فرش دست‌باف همدان در گذشته در بازارهای جهانی خواهان زیادی داشته و صادرات به شکل گسترده‌ای انجام می‌شد، اما ازجمله نخستین کالاهایی که طی سال‌های اخیر در فهرست کالاهای تحریمی قرار گرفت فرش دست‌باف بود.

طی یک مطالعه آماری می‌توان دریافت که همدان تا اوایل دهه 70 بخش اعظمی از صادرات فرش کشور را به خود اختصاص داده و این صنعت سهم بسزایی در اشتغال‌زایی منطقه داشته همچنین صنعت فرش برای صدها هزار فرش‌باف حرفه‌ای فرصت شغلی بوده و صدها میلیون دلار درآمد صادراتی عاید استان و کشور می‌کرد اما در نتیجه عدم حمایت و نبود برنامه‌ریزی درست در کنار بروز تحریم‌ها این روزها دیگر از خبری از رونق بازار این هنر صنعت باسابقه در همدان نیست.

افق این صنعت طی چند دهه اخیر رو به افول بوده در حالی که با توجه به ظرفیت صنعت فرش در اقتصاد غیر نفتی که مورد تأکید مدیران در بخش‌های مختلف نیز هست، در جهت حفظ و صیانت از این صنعت، ضروری است تا نهادهای مربوطه حمایت‌های ویژه از جمعیت فعالان و خصوصاً فرش‌بافان، تولیدکنندگان و دیگر متصدیان صنعت فرش همدان به‌عنوان یکی از مراکز فرش دست‌باف کشور داشته باشند.

بر این اساس طی چند سال اخیر بارها و بارها در گفت‌وگو با فعالان این عرصه به بازگو کردن مشکلات، موانع و درعین‌حال بیان ظرفیت‌های بومی این هنر صنعت در همدان پرداختیم اما چون این رسالت همواره برای رسانه تا رسیدن به نتیجه مطلوب فاصله دارد و متأسفانه هنوز شاهد این مهم در شهر و استان همدان نبودیم با دیگر برآن شدیم تا گفت‌وگویی را با یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان نامدار فرش در همدان ترتیب دهیم که در ادامه ‌می‌خوانید:

علی معموله با اشاره به سابقه سی و چند ساله در عرصه مرمت، تولید، فروش و صادرات فرش دست‌باف، گفت: متأسفانه فرش در همدان برخلاف وجود چندین نهاد مرتبط (اتاق، انجمن، اتحادیه فرش و غیره) به‌صورت واقعی متولی ندارد و این هنر- صنعت در حال حاضر دوران خوبی را سپری نمی‌کند زیرا اراده‌ای برای تغییر شرایط را شاهد نیستیم.

وی با تأکید بر اینکه طی سال‌های اخیر نه‌تنها شاهد تغییر مثبتی در وضعیت فرش همدان نبودیم بلکه شرایط بازار نسبت به گذشته وخیم‌تر هم شده گفت: علاوه بر این، بروز تغییرات در سیاست خارجی و منتظر ماندن برای به نتیجه رسیدن برجام در بین فعالان این عرصه دیگر طاقت‌فرسا شده است.

وی افزود: این مهم (لزوم توجه به بحث تحریم‌ها) برای فرش همدانی که با کیفیت متوسط بیشتر برای بحث صادرات بافته میشو از اهمیت بالاتر برخوداراست زیرا بازار واقعی این هنر و صنعت در این استان کشورهای همچون امریکا است که این روزها به دیلی تحریم روی این بازار به سمت صنعت فرش همدان بسته شده است.

این فعال عرصه فرش دست‌باف افزود: همچنین این روزها اغلب بافندگان فقط برای اینکه بیکار نباشند اقدام به فرش‌بافی می‌کنند، اظهار کرد: واقعیت این است که کارگاه‌های متمرکز سود‌ده برای فعالیت قالی‌بافی همدان وجود ندارد زیرا بافت فرش زمان برده و بافنده حرفه‌ای می‌طلبد اما آنچه مسلم است اینکه در همدان شاید بتوان گفت تنها 10 درصد بافندگان متعهد به کار بوده و هشت ساعت از روز را به بافت فرش اختصاص می‌دهند.

