روز، وقت کار و تکاپو و شب موقع خواب است؛ شهر در تاریکی آرام می‌گیرد و باید به خواب برود. این شیوه‌ای طبیعی برای زمان‌بندی و رسمی معمول در شهرهای سنتی است. اما در شهرهای مدرن چنین نیست. اصول مدیریت شهری مدرن و اقتضائات زندگی پیچیده امروز رسمی دیگر دارد؛ سکون شب را به «شب مردگی» تعبیر می‌کند و بنا به تجربه، تاریکی و خلوت را فرصتی برای بروز آسیب‌های اجتماعی می‌داند بر این اساس اغلب شهرهای توسعه‌یافته جهان شب بیدارند و آرامش شبانه را به فرصتی برای پیگیری نوعی دیگر از زندگی اجتماعی تبدیل کرده‌اند.

فرصتی برای مراودات جمعی و گپ‌های دوستانه و ساعتی خوش بودن در کنار همشهری‌ها و هم‌محله‌ای‌ها.

حال‌آنکه چنین رویکردی در همدان که متأسفانه شب‌ها با آسیب‌های اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کند و سایه‌های تاریکی در کوچه‌ها و خیابان‌هایش تلخی بار می‌آورد شرایط به گونه دیگری رقم می‌خورد.

در حالی که در تجزیه و تحلیل شاخص‌های آرام شهری اگر سری به مستندات تخصصی بزنید ازجمله شاخص‌های آرام شهری می‌توان کیفیت هوا و منابع آب، فناوری کمپوست آلودگی نوری، منابع جایگزین انرژی، آلودگی الکترومغناطیسی، آلودگی صوتی، آلودگی بصری، اغتشاش محیطی، انتظام رنگی مدیریت زیست محیطی و مشارکت عمومی و محلی اشاره کرد اما آنچه مسلم است این روزها در شب، شهر همدان تقریباً هیچ‌یک از شاخص‌های عنوان‌شده جز معدود مواردی، رعایت نمی‌شود و شهروندان این شهر در مناطقی همچون میدان باباطاهر، میدان امام خمینی (ره)، بلوار رجایی، بلوار احمدی روشن و... در یک سر و صدای دائمی زندگی می‌کنند یعنی از صبح که با صدای بوق خودروها و موتورسیکلت‌ها از خواب برمی‌خیزند تا شب‌ها که صدای لالایی‌شان یا صدا بوق و ترمز موتورسواران و ترقه‌بازی در عروسی‌ها است و یا اینکه در برخی موارد صدای دعوای معتادان بر سر سطل‌های زباله کنار پیاده‌روها برای تصاحب مواد جامد بازیافتی به‌طوری‌که در برخی موارد به‌ویژه در فصل تابستان یک لحظه شب‌هنگام میدان باباطاهر چشمانمان را ببندیم و تنها به صداها گوش دهیم. یک همهمه دائمی، سرود این شهر است.

البته آلودگی صوتی، بحران قدیمی شهرهای بزرگ کشور است که چندان جدی گرفته نشده، بحرانی که دیرتر از سایر آلودگی‌ها تأثیر خود را نشان داد و حال دامن شهرهای به‌مراتب کوچک همچون همدان را نیز گرفته اما آنچه مسلم است اینکه به گفته کارشناسان خشمگین‌تر شدن مردم شهر، افسردگی و استرس‌های شغلی را می‌توان ناشی از همین سر و صداها دانست زیرا مهم‌ترین جنبه محیط شهری این است که مکانی آرامش‌بخش برای زندگی کردن باشد و بقیه کارکردهای شهری باید در خدمت زندگی آرام باشند و هر عنصر شهری که به آرامش شهروندان کمک کند مطلوب و ضروری انگاشته و اگر نقشی در این مهم ندارد باید از صحنه شهر کنار برود.

