سپهرغرب، گروه شهر: کم‌آبی در برخی نقاط ایران پیشینه‌ای طولانی دارد. به همین دلیل ساختار آن‌ها، سازگار با اقلیم خشک و نیمه‌خشک شکل گرفته است. از سوی دیگر رشد سریع جمعیت مهم‌ترین عامل کاهش سرانه آب تجدیدشونده کشور در قرن گذشته بوده ‌است.

جمعیت کشور طی هشت‌ دهه از حدود هشت میلیون نفر در سال 1306 به 81 میلیون نفر تا پایان سال 1396 رسیده‌ و بر این اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر سالانه کشور از میزان حدود 13 هزار متر مکعب در سال 1300 به حدود 1400 متر مکعب در سال 1392 تقلیل یافته که در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به‌مراتب بدتر خواهد شد.

البته باید توجه داشت که کشور ایران در طی تاریخ، مستمر با این مشکل روبه‌رو بوده و مردم ایران همواره تلاش کرده‌اند تا با خلاقیت و الگوگیری از طبیعت پیرامون خود، سعی در حل مشکل خشکسالی و تطابق‌پذیری با شرایط طبیعی داشته باشند.

به‌طورمثال قنات، یکی از مظاهر تکنیکی و یکی از ابداعات ایرانیان برای مقابله با کم‌آبی است. در حقیقت قنات راه حل هوشمندانه ایرانیان برای مقابله با کم‌آبی در فلات ایران‌زمین بوده و با استفاده از قنات، آب موجود در دامنه‌های کوه به دشت‌ها و جلگه‌های حاصل‌خیز قابل کشت، منتقل می‌شده است.

بنابراین استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از روش‌های هوشمندانه جهت حل معضل کم‌آبی در کشور، بیش از پیش احساس می‌شود. البته باید توجه داشت، استفاده از تکنولوژی‌های نوین برای رفع مسایلی مانند کم‌آبی باید با الگوگیری از طبیعت و بر اساس توان اکولوژیک منطقه برنامه‌ریزی و اجرایی شود تا بهترین نتیجه را در بر داشته باشد.

* کاهش 90 درصدی درختان با استفاده از فناوری جدید

محمود عضدی یک کارشناس محیط زیست می‌گوید: فناوری گراوسیس یا استفاده از واترباکس برای کاشت درخت که جدیداً در پارک کوهستانی صفه و توسط شهرداری اصفهان اجرا شده، در حقیقت روش کاشت درخت متناسب با شرایط اقلیمی منطقه است. به‌طوری که نخستین و مهم‌ترین شرط در استفاده از این تکنولوژی انتخاب گونه گیاهی متناسب با شرایط اقلیمی منطقه است. به این معنی که نیاز آبی گونه گیاهی انتخاب شده، نباید بالاتر از میزان بارندگی در منطقه باشد.

وی می‌افزاید: در درختکاری با استفاده از روش زیست‌محیطی گرواسیس بدون استفاده از آبیاری، میزان بقای نهال‌ها بیش از 90 درصد خواهد بود و در مقایسه با سیستم آبیاری قطره‌ای 90 درصد آب، کمتر مصرف می‌شود.

این کارشناس محیط زیست ادامه می‌دهد: واترباکس در حقیقت شامل یک مخزن آب از جنس پلی‌پروپیلن است که در حدود 20 لیتر گنجایش داشته که این مخزن بر روی نهال قرار گرفته و از طریق فتیله انتهایی خود، رطوبت را به‌تدریج به ریشه گیاه منتقل می‌کنند.

وی با بیان اینکه گونه گیاهی انتخاب شده برای این پروژه، براساس شرایط خشک شهر اصفهان، انتخاب شده و متخصصان سازمان پارک‌ها و فضای سبز، چند گونه مناسب همچون بنه و داغداغان را برای کاشت در واترباکس‌ها معرفی کرده‌اند، اظهار می‌کند: در هنگام کاشت نهال مقداری قارچ مایکوریزا در اطراف ریشه نهال ریخته می‌شود تا ریسه‌های آن به داخل سلول‌های ریشه نهال نفوذ کرده و به همزیستی با گیاه برسد و در حقیقت سبب توسعه ریشه در نهال شده و مواد مغذی و رطوبت کافی را در اختیار نهال قرار داده و به استقرار سریع‌تر نهال کشت شده، کمک کند.

عضدی ادامه می‌دهد: واترباکس با قرارگیری در اطراف نهال سبب به‌وجودآمدن یک خُرداقلیم در محیط پیرامون گیاه کشت شده می‌شود. به‌طوری که همواره درجه حرارت اطراف نهال نسبت‌به محیط بیرونی در تابستان خنک‌تر، و در زمستان گرم‌تر است. همچنین سطح بالایی واترباکس عمل جمع‌آوری آب باران را نیز بر عهده داشته که این آب‌ها داخل واترباکس ذخیره شده و به‌تدریج به مصرف گیاه می‌رسد.