معموله با اشاره به اینکه تولیدات کارگاهی ما سفارشی و نسخه‌ای است بر این اساس سفارش قالی از خارج کشور دریافت و به سبک، مصالح و نقشه درخواستی، فرش بافته و صادر می‌شود، افزود: علاوه براین در زمینه تولید نیز با وجود اینکه دستمزد بافندگان افزایش چشم‌گیری داشته اما هنوز در استان همدان بافنده پای کار نداریم.

وی با بیان اینکه آمارهای ارائه شده همچون وجود 49 هزار نفر از سوی سازمان صنعت و معدن در خصوص تعداد بافندگان فرش در استان نیز واقعی نیست گفت: این تعداد افرادی هستند که با اقدام به چله‌کشی یک تابلو فرش برای دریافت بیمه، نام خود را در ردیف بافندگان فرش در استان همدان قرار داده‌اند حال‌آنکه حتی بعد از گذشت چند سال این تابلوفرش‌ها نیز توسط این افراد بافته نشد.

این فعال عرصه فرش دست‌باف با اشاره به اینکه هنوز در همدان بافندگان فرش به‌صورت تفننی و فصلی اقدام به بافت فرش می‌کنند و درواقع نمی‌توان روی کار آن‌ها با توجه به بافت سفارشی حساب باز کرد گفت: این مهم یعنی عدم امکان تولید انبوه فرش با توجه شرایط بافندگان فرش و عدم تعهد اغلب آن‌ها به کار در کنار عدم تغییر شرایط در وضعیت فرش همدان و عدم حمایت‌ها در بخش‌های مختلف ما را بر آن داشت که فعالیت تولید خود را به خارج از استان انتقال دهیم.

معموله با تأکید بر اینکه برخی دیگر از تولیدگان فرش همدان نیز این روزها فعالیت تولید خود را در استان همجوار مثل کردستان انتقال داده‌اند زیرا به معنای واقعی بافندگان دیگر استان‌ها نسبت به بافندگان همدان تعهد بیشتری به کار دارند گفت: مشکل بعدی به وجود خلأ اطلاعاتی بین قالی‌باف، فروشنده و یا صادرکننده بازمی‌گردد؛ به‌عنوان‌مثال، بافنده همدانی هنوز هم نقشه چهل سال پیش لاکی (قرمز) فرش ازندریان را می‌بافد حال‌آنکه من صادرکننده بر این امر واقف هستم که امروز فرش لاکی در دنیا خواهان ندارد.

وی اظهار کرد: این مشکل متأسفانه در بین خامه‌فروش‌ها نیز وجود دارد زیرا آن‌ها نیز اطلاعات کافی در خصوص سلیقه بازار ندارند تا آن را در اختیار بافنده قرار دهند.

وی با بیان اینکه البته طی این سال‌ها تشکیل انجمن فرش از سوی دوستمان فرزان احسن به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان فرش یک گام مثبت بوده اما تصمیم‌سازی‌های خوب هنوز روی کاغذ مانده زیرا برای اجرا و ارائه راهکارها این انجمن از قدرت اجرایی و مالی بالایی برخوردار نیست حال‌آنکه اراده‌ای از سوی متولیان فرش استان برای تغییر شرایط طی این سال‌ها ندیدم، ابراز کرد: البته هنوز افرادی همچون آقای امینی در ملایر هستند که به نظر می‌رسد تولیدات خوبی داشته و توانسته در نمایشگاه حاضر شده و نسبت به محصولات تولیدی خود اقدام کند اما مسئله این است که یک دست صدا ندارد.

