دسترسی به زیرساخت پردازشی نباشد. در حوزه دادگان، دولت جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان داده است و باید با آزادسازی داده‌ها آن را در اختیار دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و مراکز تحقیقاتی قرار دهیم تا توسعه داده اتفاق بیفتد.

**ایجاد زیرساختی برای خرید و فروش داده / داده‌ها شخصی نیستند

رئیس سازمان ملی راهبری هوش مصنوعی از برنامه این سازمان برای ایجاد زیرساختی برای خرید و فروش داده خبر داد و گفت: یک برنامه دیگری که در حوزه داده، در دستور کار داریم این است که در حال آماده سازی زیرساخت‌هایی برای خرید و فروش و تجارت داده هستیم که البته این داده‌ها، داده‌های شخصی مردم نیست.

سرافراز درباره برنامه این سازمان در حوزه نیروی انسانی توضیح داد و افزود: نیروی انسانی جزو نقاط قوت کشور ما در حوزه هوش مصنوعی است. در دانشگاه‌ها تعداد زیادی از دانشجویان در رشته‌های مختلف در حوزه هوش مصنوعی کار می‌کنند. دانشجویان رشته‌های کامپیوتر، برق و علوم کامپیوتر بیش از سایر رشته‌ها با هوش مصنوعی درگیر هستند اما خوشبختانه شاهد هستیم که در سایر رشته‌ها، بیش از گذشته از هوش مصنوعی استفاده می‌شود. در این بخش ابتدا باید نیروی انسانی نخبه را حفظ کنیم، به آنها انگیزه دهیم، امکانات را فراهم کنیم که بتوانند در کشور بمانند و کار کنند. ما باید زمینه فعالیت و شکوفایی جوانان نخبه را فراهم کنیم چرا که همین نخبگان، پیشران‌های توسعه فناوری در کشور هستند. موضوع زیرساخت‌ها و داده‌ها در حوزه هوش مصنوعی مهم است اما جوان نخبه ای که می‌تواند الگوریتم‌هایی را توسعه دهد که با داده‌های کمتر بهره وری بالاتری داشته باشد، از اهمیت بیشتری برای کشور برخوردار است.

**در حوزه نگهداشت نخبگان برنامه‌های مفصلی داریم

وی با بیان این مطلب که در حوزه نگهداشت نخبگان برنامه‌های مفصلی داریم، گفت: به عنوان استاد دانشگاه، چیزی که در دانشگاه می‌بینیم این است که بچه‌ها بیش از هرچیزی نیاز دارند که اولاً امید داشته باشند به اینکه یک اتفاق بزرگی در کشور رخ می‌دهد. این امید تابع این است که میدانی برایشان فراهم شود و احساس مفید بودن و احساس اثرگذاری حتی فراتر از کشور خودمان داشته باشند. حوزه هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که ما با استفاده از نیروی انسانی جوان، فراتر از مرزهای خودمان میدان داری و اثربخشی کنیم. ما می‌خواهیم امکان شکوفایی را برای نخبگان فراهم کنیم.

**راه‌اندازی آزمایشگاه ملی هوش مصنوعی‌‌/ ارتباط با نخبگان ایرانی خارج از کشور در حوزه هوش مصنوعی

عضو هیأت علمی دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که چگونه و با چه ابزارهایی می‌خواهید امکان شکوفایی را برای نخبگان فراهم کنید، گفت: در همین راستا یکی از طرح‌هایی که در سازمان در دستور کار داریم، راه اندازی مجموعه‌ای به عنوان «آزمایشگاه ملی هوش مصنوعی» است. کشورهای پیشرفته در حوزه هوش مصنوعی، عموماً شرکت‌های بزرگی (مثل Openai، deepmind و … ) دارند که این شرکت‌ها غالباً توسعه دهندگان فناوری هوش مصنوعی هستند و ما می‌خواهیم زیرساخت راه اندازی شرکت‌های بزرگ مشابه کشورهای پیشرفته را در کشور با کمک بخش خصوصی، دانشگاهی و دولت فراهم کنیم و تا چند ماه آینده این آزمایشگاه افتتاح می‌شود. همچنین برنامه داریم با برخی از نخبگان ایرانی خارج از کشور در حوزه هوش مصنوعی ارتباط برقرار کنیم و از آنها کمک بگیریم.

