این روزها بازار نهاده‌ها نگران‌کننده است. کنجاله به پنج‌برابر قیمت مصوب در بازارهای سیاه به‌فروش می‌رسد، قیمت ذرت به کیلویی پنج‌هزار تومان رسیده و مرغداران هم می‌گویند پیدا کردن این نهاده‌ها در بازار، مانند یافتن سوزن در کاهدان است.

برخی مهم‌ترین دلیل این آشفتگی بازار را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ انحصار در واردات و فساد در شبکه توزیع می‌دانند. به‌طوری که رئیس‌دفتر ریاست‌جمهوری به‌تازگی اعلام کرد: متاسفانه شبکه توزیع و افرادی که کالا وارد می‌کنند با دلال‌بازی و واسطه‌گری‌های متعدد، باعث شده‌اند قیمت کالایی که با ارز 4200 تومانی وارد می‌شود، افزایش یابد.

در این میان عدم نظارت بر توزیع هم، مزیدبرعلت شده و نهاده‌ها به‌جای بازارگاه وزارت جهادکشاوزری که برای توزیع نهاده ایجاد شده است، سر از انبارهای شخصی و بازار سیاه درمی‌آورد. مرغداران هم از سامانه بازارگاه وزارت جهاد، دل خوشی ندارند و می‌گویند ایرادات زیادی دارد و به‌رغم قول‌های وزیر جهادکشاورزی هنوز این ایرادها اصلاح نشده است.

مرغداران به‌دنبال شفاف‌سازی توزیع ازسوی وزارت جهادکشاوزری هستند و اعتراض دارند که چرا فهرست شفافی را مشخص نمی‌کند که نهاده‌ها به کدام تولیدکنندگان و شرکت‌ها و به چه میزان داده شده است؟!منتشر نمی‌شود و معتقدند سکوت این وزارتخانه در برابر این خواسته‌ها به شک و تردیدهای فساد در توزیع افزوده است.

برخی‌ تا این‌حد پیش رفته‌اند که معتقدند نفوذ انحصارگران به بدنه وزارت جهادکشاورزی، باعث شده برنامه‌های توسعه‌ای نهاده‌ و خوراک دام‌وطیور در این وزارتخانه در طی سال‌های گذشته توفیقی نداشته باشد تا این انحصارگران همچنان به منافع خود برسند.

در حالی که خبرنگاران هرروز گزارش‌هایی از درد و رنج مرغداران می‌شنوند، اما مسئولان وزارت جهادکشاورزی همه‌چیز را آرام می‌خوانند.

* خوراک دام وارداتی کجا می‌رود؟

وزیر جهادکشاورزی می‌گوید: برنامه‌ مفصلی برای توزیع نهاده‌های دامی داریم که قوه قضائیه، تعزیرات و نهاد‌های نظارتی ما را در این خصوصی همکاری می‌کنند و گرم به گرم نهاده‌هایی که امروز وارد کشور می‌شود را می‌توانیم رهگیری کنیم که به کجا رفته است.

اما در این میان مرغداران نظر دیگری دارند و می‌گویند: نهاده‌های وارداتی مسیر قانونی توزیع را طی نمی‌کند و در دست دلالان و واسطه‌ها است.

سعیده مشایخی؛ مرغ‌دار نایینی گفت: محموله‌های نهاده ذرت و کنجاله سویا پس از واردات، در انبارهایی خالی می‌شوند. این انبارها متعلق به شرکت‌های زیرمجموعه فرد خاصی هستند و هر زمانی که این فرد بگوید، این نهاده‌ها را به قیمتی که خودشان می‌خواهند می‌فروشند و هیچ نظارتی بر این قیمت‌ها نمی‌شود. حداقل 300 انبار این‌چنینی تنها در استان اصفهان وجود دارد.

به‌گفته این مرغدار اخیراً قیمت کنجاله در بازار به کیلویی 15 هزار تومان رسیده که حدود پنج‌برابر قیمت مصوب دولتی است.

* وابستگی به واردات نهاده و سوءاستفاده دلالان

ایران جزء بزرگ‌ترین واردکنندگان نهادهای دامی است و بیش از 70 درصد خوراک دام موردنیاز کشور را وارد می‌کند. به همین دلیل قیمت‌های داخل به‌راحتی قابل‌کنترل نیست و از آنجایی که قیمت محصولات پروتئینی مانند گوشت، مرغ و تخم‌مرغ تا 70 درصد وابسته به خوراک دام‌وطیور است، هرگونه نوسان قیمت در بازار، باعث افزایش قیمت این‌گونه محصولات می‌شود. به‌عنوان مثال به‌رغم اینکه طبق گفته دامداران، مازاد تولید وجود دارد، اما قیمت گوشت گوسفندی از کیلویی 100 هزار تومان پایین نمی‌آید. همچنین قیمت مرغ از کیلویی 12 هزار تومان به 19 هزار تومان و قیمت تخم‌مرغ هم به شانه‌ای 38 هزار تومان رسیده است.

