محمدباقر باباهادی پژوهشگر دانشگاه جامع امام حسین (علیه‌السلام) به مناسبت ایام عید غدیر و برگزاری مهمانی‌های گسترده در سراسر کشور در یادداشتی به بررسی ثمرات و کارکردهای اجتماعی مهمانی غدیر پرداخته است.

انقلاب اسلامی و ظهور هویت دینی ملت ایران

امروز شاید برای بسیاری از مردم حرکت‌هایی چون جشن غدیر، راهپیمایی اربعین حسینی، جشن‌های نیمه شعبان و تجمعات مذهبی دیگر، امری بسیار عادی به حساب بیاید که به راحتی همراه با خانواده در آن حاضر می‌شوند و کوله‌باری از معنویت و دینداری و افزایش حس نشاط و امید را با خود به خانه می‌برند. اما اگر از دریچه‌ تاریخ و مقایسه این تجمعات دینی با ایران پیش از انقلاب یا سایر کشورهای جهان به موضوع نگاه کنیم جشن غدیر و نظایر آن جایگاه مهمتری پیدا می‌کند.

پیش از انقلاب اگر هم جشن مذهبی و تجمعی بود، محدود و قائم به افراد محدودی در شهر بود که کارکرد اجتماعی به معنای واقعی نداشت، هرچند بسیاری از همان تجمعات پایه‌های انقلاب اسلامی را بنا نهاد اما نکته اصلی این است که حرکتی در قامت یک ملت آن هم به خصوص در امری مذهبی ندیده بودیم. جشن‌های گرانقیمت و پرزرق و برق 2500 ساله شاهنشاهی، ویترینی از زرق و برق و عیش و نوش‌های اعیان‌نشینان و مهمانان خارجی را فراهم می‌کرد و مبالغ سنگینی از جیب ملت برای تفریح آن خانواده منحوس هزینه می‌شد. جشن‌هایی که برای ملت ایران جز احساس انزجار و نفرت ایجاد نمی‌کرد. شاهان بی کفایت در برگزاری این جشن‌ها نیز کاملاً مرعوب تفکرات غربی بودند و این حرکتها جز ایجاد یأس و ناامیدی برای مردم شریف ایران چیزی به همراه نداشت. در همان دوران اجازه تجمعات مذهبی در قالب‌های مردمی و در سطح ملی نیز داده نمیشد، همان‌طور که برای تجمعات عزاداری سید الشهداء علیه‌السلام محدودیت‌های زیادی از سوی حکومت‌های طاغوتی اعمال می‌شد.

وقوع انقلاب اسلامی، هویت ملی و دینی مردم ایران را در تمامی عرصه‌ها به منصه ظهور کشید و بن‌مایه مستحکم درونی ملت ایران را برای جهانیان نمایان ساخت. توجه به ابعاد اجتماعی اسلام، یکی از فلسفه‌های قیام 15خرداد بود. جایی که امام خمینی رحمه‌الله با شناخت دقیق از باطن و درونیات مردم، روح بزرگ ملت ایران را به حرکت در آورد و به درستی در عرصه‌های مختلف آن را رهبری نمود. اسلامی که در عرصه‌های اجتماعی و جامعه حرف برای گفتن دارد و صرفا در محدوده احکام فردی جای خوش نکرده و برای تمام شئون زندگی برنامه دارد.

«یدالله مع الجماعه» در تمامی ساحات به کمک انقلاب آمده و هرجا نیاز به حضور مردم بوده این رخ‌نمایی‌ها کار خودش را کرده است. جمع کردن بساط فتنه‌ها و اغتشاشات، حضور 8 ساله مقابل تهاجم نظامی دشمنان، بازسازی کشور پس از جنگ تحمیلی، حضور دشمن‌شکن در صحنه‌های مختلف دینی و... از جمله کارکردهای این رخ‌نمایی‌های مردمی بوده است. در حقیقت روند اجتماعی شدنِ دین برای مردم نهادینه شده و تجمعات مذهبی و دینی جزء لاینفک زندگی جامعه پس از انقلاب اسلامی شده و این خود نوعی از سبک زندگی است.