وی با بیان اینکه پس از گذشت یک‌سال و استقرار نهال، واترباکس از روی گیاه برداشته شده و آبیاری نهال بعد از آن از طریق بارندگی موجود در طبیعت ادامه می‌یابد، تصریح می‌کند: فناوری گراوسیس برای نخستین‌بار توسط یک مبتکر هلندی به نام پیتر هوف در سال 2002 ابداع و استفاده شده که نتایج مفیدی در سایر کشورها داشته و جوایز بین‌المللی متعددی را از آن خود کرده و در سال 2014 نیز به‌دلیل عرضه موفق این تکنولوژی در30 کشور دنیا ضمن رعایت موارد زیست‌محیطی، برنده جایزه لاله سبز هلند، شده است.

این کارشناس محیط زیست اظهار می‌کند: رکن اساسی برای موفقیت در اجرای این پروژه، انتخاب نوع درخت متناسب با اقلیم، میزان بارندگی سالانه، رطوبت نسبی و تبخیر منطقه کاشت و در یک جمله انتخاب درختان براساس توان محیط زیست است.

وی با بیان اینکه پروژه واترباکس با همکاری اساتید دانشگاهی و از طریق فعال‌سازی پایان‌نامه‌های دانشجویی مورد بررسی و ارزیابی دقیق و علمی قرار خواهد گرفت، می‌گوید: قطعاً در صورت موفقیت‌آمیز بودن این تکنولوژی، شاهد استفاده بیشتر از این‌گونه طرح‌ها در سطح شهر اصفهان خواهیم بود.

* واترباکس‌ها تجربه‌ای برای حل بحران کم‌آبی

علیرضا صادقیان معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان اظهار می‌کند: در پارک کوهستانی صفه ایجاد 300 واترباکس در دو فاز صورت می‌گیرد که در فاز اول100 مورد ایجاد شده و در فاز دوم 200 واترباکس قرار می‌گیرد.

وی تأکید می‌کند: مسئله مهم در حوزه فضای سبز شهر طی چندساله گذشته، خشکسالی و کمبود منابع آبی برای آبیاری است که با توجه به بسته‌شدن رودخانه زاینده‌رود، اُفت آب‌های زیرزمینی باعث شده با مشکلات زیادی مواجه شویم و این امر مشکل تأمین آب مورد نیاز برای آبیاری فضای سبز را در بعضی نقاط شهر مانند پارک کوهستانی صفه و پارک شرق دوچندان کرده است.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تصریح می‌کند: با توجه به مذاکرات انجام شده با شرکت‌های مختلف برای ارائه راهکار رفع مشکلات ناشی از کمبود آب، یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان محصولی به نام واترباکس را ارائه کرد.

صادقیان با اشاره به روش اجرای تکنولوژی واترباکس، ادامه می‌دهد: واترباکس تجهیزی از جنس پروپیلن است که داخل آن 20 لیتر آب ذخیره و نهال در مرکز آن کاشته می‌شود و البته برخی الزامات باید رعایت شود.

وی می‌افزاید: مهم‌ترین نکته برای موفقیت در اجرای طرح واترباکس‌ها انتخاب نوع گونه گیاهی است که باید متناسب با بارش یا نوع خاک منطقه باشد و نمی‌توان در شهر اصفهان، در هر حالتی از پروژه واترباکس استفاده کرد. بلکه باید گونه گیاهی یا درخت انتخاب شده با نیاز آبی پایین باشد و حتماً نوع گونه متناسب با بارش و خاک منطقه انتخاب شود.

معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تصریح می‌کند: در این روش درصدی از نهال‌های کاشته شده، از بین می‌رود که نیاز به کاشت مجدد دارد. این اتفاق در همه جای دنیا وجود دارد، اما در این روش کاشت گونه‌ها تا حدود 80 درصد موفقیت‌آمیز بوده است و بقیه نیاز به کاشت مجدد دارد که آمار قابل قبولی است.

وی با بیان اینکه تاکنون در اصفهان از روش واترباکس استفاده نشده بوده است، اظهار کرد: پروژه واترباکس در دوفاز و برای نخستین‌بار در شهر اصفهان انجام شده که فاز اول آن با استفاده از یک‌صد واترباکس در فروردین سال ‌جاری در پارک کوهستانی صفه به بهره‌برداری رسید. همچنین فاز دوم پروژه در منطقه شرق اصفهان و با استفاده از گونه‌های جدید در حال برنامه‌ریزی است.

صادقیان تأکید می‌کند: قطعاً اگر اجرای این روش موفقیت‌آمیز شود، برای کاشت گونه‌های گیاهی در مناطقی همچون پارک کوهستانی صفه و پارک شرق تحول خوبی است. زیرا نیاز به آبیاری دستی، تانکر یا استفاده از شبکه آبیاری نداریم و با استفاده از نزولات جوّی گونه‌های گیاهی خودبه‌خود رشد کرده و باعث صرفه‌جویی در آبیاری فضای سبز می‌شود.