مجید موافق‌قدیری؛ رئیس انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان گفت: سال گذشته ارزش واردات نهاده‌های دامی بیش از 4.1 میلیارد دلار بود که در مقایسه با ارزش 3.3 میلیارد دلاری واردات نهاده‌های دام‌وطیور در سال 97، رشد 23 درصدی را نشان می‌دهد. آمارهای تفکیکی واردات نهاده‌های دام‌وطیور نشان می‌دهد در سال گذشته بیش از 8.9 میلیون تن ذرت به ارزش 2.1 میلیارد دلار وارد کشور شده که در مقایسه با سال 97 به‌لحاظ وزنی رشدی نداشته، اما از لحاظ ارزشی افزایش چهاردرصدی را تجربه کرده است.

وی افزود: در سال گذشته بیش از چهارمیلیون تن جو به ارزش بیش از یک‌میلیارد دلار وارد کشور شده است که این آمار، در مقایسه با واردات 2.6 میلیون تنی جو به ارزش 602 میلیون دلار در سال 97 رشد 51 درصدی به‌لحاظ وزنی و رشد 68 درصدی به‌لحاظ ارزشی را نشان می‌دهد.

به‌گفته قدیری سال گذشته بیش از 2.2 میلیون تن کنجاله سویا به ارزش بیش از 958 میلیون دلار وارد کشور شده است که این رقم، در مقایسه با واردات حدود 1.5 میلیون تنی کنجاله سویا به ارزش 665 میلیون دلار در سال 97 رشد 50 درصدی به‌لحاظ وزنی و رشد 44 درصدی به‌لحاظ ارزشی را نشان می‌دهد.

پس دلیل بالا رفتن این همه خوراک دام در کشور و به‌دنبال آن، افزایش قیمت محصولات پروتئینی در کشور چیست؟

* چرا قیمت خوراک دام، نجومی بالا رفت؟

آمارها نشان می‌دهد: اگرچه میزان اختصاص ارز نسبت به سال گذشته برای واردات خوراک دام‌وطیور بیشتر بوده، اما میزان خوراکی که وارد کشور شده نسبت به سال گذشته کم‌تر بوده است.

وی درباره چرایی کمبود کنجاله سویا در بازار و کنجاله سویای 15000 تومانی در بازار غیررسمی می‌گوید: ثبت سفارش کنجاله سویا در سال ٩٩ معادل ٩٥٠ هزار تن و در سال ٩٨ معادل ٩١٤ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل چهاردرصد؜ بیشتر شده است، تخصیص ارز هم هفت‌درصد؜ رشد داشته، اما ارزش ترخیص به نسبت مدت مشابه سال قبل، ٦٣ درصد؜ و ترخیص وزنی ٦٠ درصد؜ کاهش داشته است.

رئیس انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان همچنین گفت: توزیع کنجاله سویا در کشور از ابتدای سال حدود 1.3 میلیون تن بوده، اما نیاز کشور به کنجاله سویا از ابتدای سال 2.4 میلیون تن است که در ماه مرداد هم توزیع کنجاله سویا ١٧٠ هزار تن در کشور بوده، اما نیاز کشور در همین مدت 500 هزار تن بود.

قدیری ادامه می‌دهد: بنابراین همان‌طور که مشاهده می‌شود به‌دلیل بالا رفتن قیمت جهانی، اگرچه میزان تخصیص ارز بیشتر بوده، اما میزان واردات کم‌تری نسبت به سال گذشته داشته‌ایم و به همین دلیل است که به‌رغم قیمت مصوب ‌دولتی 2900 تومان، کنجاله سویا در بازار سیاه به کیلویی 15 هزارتومان رسیده است.

* وجود رانت و فساد به‌دلیل تفاوت با قیمت مصوب

وی اظهار می‌دارد: این تفاوت قیمت باعث شده که بسیاری دلالان و در حقیقت مفسدان دنبال رانت و فساد باشند و با استفاده از ضعف نظارتی این کالاها را درا نبارهای خود ذخیره کرده و به پنج‌برابر قیمت در بازار می‌فروشند و چون سود سرشاری دارد، حرص و ولع برای این‌ کار هم هرروز بیشتر می‌شود.