شهر آرام شهری است که در آن حداقل شب را بدون آلودگی صوتی و بصری گذرانده و یا اینکه میزان این معضل در آن به حداقل برسد زیرا در چنین شهری استرس، فشار و تنش در بین شهروندان به حداقل خواهد رسید.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

اردشیر گراوند با بیان اینکه در موضوعات شهری با یک واژه به اسم زنده بودن شهر مواجهیم گفت: برخی‌ها معتقدند این زنده بودن در طول روز با کار، فعالیت، تفریح و تردد شهروندان و ساکنان شهرها اتفاق می‌افتاد.

وی افزود: اما برخی‌ها نیز معتقدند در شهرهای بزرگ و بعد از شهرها در مرکز استان‌ها معمولاً اشتغال و گرفتاری مردم در طول روز زیاد است پس باید فرصتی را در شب ایجاد کرده تا اگر خانواده‌ای نیازمند فراغتی برای حضور در شهر بود بتواند از این فرصت استفاده کند.

وی با بیان اینکه این مهم در شهری همچون همدان از سبقه و ظرفیت منابع فرهنگی، طبیعی برخوردار است و این پویایی در شب یک ضرورت غیر قابل انکار برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و درعین‌حال یک فرصت مغتنم برای بهره‌برداری برای گردشگری است، اذعان کرد: باید توجه داشت که بهره‌مندی از این فرصت قطعاً به نفع شهر است اما نباید این مهم را با ایجاد مزاحمت در شب برای شهروندان، یکی قلمداد کرد.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه شهرهایی همچون همدان و دیگر شهرهای دارای ظرفیت گردشگری شهرها معمولی نیستند، اذعان کرد: لازم است این شهرها از پویایی و زنده بودن بیشتری در شب‌هنگام نسبت به دیگر شهرها به‌ویژه در فصل تابستان برخوردار باشند.

گراوند با اشاره به اینکه شهر همدان در چنین فصولی پذیرای بسیاری از گردشگران است که با زنده بودن شب می‌توان از فرصت حضور آن‌ها در شهر به نحو احسن در بخش‌های مختلف همچون مباحث اقتصادی و اجتماعی بهره برد اظهار کرد: در این گونه شهرها باید برای معضلاتی همچون آلودگی صوتی و دیگر آسیب‌های اجتماعی که ممکن است پویایی شب به همراه داشته باشد، برنامه‌ریزی کرد.

وی با بیان اینکه باید در این گونه شهرها محل‌های معین و مشخصی برای معضلاتی همچون ویراژ موتورسواران و معضلاتی این‌چنینی مهیا و از آن حتی باید ایجاد زیرساخت‌هایی همچون فراهم کردن آمبولانس برای اتفاقات احتمالی و تغییر در مبلمان شهری برای ایجاد محور گردشگری استفاده کرد افزود: مسئله این است که باید برای این گونه مباحث ساعت، زمان و برنامه تعریف کرد تا به‌صورت کنترل شده انجام پذیرد.

این پژوهشگر اجتماعی در واکنش به معضل معتادان متجاهر و مزاحمت‌های شبانه آن‌ها به‌صورت سر و صدا و غیره در مناطقی همچون میدان باباطاهر در پی ایجاد گرم‌خانه و شلتر، گفت: من در عجبم از این نوع نگاه به منطقه و ظرفیت تاریخی همچون باباطاهر که تنها متعلق به همدان نیست بلکه متعلق به کل ایران و حتی جهان است و امنیت آرامش آن منطقه بکر باید توسط مدیریت شهری فراهم شود و در قبال کلیه شهروندان گردشگران در این منطقه باید پاسخ‌گو باشد بنابراین باید برای کاربری‌های این‌چنینی در این مناطق همچون باباطاهر و دیگر مناطق مورد توجه در همدان در طرح تفضیلی بازنگری عاجل انجام پذیرد.