جشن مردمی پیروزی انقلاب اسلامی و یا دفاع از ملت مظلومین فلسطین در روز قدس، جلوه‌های دیگری از همین مناسک و روند بروز بیشتر ابعاد اجتماعی دین است. در حقیقت این حضور پرشور و شعور مردم، نقشه‌های دشمنان شیطانی این انقلاب را نقش بر آب می‌کند و در مسیر تمدن‌سازی اسلامی دائماً در حال بازتولید ارزش‌های اسلامی در جامعه است.

کارکردهای فرهنگی و اجتماعی جشن غدیر

در این میان می‌توان به این سؤال پرداخت که رویدادی چون جشن بزرگ مهمانی غدیر و حضور میلیونی مردم در سراسر کشور چه اهمیت و کارکردهایی دارد؟ آیا چنین مراسمی صرفاً یک جشن مذهبی است؟ تفاوت این مراسم با سایر تجمعات شاد و پرنشاط در دنیا چیست؟ با بررسی این نکات، تمایز الگوی اجتماعیِ اسلامی نیز بیشتر نمایان می‌شود.

حقیقت این است که در مهمانی غدیر و امثال آن، اولاً مردم همه کاره‌اند به این معنا که در بطن همه امور این حرکت از موکب‌داری، پُخت و پز و توزیع مواد غذایی تا برگزاری جشن و سرود و نمایش، برقراری نظم و امنیت مراسم تا کمک به یکدیگر و... حاضرند. اینجا غفلتی در کار نیست و جاذبه‌ها عمدتاً معطوف به دین و ارزش‌های الهی و معنوی است. در واقع شادی منهای جلوه‌های غیراخلاقی یک ویژگی مهم چنین جشن و مناسکی است و نشانه‌ای از سرزندگی، روح بیداری، امید و نشاط بالای جامعه‌ی ایرانی است.

اولین و مهمترین کارکرد این گردهمایی و مهمانی باشکوه، چه در داخل و چه خارج از مرزها، نمایش اقتدار، همدلی، اتحاد و وحدت مثال‌زدنی ملت ایران است. طیف‌های مختلف مردم با قومیت‌های مختلف در کنار یکدیگر در این جشن بزرگ ایفای نقش می‌کنند. در حالی که یکی از نقاط اصلی طراحی دشمنان ایران اسلامی هدف قرار دادن «اتحاد و انسجام ملی» و چندپاره کردن و دوقطبی‌سازی در جامعه‌ی ایران است حس همراهی و عطوفت و مهربانی نسبت به یکدیگر در این مهمانی پیامی واضح و صریح به جهان مخابره می‌کند. حس قدرت درونی یک ملت که در تمامی عرصه‌ها، ارزش‌های خود را حفظ کرده و هر نوع فشاری را متحمل شده تا این ارزشها و آرمانها از بین نرود.

جامعه‌ای فعال و پویا با اعتماد به نفسی بالا به میدان می‌آید تا مانور همدلی، اعتماد به نفس و نشاط ملی را پیش چشمان همگان قرار دهد و همه‌ی این اتفاقات خوب با تمسک به اصل «ولایت» و به مناسبت عید «غدیر» رقم زده می‌شود. از دیگر کارکردهای این حرکت و این اجتماع عظیم مردمی، توجه به سبک زندگی اسلامی و ایرانی است.

در این گردهمایی، اولاً حضور اغلب مردم به صورت خانوادگی است. خانواده سلول جامعه است و جمع تک‌تک این خانواده‌ها، جامعه ایرانی را تشکیل داده است. از سوی دیگر برای هر بخش از اعضای خانواده هم برای خردسالان، نونهالان، هم نوجوانان، جوانان، مادران و پدران خانواده برنامه‌هایی در این حرکت پیش‌بینی شده بود. در نهایت چنین برنامه‌ای هم ارزش و اهمیت غدیر را به خصوص برای کودکان نمایان‌تر می‌کند و هم اینکه فضایی پر از نشاط و شور و شادی و هیجان سالم و توأم با معنویت و فرهنگ دینی برای کل اعضای خانواده ایجاد می‌کند. بنابراین این نوع حرکت‌ها و تداوم آن در قالب‌ها و اشکال دیگر، تضمین کننده‌ی سلامت فرهنگی خانواده و جامعه ایرانی خواهد بود.