این هنرمند همدانی با اشاره به اینکه همه نیز از لزوم تغییر در شرایط فرش برای رونق آن در موضوعاتی همچون طرح، نقشه و رنگ سخن به میان می‌آورند اما زمان‌بر بوده و قاعدتاً از توان یک فرد خارج است، تأکید کرد: این مهم به مدیریت مناسب از سوی دولت نیاز دارد تا بتواند در ابعاد مختلف نسبت به حمایت از تولید‌کنندگان اقدام کند اما متأسفانه طی این سال‌ها این رویکرد دنبال نشده است.

معموله با تأکید بر لزوم وجود مشاور برای رفع این خلأ اطلاعاتی بین بافنده، فروشنده و صادرکننده قالی در جهت تولید صادرات‌محور بر مبنای سلیقه روز دنیا، افزود: این مسئله را در کمیته فرش که به‌تازگی برگزار شد نیز مطرح کرده و خواهان اجرایی شدن آن شدم.

وی با بیان اینکه متأسفانه هنوز در همدان تابلو فرش بافته می‌شود در حالی که این نوع از بافت در بازارهای صادراتی هیچ خواهانی ندارد گفت: این مهم در واقع بزرگ‌ترین خیانتی است که طی سال‌های اخیر از سوی دیگر شهرها بر فضای تولید فرش همدان تحمیل شد، اگر بافنده همدان نسبت به فرش کف‌انداز اقدام کند یقیناً بازار فروشی برای آن در صورت رعایت رنگ، نقشه و سلیقه مشتری می‌توان متصور شد.

وی با ابراز تأسف از اینکه تعدادی از تولیدکنندگان تولید خود را به کشورهایی همچون ترکیه، افغانستان و پاکستان منتقل کرده‌اند زیرا امکان صادرات از کشور زیاد است، تأکید کرد: باید برای این مسئله چاره‌اندیشی کرد زیرا رقبای ما بیکار ننشسته‌اند.

این هنرمند با تصریح بر اینکه در حال حاضر اغلب فعالیت‌های صورت‌گرفته در بخش احیای این هنر- صنعت در استان در حد حرف بوده، افزود: بازهم تأکید می‌کنم اراده برای این مهم وجود ندارد و با توجه به شرایط اقتصادی و بغرنج شدن مشکلات اگر از من هم بخواهند که راهکاری ارائه دهم ناتوان از موضوع هستم.

معموله با بیان اینکه راهکار پیش روی رونق فرش همدان احیای نقشه‌های شهربافت همدان و به‌روز کردن آن در بعد رنگ، طرح و ابعاد است، ابراز کرد: این مهم را از سال‌ها قبل بنده مطرح کردم اما کسی هنوز در این عرصه ورود نکرده حال‌آنکه این مهم نیازمند ورود بخش خصولتی است.

وی با اشاره به اینکه حتی دولت در بخش فروش فرش‌های بافته‌شده از طریق به‌روز کردن آن‌ها نیز می‌تواند ورود جدی داشته باشد و این مهم را به روش اعطای تسهیلات دنبال کند گفت: یقیناً اعطای تسهیلات از طریق هماهنگی با بانک‌ها برای خرید فرش دست‌باف همدان که از کیفیت و طرح زیبایی نیز برای استفاده در منزل برخوردار است تأثیرگذار خواهد بود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد این روزها گره‌ها در صنعت فرش همدان درهم‌تنیده‌تر شده به طوری‌که حتی دیگر تولیدکنندگان تاب شرایط وخیم آن را نداشته و ترجیح دادند فعالیت تولید خود را در خارج از استان دنبال کرده و عواید آن را با وجود میل باطنی به دیگر استان‌ها اعطا کنند. یقیناً با توجه به ظرفیت موجود در بخش‌های مختلف از بافنده گرفته تا وجود مواد اولیه و طراحان خبره با آوازه ملی و بین‌المللی در استان، می‌توان با برنامه‌ریزی درست و به کار بستن راهکارهای ارائه شده از سوی خبرگان این فن، تا حدودی نسبت به احیای تولید در این عرصه ورود کرد.