شاید افزون بر نگاه شرکتی به مسئولیت‌های اجتماعی، توسعه روزافزون صنعت بیمه، تعریف داوطلبانه از مشارکت مردمی، الزام دولت‌ها به تأمین اجتماعی و وضع قوانین جزائی برای ترک برخی مشارکت‌های اجتماعی و نیز ویژگی‌های فایده‌گرایی شخصی و مسئولیت‌گریزی در غالب بشر امروزی، عرصه را برای توجه کافی به اهمیت، نقش و کارکردهای مسئولیت‌پذیری اجتماعی افراد تنگ کرده است.

این در حالی است که مهارت مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌تواند، به شکل مؤثری به رشد و پیشرفت جامعه کمک کند و با کمترین هزینه جامعه را به‌آسانی از حوادث و بحران‌های انسانی یا طبیعی عبور دهد. ضمن اینکه توانمندی‌ها و ظرفیت‌های نهفته در افراد جامعه را آشکار و تعالی بخشد.

در قرآن مجید آیات فراوانی وجود دارد که اهمیت مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی را برای انسان بیان کرده است؛ به‌عنوان مثال قبول مسئولیت در قرآن، به بار سنگین تشبیه شده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَلا تَزِروا وازِرَةً وِزرَ اُخری، هیچ گناهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد.»

دین خداوند همانند همه مخلوقاتش کامل است و هیچ نقصی در آن دیده نمی‌شود. دین مقدس اسلام از عقاید تا اخلاق و احکام، تمام ابعاد زندگی بشر را تأمین می‌کند؛ ازجمله جهان‌بینی، روش تعقل، زدودن آلودگی‌های نفسانی و... یکی از این ابعاد بعد اجتماعی دین اسلام است. با قطعیت می‌توان گفت حداقل 60 درصد دین مربوط به جامعه و ناظر به مسئولیت‌های اجتماعی است. پیامبر اکرم (ص) این مسئولیت اجتماعی را در یک عبارت خلاصه فرمودند: «کلّکم راع و نَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ؛ واقعاً انسان دستخوش زیان است مگر کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کرده و همدیگر را به حق سفارش و به شکیبایى توصیه کرده‏‌اند».

در همین راستا با موضوع مسئولیت‌پذیری اجتماعی از منظر قرآن کریم با یکی از پژوهشگران و مفسران قرآنی به گفت‌وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:

مدرس فقه، اصول، عقاید و اخلاق اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه بیش از 60 درصد قرآن به مسائل و مسئولیت‌های اجتماعی پرداخته است، ابراز کرد: قرآن کریم مسائل اجتماعی را با عنوان سنت‌ها یاد می‌کند.

آیت‌الله مهدی احدی با بیان اینکه نگاه قرآن نسبت به مسائل اجتماعی بسیار جامع و زیباست به‌گونه‌ای که جامعه‌شناسان غربی هم می‌توانند از آن استفاده کنند، تصریح کرد: در این راستا شهید صدر هم با نگاه قرآن در مورد سنت‌های اجتماعی کتابی تألیف کرده است.

وی با بیان اینکه سنت به معنی یک قانون پایدار است که در قرآن کریم هم به آن اشاره شده، اذعان کرد: این قوانین با تغییر حکومت‌ها، شهر و سایر موارد عوض نمی‌شود و کاملاً پایدار و ثابت است.

این استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه در قرآن هم اشاره شده که سنت‌های خدا تبدیل نمی‌شود و تغییر نمی‌کند، افزود: در قرآن دو سنت افقی و عمودی وجود دارد و در صورت رعایت نکردن سنت‌های عمودی جامعه دچار مشکل خواهد شد.

آیت‌الله احدی ضمن تأکید بر شناخت سنت‌های الهی که در قرآن کریم به آن اشاره شده است، گفت: به دلیل ثابت بودن قوانین جامعه‌شناسان اسلامی توجه خاصی به قرآن کریم دارند چراکه مکتب جامعه‌شناسی بسیار متغیر است و ارزش‌های آن بر اساس زمان تغییر می‌کند.

