استان همدان با چهار هزار و 400 هکتار اراضی زیر کشت سیر رتبه نخست تولید سیر خشک را در کشور به خود اختصاص داده که در این بین شهرستان همدان با سطح زیر کشت بیش از دو هزار هکتار خود قطب تولید این محصول در کشور است.
جالب‌تر اینکه علی محمودی؛ رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان همدان تیرماه سال جاری بود که از پیش‌بینی صادرات 10 هزارتنی سیر همدان در سال‌جاری خبر داد و گفت: سال گذشته 10 تا 12 هزار تن سیر همدان صادر شد که امسال پیش‌بینی می‌شود 10 هزار تن صادرات به کشورهای عربی و هندوستان داشته باشیم. فرآوری سیر چهار تا 9 برابر ارزش افزوده بیشتر و از خام‌فروشی دارد، همچنین اگر بتوانیم فراوری را به‌صورت مکانیزه انجام دهیم ارزآوری بالاتری خواهیم داشت. سیر تند همدان دارای ماده مؤثره خاصی است که در داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، متأسفانه در زمینه برندینگ هنوز نتوانستیم جایگاه مناسبی را در منطقه به‌دست آوریم. کشور فرانسه یکی از متقاضیان اسانس سیر همدان در زمینه عطرسازی است، تقاضای سیر و فرآوردهای آن از کشورهای خارجی وجود دارد اما صنایع فرآوری این محصول را نداریم.
بنا به آنچه گفته شد؛ مرغوبیت بالا، طعم، بو و مزه منحصر به‌فرد سیر همدان مؤلفه‌های تأثیرگذاری هستند که مورد قبول ذائقه شهروندان کشورهای خارجی قرار گرفته و مسیر صادرات این محصول را هموار کرده است، همچنین نوع آب، هوا و خاک منطقه و تابش نور خورشید کافی سبب کیفیت خوب سیر و موسیر استان همدان نسبت به سایر استان‌ها است اما چنانکه از زبان رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان عنوان شد نبود کارخانه فرآوری تخصصی و سردخانه‌های کافی ازجمله چالش‌ها و مشکلات سیرکاران همدانی محسوب می‌شود.
بنابراین با توجه به اینکه سیر یکی از کالاهای راهبردی ارزآور برای همدان بوده و از نظر کیفیت و خاصیت منحصر به ‌فرد است، طی چند سال اخیر متولیان امر به این نتیجه رسیدند که مشکل سیر همدان در گرو ایجاد شهرک تخصصی است که با ایجاد آن، کشاورز به‌طور مستقیم محصول خود را به صنایع تحویل می‌دهد و با فرآوری سیر، ویژندسازی و صادرات این محصول همدان نیز انجام می‌شود.
از دوسال گذشته این امر از سوی مدیر ارشد استانی به‌عنوان یک تکلیف بر عهده شرکت شهرک‌های صنعتی استان نهاده شد اما برخلاف پیگیری‌ها هنوز شاهد تحقق آن نیستیم.
با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با حجت‌الله حیدریان، مدیرعامل شرکت تعاونی سیرکاران و صیفی‌کاران همدان و نیز مصطفی حقیقی؛ مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مدیرعامل شرکت تعاونی سیرکاران و صیفی‌کاران همدان با ابراز اینکه استان همدان قطب تولید سیر در کشور است گفت: نباید این مزیت را تنها برای منطقه‌ای از شهر همدان قائل شد.
حجت‌الله حیدریان با تأکید بر اینکه عنوان جهانی سیر نیز به نام شهرستان همدان است اذعان کرد: سال گذشته میزان تولید این محصول در زیرمجموعه تعاونی حدود 50 هزار تن بود که بنا به دلایل شرایط آب و هوایی و محدودیت آب سال جاری، به 40 هزار تن رسید.
وی با به اینکه سیرکاران مناطقی همچون گنج‌تپه، علی‌آباد، قاسم‌آباد، مریانج، وهنان، انصارالامام و روستاهای مسیر حیدره و غیره در زیرمجموعه این تعاونی مشغول به‌کار هستند اذعان کرد: سال گذشته بالغ بر 15 هزار تن سیر از استان همدان به کشورهایی همچون افغانستان، پاکستان، ازبکستان و روسیه صادر شد اما با اطمینان می‌توانم بگویم سال جاری حتی یک تریلی هم صادرات نداشتیم.
