همواره در پی گفت‌وگو با مدیران و فعالان عرصه تولید، مطرح می‌شود که تأمین منابع مالی با هدف پیشبرد اهداف کوتاه‌ و بلندمدت یکی از چالش‌های بزرگ کسب و کارها و بخش تولید در کشور است حال آنکه طبق تعاریف جهانی، بازار پول و سرمایه دو بازوی مهم در فرآیند تأمین مالی شناخته می‌شوند.
در دنیا بازار پول و سرمایه به‌صورت مکمل در کنار هم فعالیت می‌کنند، در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه فرآیند تأمین مالی به گونه‌ای است که حدود نیمی از تأمین مالی را سیستم بانکی به دوش می‌کشد و نیم دیگر بر عهده بازار سرمایه است و همچنین استفاده از اوراق بدهی در بازار سرمایه سهم عمده‌ای در این امر دارد.
این در حالی است که به گفته مدیرعامل بورس کالای ایران، نسبت تأمین مالی از بستر بازار سرمایه ایران به کلِ تأمین مالی انجام‌شده طی سال‌های اخیر، همواره نزدیک به 13 درصد بوده؛ به عبارت دیگر روش‌های تأمین مالی در کشور ما تفاوت‌های بارزی با دنیا دارد و بر خلاف سایر کشورها، شبکه بانکی اصلی‌ترین وجه غالب تأمین مالی صنایع و شرکت‌ها بوده هرچند که حجم آن از بازار سرمایه در طول چند سال اخیر به صورت متوالی رشد کرده است.
در واقع در ایران کفه ترازوی تأمین مالی در سمت بازار پول و شبکه بانکی بسیار سنگین‌تر از کفه بازار سرمایه بوده و بازار سرمایه با وجود ظرفیت‌ها و توان بالای خود و برخورداری از روش‌ها و ابزارهای مالی نوین، سهم اندکی در این رابطه دارد و تأمین مالی بلندمدت در کشور به چند منبع محدود خلاصه می‌شود؛ همین مسئله چالش بخش تولید جهت تأمین منابع مالی مقرون به‌صرفه را نشان داده و بر ضرورت ایجاد تحول در سیاست‌ها و تغییر رویکردهای موجود تأکید دارد.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع با معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری و کارشناس بازار سرمایه گفت‌وگویی را ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر علیرضا توکلی کاشی با بیان اینکه در بدو امر در خصوص تعریف تأمین مالی باید بگویم هرچند به طور کلی از طریق پول انجام می‌شود اما آنچه حائز اهمیت است اینکه ما با انواع آن مواجهیم گفت: نوع نخست آن مبتنی بر بدهی است که شرکت‌ها پولی را برای مدت کوتاه و موقت نیاز دارند و بعد از رفع نیاز در مهلت تعیین‌شده اقدام به بازگرداندن مبلغ مزبور می‌کنند.
وی با بیان اینکه در تأمین مالی مبنی بر بدهی مبلغ، مهلت، نرخ و زمان بازپرداخت اهمیت پیدا می‌کند، تشریح کرد: مثلاً شرکتی برای تأمین سرمایه در گردش و یا افزایش ظرفیت، به مبلغ خاصی از پول نیاز دارد که در مهلت مقرر می‌بایست آن را بازگرداند.
این کارشناس سرمایه با تأکید بر اینکه قسم بعدی به تأمین مالی بلندمدت و در واقع تأمین سرمایه در شرکت‌های تولیدی بازمی‌گردد خاطرنشان‌ کرد: در این نوع از فرایند قصد دریافت‌کننده پول بازگرداندن آن نیست بلکه پولی که شرکت برای افزایش طرفیت لازم دارد تبدیل به تجهیزات و امکانات آن واحد تولیدی شده و در نهایت آن دارایی در شرکت باقی مانده و به ازای پول دریافتی، شرکت به تأمین‌کنندگان سرمایه سهام اعطا می‌کند؛ بنابراین باید بین این دو نوع تأمین مالی تمایز قائل شد.