درباره ذرت هم وضع به همین روال است. قیمت مصوب هر کیلو ذرت دامی 1400 تومان است که به گفته رئیس انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان قیمت آن در بازار روز گذشته 3800 تومان بوده، اما گزارش مرغداران از استان‌ها، حکایت از رسیدن این نهاده به قیمت کیلویی 5000 تومان است.

قدیری می‌گوید: هرکسی دنبال رانت و سوبسید باشد، دنبال تولید پایدار و بهره وری نمی‌رود، چون هر کامیون 20 تنی ذرت، اختلاف قیمت 47 میلیون تومانی دارد!

* بازارگاه وزارت جهادکشاورزی مشکل دارد

به گفته مرغداران واردات نهاده در مسیر قانونی خود توزیع نمی‌شود بلکه با استفاده از نفوذ واردکنندگان خاص به انبارهای شخصی هدایت شده یا در همان بازارگاهی که وزارت جهادکشاورزی دایر کرده تا با نظارت خودش نهاده‌ها توزیع شود، بیشتر به نورچشمی‌ها داده می‌شود.

* وزارت جهاد شفاف عمل نمی‌کند

مشایخی مرغدار نایینی می‌گوید: وزارت جهادکشاورزی برای اینکه شفاف باشد، شرکت‌ها و میزان نهاده‌هایی که به آن‌ها داده شده را منتشر کند.

* سهم دولت در تأمین نهاده اندک است

نکته دیگر اینکه شرکت پشتیبانی امور دام کشور که واردکننده خوراک دام‌وطیور است، تنها 20 درصد در بازار نقش دارد، بنابراین اگر سهم 20 درصد هم در سامانه بازارگاه توزیع شود، تأثیر خاصی در بازار نخواهد داشت. با اینکه مسئولان وزارت جهاد می‌گویند که همه واردکنندگان، ملزم هستند گرم به گرم نهاده وارداتی را در این بازارگاه دولتی عرضه کنند، اما مرغداران معتقدند که این اتفاق به هیچ‌وجه رخ نمی‌دهد.

آن‌ها می‌گویند: کامیون‌های نهاده از گمرک تا به مقصد برسد، در مسیر تا هشت‌دست بین واسطه‌ها می‌چرخد و آن‌ها تحت‌عنوان روباری خرید و فروش کرده و در نهایت از بازارسیاه سر درمی‌آورند.

مرغداران معتقدند: اگر واقعاً همه‌چیز آن‌طور است که وزارت جهاد می‌گوید، قیمت کنجاله در بازار به پنج‌برابر قیمت نمی‌رسید.

* نظارت تعطیل است

به‌گفته آن‌ها آنقدر نظارت تعطیل است که کارخانه‌های تولید کنسانتره که خوراک دولتی از بازارگاه می‌گیرند، خوراک فراوری شده را به چندین‌برابر قیمت مصوب، می‌فروشند و کسی هم نیست بگوید چرا این کار را می‌کنید؟!

اما وزیر جهادکشاورزی بالاترین مقام تصمیم‌گیر وزارتخانه امروز گفته است: تغییرات اساسی در سامانه بازارگاه اتفاق افتاده و ملاحظات نهاد‌های نظارتی و تشکل‌های صنفی درخصوص اعمال و مشکلات آن برطرف شده است و به این ترتیب نهاده دامی که وارد می‌شود، لحظه‌به‌لحظه مصرف موردپایش قرار می‌گیرد.

این اظهارات خاوازی در حقیقت مهر تأیید بر اشکالاتی است که مرغداران پیش‌تر بر آن، بارها تأکید کرده بودند و می‌گفتند که گوش شنوایی بر این‌ها نیست.

وی همچنین گفته است: برای گروه‌هایی که درخصوص توزیع نهاده‌های دامی تخلف کرده‌اند، تشکیل پرونده شده و به قوه قضائیه ارسال می‌شود و قطعاً تخلف آن‌ها مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد.

خوراک دام‌وطیور یک کالای اساسی است که متأسفانه وابسته به واردات هستیم، تأثیر آن به‌عنوان کالای واسط در تولید محصولات پروتئینی 2.4 میلیون تن مرغ، 850 هزار تن گوشت و یک‌میلیون تن تخم‌مرغ بسیار مهم است و دولت نباید اجازه دهد که انحصار و فساد در شبکه توزیع با ایجاد اختلال در نهاده‌ها، امنیت غذایی کشور را به‌خطر بیندازند.