اگر به ساخت هویت ملی و دینی توجه داشته باشیم و به دنبال نمادهای مذهبی برای این کار بگردیم، چنین رویدادی، قطعاً یکی از کارکردهایش افتخار به ایرانی بودن، هویت ایرانی داشتن و احساس تعلق به این کشور است.

یکی دیگر از کارکردها و ثمرات مهم این جشن بزرگ، افزایش و رشد معنویت در مردم است. بلاشک اقبال روزافزون مردم ایران به تجمعاتی که رنگ و بوی دین و نمادها و اعتقادات دینی را دارد، شاهد و مؤید مهمی برای درک این گزاره‌ی مهم است که در این جامعه، دینداری و معنویت در حال رشد و تقویت است.

در مسیر تمدن‌سازی اسلامی، شکل‌گیری جامعه اسلامی و حیات طیبه مرحله‌ای کلیدی است و برای ساخت چنین جامعه‌ای تقویت و پیشرفت معنویت در آحاد مردم موضوعیت دارد. نکته‌ی مهمی که به‌عنوان یکی از کارکردهای مراسماتی چون جشن غدیر می‌توان به آن توجه کرد.

اما از دیگر جنبه‌های مهم مهمانی 10 کیلومتری غدیر می‌توان به تقویت محبت و مهربانی در بین مردم اشاره کرد. در چنین فضایی اقشار مختلف و متنوع مردم به مثابه‌ یک خانواده بزرگ، یکرنگ و یکدل به یکدیگر محبت خالصانه و بی‌توقع می‌ورزند و سبکی جدید از زندگی همراه با دین را به نمایش میگذارند. حاصل چنین فرآیندی تقویتِ تربیت دینی و ولایی و انقلابی آحاد مردم است. شاخص مهمی که جامعه را به پیش می‌برد و به سمت حرکت‌های تمدنی در آینده سوق خواهد داد.

ایجاد روحیه خیرخواهانه و کمک به هم‌نوع و نوع‌دوستی از دیگر کارکردهای چنین برنامه‌هایی است. تجمعات این چنینی به دلیل اینکه برآمده از دین و روایات معصومین است، پر از حرکت‌های خیرخواهانه و انفاق و مواسات و... است. در واقع این‌گونه حرکات یک تربیت اسلامی منحصر به فرد اجتماعی را در پی دارد. روح و باطن جامعه ایرانی در چنین برنامه‌ها و آیین‌هایی بروز می‌کند و شاید اگر نخبگان و کارگزاران بهتر و بیشتر به ابعاد جامعه‌شناختی چنین حرکاتی توجه کنند بتوانند این روح بزرگ را بهتر فهم کرده و از تمام ظرفیتهای آن به بهترین نحو در همه سطوح استفاده کنند.

نکته‌ی پایانی اینکه در مواجهه با یک جنگ ترکیبی و تبلیغاتی تمام عیار و با فاصله‌ اندکی از اغتشاشاتِ پاییز سال گذشته، حضور مردم در یک مراسم و آیین دینی همچون مهمانی غدیر 1402 در بردارنده این پیام است که اتحاد، همبستگی، نشاط و ریشه‌های دینی و جامعه‌ای اسلامی و انقلابی علی‌رغم سنگین‌ترین فشارهای اقتصادی و رسانه‌ای، باز هم دشمن را محکم به عقب می‌راند و مردم ایران اسلامی به دنبال ساخت جامعه‌ای اسلامی هستند و در پی آن، میخواهند تمدنی نوین را بر مبنای ارزش‌های الهی و معنوی پایه‌گذاری کنند.