مدیرعامل شرکت تعاونی سیرکاران و صیفی‌کاران همدان در پاسخ به چرایی این اتفاق، گفت: متأسفانه امسال قیمت سیر به‌دلیل ورود دلالان در مزرعه بالا رفت، در حالی که سال گذشته قیمت در ابتدای برداشت و سر زمین از پنج تا 6 هزار تومان آغاز شد و تا 30 هزار تومان نیز افزایش یافت و تا این قیمت، صادرات داشتیم اما بعد از آن دیگر صادرات متوقف شد و در ادامه در فصل پاییز قیمت به 80 هزار تومان در انبارها رسید.
حیدریان ادامه داد: سال جاری قیمت سر زمین به یکباره به 70 تا 80 هزار تومان رسید و همین باعث شد طرف‌های تجاری رغبتی برای خرید محصول نداشته باشند و با دپوی محصول در انبارها مواجه شویم.
وی با اشاره به اینکه بنده بارها در گفت‌وگو با مدیران مرتبط همچون بخشداری و جهاد کشاورزی خواهان چاره‌جویی برای این مشکل شدم، تشریح کرد: بنده مخالف برگزاری جشنواره برای معرفی این محصول نیستم اما باید به اولویت‌های دیگر پیش روی رفع مشکلات این محصول نیز پرداخت.
وی با ابراز نگرانی از انتقال دانش فنی تولید این محصول از همدان به سایر استان‌ها از طریق معرفی و تبیین روش‌های کشت و رسیدگی به آن در پی برگزاری رویدادها گفت: درواقع دغدغه ما این است که این داشته از کف همدانی‌‌ها نرود؛ چراکه امروز این کیفیت محصول همدان است که آن را از سیر سایر مناطق همچون دشت مغان که سطح زیر کشت بیشتری نسبت به همدان دارد متمایز کرده است.
مدیرعامل شرکت تعاونی سیرکاران و صیفی‌کاران همدان با تأکید بر لزوم ایجاد صنایع تکمیلی و تبدیلی این محصول در استان گفت: بنده با ایجاد شهرک سیر نیز مخالف نیستم اما یقیناً باید با خواست سیرکاران همخوانی داشته باشد زیرا در پی اجرای این طرح بیم آن می‌رود که کشاورزانی که امروز با نگهداری سیر خود در انبارهای سنتی تا چندماه امکان فروش محصول با قیمت مناسب را دارند در پی ایجاد این شهرک و انتقال محصول به این زیرساخت و رونق دلالی مجبور شوند محصولشان را به نازل‌ترین قیمت بفروشند.
حیدریان با اشاره به اینکه در حال حاضر در مجموعه بالغ بر دو هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان زیر کشت سیر است، اذعان کرد: این شهرک باید بنا به مباحث زیست‌محیطی و بوی زیاد و در عین حال رعایت مباحث مرتبط با کیفیت خاک در فاصله دور از مناطق مسکونی و اراضی مرغوب کشاورزی ایجاد شود؛ اما این امر خود دلیل محکمی برای نارضایتی در بین کشاورزان سیرکار است چراکه در این صورت آن‌ها مجبورند محصول خود را به آن منطقه انتقال داده و بنا به هزینه مترتب بر آن به هر قیمتی که شده محصول خود را بفروشند.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان نیز در واکنش به این سؤال که در راستای پیگیری تحقق شهرک سیر با در نظر گرفتن نیاز و نقطه‌نظرات کشاورزان چه رویکردی دنبال‌ شده؟ گفت: از مرداد سال 1401 یکی از تکالیفی که بر عهده شرکت شهرک‌های صنعتی استان از سوی استاندار گذاشته شد؛ تعیین تکلیف شهرک سیر بود که جزو مطالبات به‌حق مردم همدان است.
مصطفی حقیقی با بیان اینکه همدان یکی از قطب‌های کشور در تولید سیر است به طوری که از 120 هزار تن سیری که در کشور تولید می‌شود بیش از 50 درصد آن متعلق به همدان است، اذعان کرد: متأسفانه درخصوص مکان‌یابی نیز مشکلاتی داشتیم ازجمله اینکه ضمن لزوم دریافت استعلامات دوایر مختلف، می‌بایست نظر فعالان اقتصادی در این حوزه که عمدتاً هم کشاورز هستند را نیز در بحث مکان‌یابی مد نظر قرار می‌دادیم.