**حوزه‌های اقتصادی، توسعه‌ای و فرهنگی دیگر بدون هوش مصنوعی معنایی ندارد

سرافراز ضمن تاکید بر اینکه باید به غیر از بچه‌هایی که در رشته‌های کامپیوتر، برق و علوم کامپیوتر کار می‌کنند، با دانشجویان و متخصصان سایر رشته‌ها نیز ارتباط بگیریم و آنها را به استفاده از هوش مصنوعی ترغیب و تشویق کنیم، گفت: هیچ کدام از حوزه‌های اقتصادی، توسعه‌ای و فرهنگی دیگر بدون هوش مصنوعی معنایی ندارد و ما باید بتوانیم دانشجویان رشته‌های علوم انسانی، هنر، مکانیک، داروسازی، مهندسی، شیمی و … را مجهز به استفاده از هوش مصنوعی کنیم و قطعاً آنها با هوش مصنوعی دنیای متفاوت‌تری را تجربه خواهند کرد.

رئیس سازمان ملی راهبری هوش مصنوعی ضمن اشاره به اینکه در حوزه کاربردی سازی، برنامه ما این است که بتوانیم بازار (دولت و بخش عمومی) را به استفاده از هوش مصنوعی ترغیب کنیم، گفت: بخشی از حوزه‌ها شاید احساس کنند که هوش مصنوعی یک تکنولوژی و یک فناوری لوکس است و مسائل جدی شان را حل نمی‌کند در حالی که زمانی که احساس نیاز می‌کنند، اگر شرکت‌ها یا بچه‌هایی ایرانی نباشند که محصولات را توسعه داده باشند، نمی‌توانند از محصولات ایرانی استفاده کنند و ناچار هستند سراغ شرکت‌های خارجی بروند. ما باید بتوانیم به طور متوازن هم نیاز و هم فناوری را رشد دهیم. با ابزارها و مشوق‌هایی که داریم تلاش خواهیم کرد بخش خصوصی و بخش‌هایی که بازار مصرف هستند، هم در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند و هم از سویی بازار را ترغیب خواهیم کرد که از هوش مصنوعی بیشتر استفاده کنند.

**در حوزه زیرساخت و کاربردپذیری هوش مصنوعی رتبه‌های ایران خوب نیست

وی در پاسخ به این سوال که رهبری از سال 1400 تاکید دارند که ایران باید تا 10 سال آینده به 10 کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی تبدیل شود، کشور ما چقدر با دستیابی به این جایگاه فاصله دارد؟ گفت: متاسفانه در حوزه هوش مصنوعی متوازن رشد نکرده ایم. در حوزه مقالات و پژوهش وضعیت ایران خوب است و در برخی حوزه‌ها رتبه‌های زیر 20 داریم اما در برخی حوزه‌ها اوضاعمان خوب نیست. در حوزه زیرساخت، کاربردپذیری، برخی قوانین و مقررات رتبه‌های ایران خوب نیست و بعضاً رتبه‌های 40-50-60 در شاخص‌های بین‌المللی داریم.

**ارزیابی جایگاه واقعی ایران در حوزه هوش مصنوعی تا یک ماه و نیم آینده

عضو هیأت علمی دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه تهران از پروژه‌ای در معاونت علمی برای مشخص شدن جایگاه واقعی کشور در هوش مصنوعی و تعیین شاخص‌های این حوزه برای بهبود وضعیت ایران خبر داد و گفت: وقتی داریم درباره هوش مصنوعی و حضور در 10 رتبه برتر صحبت می‌کنیم باید بدانیم کجا قرار داریم و باید به کجا برسیم؟ شاخص‌ها چه هستند؟ این پروژه توسط برخی پژوهشگران و اساتید دانشگاه انجام داده شده و قرار است مرجع ارزیابی اقدامات کشور و دولت در حوزه هوش مصنوعی قرار گیرد و دولت قرار نیست خودش ارزیابی کند. این پروژه انشاالله طی یک تا یک ماه و نیم آینده ارائه خواهد شد و گزارش‌ها در حال حاضر آماده بوده و در حال نهایی سازی است. ما کاملاً براساس شاخص‌هایی که کار و ارزیابی کردیم، اعلام خواهیم کرد که امروز در حوزه هوش مصنوعی کجا هستیم و چه رتبه‌ای در دنیا داریم؟ اما آنچه عیان است این است که در برخی شاخص‌ها اوضاع خوبی نداریم اما آیا وضعیت بهتر خواهد شد؟ بله حتماً بهتر خواهد شد.