وی با بیان اینکه یکی از سنت‌هایی که قرآن کریم به رعایت آن در جامعه تأکید و سفارش کرده امربه‌معروف و نهی از منکر است، عنوان کرد: این فریضه الهی قبل از آنکه دینی و شرعی باشد اجتماعی بوده و از آن به‌عنوان نظارت همگانی یاد می‌شود.

این مفسر قرآن کریم با بیان اینکه بهتر بود گشت ارشاد را نظارت همگانی نام‌گذاری می‌کردند، تصریح کرد: امربه‌معروف و نهی از منکر در تمام جوامع و ادیان مختلف وجود دارد و این فریضه الهی فقط مختص اسلام و ایران نیست.

آیت‌الله احدی در سنت‌های اجتماعی رعایت دو نکته از دیدگاه قرآن را مهم و اساسی عنوان کرد و یادآور شد: در کتاب معجزه‌بخش الهی تأکید خاصی به تکریم شده به‌طور مثال سلام و احوال‌پرسی و بی‌تفاوت نبودن نسبت به دیگران یکی از سنت‌های الهی است که به انجام آن سفارش شده است.

وی با بیان اینکه مصافحه و معانقه از سنت‌های الهی سفارش‌شده است، خاطرنشان کرد: پیشی گرفتن و سبقت در سلام دادن نیز ازجمله تآکیدات خداوند است که با کمی دقت متوجه خواهیم شد رعایت این نکات سبب محبت بیشتر در جامعه می‌شود.

این مدرس فقه، اصول و اخلاق اسلامی با بیان اینکه به مجموع جاذبه‌های رفتاری که سبب تکامل اجتماعی و رفتاری می‌شود سنت‌های اجتماعی قرآن گفته می‌شود، گفت: هیچ مبحث علمی به‌اندازه قرآن از جامعه دفاع نکرده است.

آیت‌الله احدی ضمن اشاره به فلسفه نماز جماعت در قرآن و اسلام، گفت: در این فریضه الهی تمام اقشار جامعه از فقیر تا ثروتمند، استاندار و مردم در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و این امر سبب وحدت خواهد شد.

وی با بیان اینکه در قرآن کریم تأکید فراوانی به احترام و تکریم از والدین شده است، مطرح کرد: رعایت احترام به خانواده باعث فرهنگ‌سازی سنت تکریم در جامعه می‌شود.

این مفسر قرآن با بیان اینکه حضرت فاطمه (سلام‌الله علیها) در حدیثی سفارش می‌کند که خودخواه نباشید، عنوان کرد: حتی عذرخواهی هم در قرآن مراحلی دارد و در این خصوص تأکید خاصی به رعایت اصول اخلاقی، عقل و منطق شده است.

آیت‌الله احدی با بیان اینکه آیات زیادی در خصوص خیر و نیکی در قرآن آمده و به آن سفارش شده، تصریح کرد: در واقع در قرآن در آیات فراوانی به ویژگی نیکوکاران و محسنین اشاره شده است.

وی با بیان اینکه خیلی از افراد جامعه نیکی را بلد هستند اما نیکوکار نیستند، عنوان کرد: در واقع بسیاری از افراد جرأت نیکوکاری را ندارند و در قرآن هم اشاره زیادی به نیکوکاری شده است.

این پژوهشگر علوم قرآنی با بیان اینکه یکی از ابعاد دیگر مسئولیت‌های اجتماعی که در قرآن به تأکید شده همکاری و تعاون است، عنوان کرد: تعاون برای قوت عمل است، هرچه ما در جامعه‌مان بیشتر همکاری کنیم جامعه بیشتر پیشرفت می‌کند.

آیت‌الله احدی در ادامه گفت: همکاری و تعاونی که در هیئت‌های حسینی وجود دارد باید فراگیر شود و شیعیان در مسائل اقتصادی و اجتماعی نیز باید باهم همکاری کرده و تعاون داشته باشند در واقع ما تا می‌توانیم باید سازمان‌های اجتماعی را تقویت کنیم؛ قرآن کریم می‌فرماید: «تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ؛ در نیکوکارى و پرهیزگارى با یکدیگر همکارى کنید و در گناه و تعدى دستیار هم نشوید.