توکلی کاشی با بیان اینکه اگر تأمین مالی مبتنی بر بدهی باشد یکی از راه‌های پیش روی واحدهای تولیدی، دریافت تسهیلات بانکی است که در آن مبلغ دریافت‌شده در موعد مقرر به‌صورت اصل و سود آن باید توسط تولیدکننده به بانک بازگردانده شود، گفت: روش دیگر، انتشار اوراق بدهی است که سازمان بورس مجوز آن را به واحدهای تولیدی اعطا می‌کند.
وی با بیان اینکه البته برای ‌استفاده از این فرصت نیازی نیست شرکت‌های تولیدی از قبل در بورس قرار گرفته باشند بلکه طبق قوانین و مقررات موجود هر شرکتی که دارای صورت‌های بانکی حسابرسی شده از طرح مشخص برخوردار باشند و نیز ضامن معتبر برای بازپرداخت داشته و آن را به سازمان بورس معرفی کند می‌تواند از این فرصت بهره‌مند شود تشریح کرد: در این فرایند طرح مورد نظر طی مدتی دو تا سه‌ماهه توسط سازمان بورس بررسی و مجوز لازم را صادر می‌کند.
این کارشناس سرمایه با بیان اینکه معمولاً در این گونه موارد شرکت‌های تأمین سرمایه به کمک شرکت متقاضی آمده و پول مورد نیاز را تأمین کرده و در ادامه در مواعد سه، 6 و یک‌ساله شاهد پرداخت سود و در انتهای دوره شاهد بازپرداخت اصل پول خواهیم بود، بیان کرد: اما در تأمین بلندمدت که در آن شرکت قصدی برای بازپرداخت آن ندارد فرایند کمی پیچیده‌تر است؛ در این فرایند شرکت متقاضی باید مراحلی را در بورس و فرابورس طی کند به‌نحوی که اصطلاحاً بتواند سهامش را در بورس فهرست و به تعبیری پذیرش کند تا سهام مورد نظر مورد معامله قرار گیرد.
توکلی کاشی، ادامه داد: بعد از اینکه سهام مورد معامله قرار گرفت این امکان وجود دارد که شرکت از طریق بازار سرمایه پول لازم را جمع‌آوری کرده و افزایش سرمایه دهد و به ازای آن به سهام‌داران خود سهام اعطا و در نهایت از آن پول برای طرح‌های توسعه‌ای خود استفاده ‌کند.
وی با تأکید بر اینکه قاعدتاً استفاده از بستر بورس از سوی واحدهای تولیدی، نیازمند سرمایه برای تأمین مالی مبتنی بر بدهی و مبنی بر سرمایه برای شرکت‌های متوسط و بزرگ، امکان‌پذیر است، گفت: درواقع برای شرکت‌های کوچک و متوسط فرض بر این است که این‌ها از محل سرمایه خود شرکا و با استفاده از تسهیلات بانکی باید مشکل خود را حل کنند زیرا در کشور 20 بانک با بیش از 50 هزار شعبه بانکی مشغول فعالیت هستند که گستره فعالیت آن‌ها نه‌تنها در شهرها بلکه در روستا و شهرک‌های صنعتی نیز معنا پیدا کرده و می‌توانند به‌راحتی در واحدهای کوچک و متوسط حاضر شده و از نزدیک بر عملکردها نظارت کنند و امکان پرداخت تسهیلاتی با مبلغ یک میلیارد تا چند 10 میلیارد تومان را دارند.
معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری با بیان اینکه شرکت‌ها وقتی به حدی بزرگ شده و مارکت خود را بزرگ کرده و فروششان به ارقامی بالغ بر 500 میلیارد تومان در سال رسید، از حالت کوچک و متوسط خارج شده و در قالب شرکت‌های بزرگ می‌توانند برای تأمین سرمایه از بستر سازمان بورس تهران و فرابورس مراجعه کنند، گفت: در حال حاضر بورس در تمام شهرها، شهرستان‌ها فعال است به طوری که شرکت‌های تولیدی بزرگ در اغلب استان‌ها از بستر بورس برای معامله سهامشان استفاده می‌کنند و برای تأمین سرمایه مورد نیاز نسبت به انتشار اوراق اقدام می‌کنند؛ بنابراین اینگونه نیست که فضای بورس در استان‌ها و شهرستان‌ها ناآشنا باشد.