رئیس سازمان ملی راهبری هوش مصنوعی ادامه داد: اولاً این را بدانید که هوش مصنوعی فناوری جوانی است و تقریباً 10-12 سالی است که یک جهش فوق‌العاده کرده است. در واقع ما با یک فناوری خیلی عمیق به جهت تاریخی مواجه نیستیم. نکته دوم اینکه در همین فناوری به یک باره جهش‌هایی اتفاق افتاده و شرکت‌هایی ظهور و بروز کرده اند که شاید 2-3 سال پیش خبری از آنها نبود. همین محصول چت جی پی تی که شرکت اوپن ای آی ارائه کرده، آینده پژوهان یا فناوران فکر می‌کردند 3-4 سال دیرتر ارائه شود اما دیدیم که این محصول چگونه مسیر تکنولوژی را جا به جا کرد و آنچه که تصور می‌شد را تغییر داد. پس ما یک فرصتی در این تکنولوژی داریم آن هم فرصتی که بعضی محصولات به یکباره رتبه‌ها را جا به جا می‌کند و می‌تواند قدرت کشورها از بین ببرد و یا بالعکس. باید تمرکز کنیم و توانمان را به یکدیگر پیوند دهیم، پراکندگی کاری حتماً در این حوزه جواب نمی‌دهد، باید ظرفیت‌ها را جمع کرد و کارهای بزرگ انجام داد.

**تعریف برنامه برای دستگاه‌های مختلف در حوزه هوش مصنوعی

سرافراز ضمن بیان اینکه سازمان ملی هوش مصنوعی عالی‌ترین نهاد هماهنگی و توسعه هوش مصنوعی است و نقش فرادستگاهی دارد، افزود: سازمان متناسب با سند ملی هوش مصنوعی برنامه‌هایی را برای دستگاه‌های مختلف تعریف می‌کند. براساس سند، نهاد هماهنگ کننده توسعه هوش مصنوعی در کشور سازمان است و سایر دستگاه‌ها باید با سازمان هماهنگ باشند. ما در حوزه فرهنگ و هوش مصنوعی همکاری با وزارت ارشاد خواهیم داشت و با وزارت بهداشت، وزارت نفت و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری نیز در تعامل هستیم.

**جلوگیری از موازی‌کاری و هدررفت منابع در حوزه هوش مصنوعی

وی در پایان تاکید کرد: هوش مصنوعی در بسیاری از حوزه‌ها امکان پیاده شدن دارد و بسیاری از دستگاه‌ها خودشان کارهایی انجام داده و یا در حال انجام دادن هستند؛ مساله ایجاد توازن و هماهنگی بین همه این دستگاه‌ها از جمله در معاونت علمی، وزارت ارتباطات و… برعهده سازمان و شورا گذاشته شده تا از موازی کاری و هدررفت منابع جلوگیری شود.

این سازمان با چنین اختیاراتی برای نخستین بار است که در کشور ایجاد شده و این فرصت را به کشور می‌دهد که بتواند به ابر چالشهای مهمی چون بحران آب، بحران در نهادهای مالی، اقتصادی و انرژی و … فائق بیاید. با این حال انتظار می‌رود برای عملکرد بهتر این سازمان، دستگاه‌ها بالاترین سطح هماهنگی را در پیشبرد طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با حوزه هوش مصنوعی داشته باشند تا خروجی کار موثرتر باشد. دولت سیزدهم بلندهمتی و تلاش زیادی در پیگیری ایجاد تشکیلات و زیرساخت‌های مهم حوزه هوش مصنوعی داشت و این سوال مطرح است که آیا دولت چهاردهم ادامه دهنده راه دولت سیزدهم در توجه به فناوری‌های نوظهوری چون هوش مصنوعی خواهد بود یا خیر؟ و اینکه آیا سازمان ملی هوش مصنوعی که ریاست آن برعهده رییس جمهور است در سایه خواهد ماند و یا تلاش مدیران دولت چهاردهم، کشور را به رتبه‌های بهتری از این فناوری خواهد رساند؟

منبع: خبرگزاری مهر