مع‌الوصف امروز شهرها با مشکلات متفاوتی مواجه هستند که بسیاری از این مشکلات ناشی از مدرن شدن دنیای ما و پیامدهای جبران‌ناپذیر آن بر اساس تبعیت از مدل‌های موجود بدون در نظر گرفتن بافت و ساختار شهرها است که یکی از ابعاد به زیست شبانه در شهری همچون همدان بازمی‌گردد که متأسفانه بدون درنظر گرفتن ساختار موجود در شهر امروز کم‌کم خود را به شکل معضل نمایان کرده که علاوه بر این معایب قابل توجهی نیز به همراه دارد که کاهش کیفیت کلی زندگی و تشدید صدمه به مردم و محیط از آن جمله است. جالب‌تر اینکه در پی بروز این زیست شهری فضاهای عمومی شهری بدون هیچ‌گونه بار فرهنگی و اجتماعی به حیات خود ادامه می‌دهند که این امواج موجب تشدید بحران هویت و کاهش سرزندگی واقعی در آن‌ها شده است.

اما آنچه مسلم است امروزه به دلیل آنکه اغلب شهروندان در طول ساعات روز تا زمان عصر مشغول به کار هستند، اموری همچون خرید مایحتاج روزانه، پوشاک، مراجعه به مراکز درمانی، فراغت و تفریح به ساعات شبانگاهی منتقل شده‌اند. از همین رو است که در بسیاری از شهرهای جهان، سازمان شهری، چنان نظم یافته‌اند که بتوانند پاسخگوی این نیاز باشند.

در وضعیت عادی شب زمانی است که شهر آرام‌آرام به سمت بی‌نظمی سوق پیدا می‌کند و فضاهای شهری امن، تبدیل به فضاهایی بی‌دفاع می‌شوند به‌طوری‌که بسیاری از جرائم در شب‌های تاریک به وقوع می‌پیوندند و اغلب باندهای خلاف‌کار فضاهای شبانه را زمانی مناسب برای ارتکاب تخلفات خود درنظر می‌گیرند. خود این مسئله سبب نوعی گریز و طرد حیات شبانه به‌مثابه حیات ناهنجار و پرخطر در فضاهای عمومی شهری شده و بدین ترتیب شاید بتوان گفت استفاده از فراغت شبانه برای شهروندان می‌تواند تبدیل به زمانی مخاطره‌آمیز شود که باعث می‌شود تا آنان به این نتیجه برسند که بهتر است شهروندان شب را در خانه و بی‌تحرکی سپری کنند تا آن‌که وارد فضاهای بی‌دفاع شوند.

جالب‌تر اینکه اگر نگاهی به تجربه زیست شبانه در شهرهای جهانی بیندازیم مشخص می‌شود این مهم در اغلب این شهرها، به‌صورت محدوده‌ای اعمال می‌شود. بدین معنا در بسیاری از شهرهای مهم جهان همچون «قاهره»، «مسکو»، «والنسیا»، «بوئنوس آیرس» و مانند آن، مراکز خرید، تفریح یا فراغت با دریافت مجوز، در مناطقی خاص و تدارک دیده شده، تا پاسی از شب به ارائه خدمات به مشتریان خود مشغول خواهند بود، در اغلب این شهرها، گردشگران، اولین و بیشترین متقاضیان استفاده از زندگی شبانه در شهرها هستند و فعالیت اصلی مراکز فعال در زیست شبانه شهرها، در روزهای پایانی هفته صورت می‌پذیرد.

جالب‌تر اینکه فعالیت محدود و منطقه‌ای برای فراغت شبانه، نه‌تنها امنیت آن را آسان‌تر ساخته بلکه از ایجاد بار ترافیکی اضافه در سطح شهرها می‌کاهد و باعث افزایش شادی و نشاط در شهرها می‌شود، همچنین مراکزی که در طول ساعات نیمه‌شب فعالیت دارند بایستی هزینه‌های بیشتری را برای تأمین امنیت و خدمات شهری بپردازند تا تبدیل به یک بار مالی و معضل امنیتی برای مدیران شهری نشوند.