توکلی‌کاشی ادامه داد: علاوه بر این تقریباً شرکت‌های کارگزاری بورس در کل استان‌ها و شهرستان‌های کشور فعال بوده و در حال خدمت‌رسانی به مردم و سرمایه‌گذارانی هستند که پول مازاد در اختیار داشته و می‌خواهند از این طریق سرمایه‌گذاری کنند.
وی با بیان اینکه مردم می‌توانند با مراجعه به این کارگزاری‌ها کد بورسی دریافت کرده و در این وادی ورود کنند تشریح کرد: بنابراین در هر دو سمت عرضه و تقاضای بازار بورس، بستر در تمامی شهرها مهیا است.
این کارشناس بازار، ادامه داد: این برداشت که بورس تهران تنها متعلق به تهران است غلط است اظهار کرد: این نام تنها بدان جهت است که ساختمان اولیه این سازمان در تهران دایر شد درست مثل بورس توکیو یا بورس فیلادلفیا.
توکلی‌کاشی با اشاره به اینکه شاید برخی از نقاط دورافتاده از فضای بورس و بستر فراهم‌شده اطلاع چندانی نداشته باشند اما طی دو دهه اخیر یقیناً میزان آگاهی مردم از این فضا در جای‌جای کشور بیشتر شده، ابراز کرد: در این بین اتاق‌های بازرگانی که در استان‌ها دایر هستند نقش مؤثری را ایفا می‌کنند زیرا این نهاد اقتصادی هم ارتباط خوبی با فضای بورس داشته و هم در ارتباط مستقیم و مطلوبی با واحدها و شرکت‌های تولیدی بزرگ هستند.
وی با تأکید بر اینکه طی سال‌های اخیر شاهد برگزاری تعداد زیادی از کلاس‌های آموزشی، همایش‌ها و برنامه‌های مرتبط با آشنایی از طریق این نهاد اقتصادی هستیم ابراز کرد: بنابراین اگر در جایی در این ارتباط احساس ضعف ‌شود، اتاق‌های بازرگانی از ظرفیت بالایی برای تقویت این ارتباط و واسطه‌گری برخوردار هستند.
وی خاطرنشان‌ کرد: مسئله این است که کسی نمی‌پرسد با تمامی تمهیدات ‌و بسترهای فراهم‌شده همچنان برخی از واحدها و بنگاه‌های‌ تولیدی تشنه پول هستند ‌و به منابع مالی دسترسی پیدا نمی‌کنند، در این خصوص معمولاً چند پاسخ غلط مطرح است؛ نخست اینکه عنوان می‌کنند این شرکت‌ها با فضای بورس آشنا نیستند، به اعتقاد من شاید این پاسخ شامل کمتر از 10 درصد این شرکت‌ها ‌شود.
معاون توسعه کانون نهادهای سرمایه‌گذاری با بیان اینکه بیشتر این شرکت‌ها از مشاوران خاص در حوزه بورس و فرایندی آن برخوردار هستند، تشریح کرد: به اعتقاد بنده شرایط تورم کشور، تنگناهای‌ کسب و کاری و عدم توان رقابت با شرکت‌های خارجی، مشکل اصلی شرکت‌ها است که آن‌ها را به سود مورد نظر نمی‌رساند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد این سؤال مطرح می‌شود که جایگاه اتاق بازرگانی همدان در واسطه‌گیری بین منابع مالی و واحدهای تولیدی در فضای بورس کجاست؟ اصلاً در این فضا این نهاد اقتصادی تأثیر و ورودی داشته؟ اگر داشته چرا تأثیرگذاری ملموس نیست؟‌ اگر نیست چرا؟

طاهره ترابی مهوش