وی با اشاره به اینکه وقتی به سمت فرآوری یک محصول حرکت می‌کنیم قاعدتاً باید نظر فعالان و کشاورزان را نیز مورد توجه قرار دهیم، اذعان کرد: نظر عمده کشاورزان این بود که شهرک سیر یا ناحیه صنعتی که در حال تشکیل و ایجاد است حتماً در نزدیکی محورهای تولید این محصول قرار گیرد.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان با بیان اینکه شهر مریانج و روستاهای واقع در این محور و نیز روستای انصارلامام عمده محورهای تولید این محصول در شهرستان همدان هستند، گفت: نکته این است که در تعریف ناحیه صنعتی نیز آمده که باید در نزدیکی محورهای تولید این نواحی استقرار یابد.
حقیقی عنوان کرد: با در نظر گرفتن این مباحث و شاخص‌های فنی مثل کیفیت خاک و استعلامات دریافتی از دوایر اداری چهار نقطه را در سال 1401 مکان‌یابی کردیم که یک مورد در جاده ملایر بود و چون این شهرک آب نیاز داشت، به‌دلیل عدم تأمین آب و دوری از محور تولید، مورد تأیید قرار نگرفت، درخصوص تملک نیز با مشکل مواجه شدیم.
وی اذعان کرد: دو نقطه نیز در روستای انصارالامام انتخاب شد و در پی آن درصدد تملک این اراضی و دریافت استعلامات بودیم که متأسفانه از سوی جهاد کشاورزی به‌دلیل کلاس خاک و سازمان حفاظت محیط زیست بنا به مباحث زیست‌محیطی و به‌ویژه رعایت حریم‌ها بنا به انتشار بو و غیره مورد تأیید قرار نگرفت.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان همدان با تأکید بر اینکه این رویکرد ازسوی برخی نهادها با موضوع لزوم توسعه صنعتی استان در تناقض است اذعان کرد: حریم‌ها درنظر گرفته‌شده بود اما اینکه انتظار داشته باشیم ناحیه صنعتی ایجاد کنیم و هیچ معضلی را در پی نداشته باشد، امکان‌پذیر نیست.
حقیقی با بیان اینکه قطعاً در طراحی این شهرک حریم‌های زیست‌محیطی رعایت شده بود اذعان کرد: بنابراین همچنان رایزنی می‌کنیم و امید می‌رود بعد از یک سال و نیم بتوانیم این دو دستگاه را متقاعد کرده و کار را به نتیجه برسانیم و مردم را از این موهبت برخوردار کنیم زیرا ضمن رعایت حریم‌های زیست‌محیطی، طی چند سال اخیر بنا به مشکلات مرتبط با کم‌آبی، کلاس خاک نیز در این منطقه همچون گذشته نیست، به طوری که بخشی از کشاورزی منطقه رو به نابودی گذاشته است.
مع‌الوصف با توجه به گفته مدیرکل جهاد کشاورزی استان همدان این استان به‌عنوان پایلوت الگوی کشت در کشور معرفی شده و در بودجه سال 1403، هزار میلیارد برای آن تخصیص داده شده و این امر از سوی جهاد کشاورزی دنبال می‌شود که سیر را جایگزین محصولات پرمصرف کنند.
بنابراین چون امروز با حجم 40 تا 50 هزار تنی سیر نسبت به تولید میزان فرآوری سیر کم است یقیناً با اجرای الگوی کشت و جایگزینی سیر با محصولات آب‌بر این نیاز دوچندان می‌شود پس تنها چاره راه‌اندازی شهرک سیر است. با این تفاسیر ایجاد شهرک سیر با نظر گرفتن اقتضائات آن یک ضرورت است نه انتخاب.
به دیگر سخن بدون تردید برای پایان یافتن رنج کشاورز، کاهش نوسان قیمت، ایجاد اشتغال چندهزار نفری، ارزآوری چندصد درصدی برای کشور و کوتاهی دست دلالان تنها یک راه باقی می‌ماند، ایجاد صنایع تبدیلی سیر یعنی همان کلیدواژه «جهش تولید».

طاهره ترابی مهوش